Υβρις και Νέμεσις - Αιδώς και Μέτρο

Υβρις και Νέμεσις - Αιδώς και Μέτρο28.01.2019Άρθρα

Ο σπουδαίος νομικός και διανοητής Βασίλειος Μαρκεζίνης, που αποτελεί παράδειγμα οικουμενικού Ελληνα, και το βιβλίο του με τίτλο «Η αρχαία ελληνική ποίηση»

Από την
Μάγδα Αναγνωστή*

Τελευταία μού δώρισαν ένα βιβλίο του Βασιλείου Μαρκεζίνη με τίτλο «Η αρχαία ελληνική ποίηση - Επική, λυρική,

δραματική» και τον προσδιοριστικό υπότιτλο: «Με το βλέμμα καλλιτεχνών και ψυχολόγων» (εκδόσεις Σιδέρη, 2015). Το διάβασα αργά για να επιμηκύνω την απόλαυση.

Τον Βασίλειο Μαρκεζίνη θέλετε να τον αποκαλέσετε κύριο, sir, ιππότη, ακαδημαϊκό ή καθηγητή (όλα ισχύουν), λίγο πολύ όλοι τον έχουμε ακουστά, κυρίως από τα βιβλία του στα χρόνια της κρίσης και τη συνέπεια με την οποία υποστήριξε τις πολιτικές - πατριωτικές θέσεις του. Οντας ένας από τους σπουδαιότερους νομικούς και διανοητές, σε παγκόσμιο επίπεδο, αποτελεί παράδειγμα του οικουμενικού Ελληνα (όχι του κοσμοπολίτη), συνεισφέροντας στο σύγχρονο ευρωπαϊκό γίγνεσθαι τον ελληνικό εαυτό του, με τη δράση του τόσο ως ακαδημαϊκός όσο και ως νομικός. Διαθέτει φαντασία, προϋπόθεση για κάθε επιστήμη και τέχνη, και όχι μόνο διατηρεί το δικαίωμα να διανοείται ανεξάρτητος από σκοπιμότητες, αλλά και αυτό προβάλλει ως πρότυπο με το έργο του και τη δημόσια εικόνα του.

Στο βιβλίο εξετάζει τη συνεισφορά της ελληνικής κληρονομιάς στη διαμόρφωση του ευρωπαϊκού πολιτισμού, με πολύ προσωπικό τρόπο, και απευθύνεται κυρίως στους Ελληνες νέους, προπάντων στους αποδήμους δεύτερης και τρίτης γενιάς. Συμπεριλαμβάνει δε έναν μεγάλο αριθμό έργων, ως επί το πλείστον ευρωπαϊκής τέχνης, με θέματα παρμένα από την αρχαία ελληνική ποίηση.
Δεν θα μιλήσω αναλυτικά για το βιβλίο, παρότι θα το επιθυμούσα. Θέλω όμως να μοιραστούμε δύο σημεία του και κάποιες σκέψεις που γεννήθηκαν εξαιτίας τους.

Το πρώτο είναι η παρατήρηση του συγγραφέα για τη λακωνικότητα της ελληνικής γλώσσας, όρος με τον οποίο θα πρέπει να εννοήσουμε την εκφραστική πυκνότητά της παράλληλα με τη διατήρηση όλων των αρετών του ποιητικού λόγου. Ιδιότητα η οποία, εκ προοιμίου, καταδικάζει κάθε μετάφραση, ακόμη και στα σύγχρονα ελληνικά, να αποτελεί δείγμα κατώτερο του πρωτοτύπου. Χρησιμοποιεί ως κυρίως παράδειγμα έναν περίφημο στίχο από την «Αντιγόνη» του Σοφοκλή. Η ηρωίδα λέει απευθυνόμενη στον Κρέοντα: «Ούτοι συνέχθειν αλλά συμφιλείν έφυν» (απόδοση: γεννήθηκα για την αγάπη και όχι για το μίσος). Πρόκειται για φράση, η μετάφραση της οποίας απαιτεί διπλάσιο αριθμό λέξεων για την ανάδειξη του πλήρους νοήματός της σε άλλες γλώσσες. Φράση που επίσης μας οδηγεί σε δύο αντίστοιχες έννοιες, το Νείκος και η Φιλότητα, οι οποίες κατά τον Εμπεδοκλή (περίπου συνομήλικος του Σοφοκλή) είναι οι κινητήριες δυνάμεις του Κόσμου. Φιλότης = φιλία, αγάπη, ενοποιός δύναμη, και Νείκος = έρις, διαμάχη, διασπαστική δύναμη. Βρίσκονται μαζί, δρουν και συγκρούονται, δίνοντας κίνηση στο παγκόσμιο εκκρεμές.

Και ερχόμαστε στο δεύτερο σημείο. Ο Βασίλειος Μαρκεζίνης υποδεικνύει την ιδέα της εύτακτης αρμονίας στη ζωή και στον Κόσμο, ως πανταχού παρούσας στην ελληνική ποίηση. Κάθε ενέργεια που διαταράσσει την αρμονία, κάθε απόπειρα ανατροπής της τάξης στον Κόσμο ή της κοινωνικής ισορροπίας βρίσκεται απέναντι στον άγραφο Θεϊκό Νόμο, τον οποίο προσβάλλει βίαια. Αποτελεί Υβριν και προκαλεί την οργή των θεών και την επέμβαση του Διός - Ζηνός. Επακόλουθο λοιπόν η Υβρις έχει τη Νέμεσι, που έρχεται όχι ως τιμωρία ή αντίποινα για τον υβριστή, αλλά κυρίως ως αναγκαιότητα, αφού ο Θεϊκός Νόμος ορίζει πως η χαμένη ισορροπία πρέπει να αποκατασταθεί, και έτσι η... φύση «παρεμβαίνει για την αποκατάσταση τυχόν ανισορροπιών» και «διορθώνει τις ανισότητες ή τις ανωμαλίες». Εξάλλου η λέξη «Νέμεσις» προέρχεται από το ρήμα «νέμω» και σημαίνει ακριβώς τη δίκαιη κατανομή.

Αποτρεπτικά προς το Νείκος και την Υβριν καλλιεργήθηκε ως ύψιστη αρετή η Αιδώς (από το ρήμα αιδέομαι = σέβομαι, αισχύνομαι), καθώς και η επιδίωξη του Μέτρου ή της Μεσότητας, κατά τον Αριστοτέλη. Χωρίς αυτά η κατρακύλα στην Υβρι και την επακόλουθη Νέμεσι είναι αναπόφευκτη. Παράδειγμα, η σημερινή ελληνική κρίση. Δυστυχώς, επί συνεχιζόμενης και μάλλον αυξανόμενης Υβρεως, φοβούμαι ότι η Νέμεσις θα σαρώσει, αν εγκαίρως δεν επανακτήσουμε την Αιδώ και δεν επανέλθουμε στο Μέτρο.

*Αρχιτέκτων - συγγραφέας

Keywords
Τυχαία Θέματα