“Δεν είναι καρναβάλι”: Μάσκες από την Ελλάδα και τα Βαλκάνια

10:29 18/2/2020 - Πηγή: Dimoprasion

«Δεν είναι καρναβάλι: σε μια έκθεση με μάσκες δεν είναι εύκολο βλέποντας όλον αυτόν τον πλούτο, τα χρώματα, τις φόρμες, τις πληροφορίες, να τις ξεχάσεις. Θα τη θυμάσαι για πολύν καιρό κι αυτό είναι το κέρδος. Μια αναφορά στη μνήμη, στον νευρώνα εκείνο του εγκεφάλου, που τη μία, μόνη και απλή θέαση τη μετατρέπει σε συνείδηση και φόβο και την κατοχυρώνει ως ελιξίριο της ανθρώπινης αδυναμίας μπροστά στο ζωικό ή φυτικό άγνωστο. Τέτοια

μέσα, όπως οι μάσκες, πολλές φορές, αφού κλείσει ο δικός μας ανθρώπινος κύκλος, τα παίρνουμε μαζί μας στη φθορά, και η λέξη καρναβάλι είναι πολύ στενάχωρη για να τα χωρέσει», λέει και γράφει στην εισαγωγή του τόμου «Μάσκες», που κυκλοφορεί σε έκδοση του Λαογραφικού και Εθνολογικού Μουσείου Μακεδονίας -Θράκης, ο λαογράφος Γιώργης Μελίκης, συλλέκτης και εκθέτης περισσότερων από 120 μασκών από την Ελλάδα και τα Βαλκάνια.
Ο καλαίσθητος τόμος – φωτογραφική αναπαραγωγή της ομοθέματης έκθεσης που αναπτύχθηκε, πέρσι το Φεβρουάριο, στο Λαογραφικό και Εθνολογικό Μουσείο Μακεδονίας-Θράκης παρουσιάζεται και επίσημα αύριο (Τετάρτη 19 Φεβρουαρίου) με τη συμβολή των: Ελεωνόρας Σκουτέρη- Διδασκάλου, τ. αναπλ καθηγήτριας Λαογραφίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας ΑΠΘ, Ελευθερίας Δέλτσου, επίκουρης καθηγήτριας Κοινωνικής Ανθρωπολογίας, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Βίκυς Κερτεμελίδου, επίκουρης καθηγήτριας στο Διεθνές Πανεπιστήμιο της Ελλάδος, Δημήτρη Λουζικιώτη, γραφίστα – φωτογράφου και του ίδιου του Γιώργη Μελίκη, προέδρου του Εθνογραφικού Κέντρου και Κέντρου Eρευνας Μάσκας – Γ. Μελίκης.
«Η ελληνική μυθολογία μας βοηθάει να απολατινοποιήσουμε τη λέξη καρναβάλι συνδέοντάς την με τον Κάρνο, μάντη του Απόλλωνα στην Ακαρνανία. Ο Παυσανίας αναφέρει τον Κάρνο ως κριό, γεγονός που δεν αφήνει καμιά αμφιβολία ότι η λέξη Κάρνος σημαίνει κριός. Κάρνος, ονομαζόταν επίσης κι ένας αρχαιότατος, ποιμενικός, κριόμορφος και ιθυφαλλικός θεός των Πελοποννησίων, προστάτης της γονιμότητας. Εξάλλου, στις μέρες μας, η λέξη- χαρακτηρισμός καρναβάλι είναι μία από τις τρεις λέξεις (μαλάκας και καραγκιόζης είναι οι άλλες δύο), η οποία χρησιμοποιείται, όχι μόνο συχνά αλλά και γενικευμένα, δείχνοντας τη λεξιπενία απέναντι σε μια γλώσσα, όπως η ελληνική, η οποία αριθμεί χιλιάδες λέξεις και αιώνες πολιτισμού», λέει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο Γιώργης Μελίκης.
«Η χρήση μάσκας -και μάλιστα της ζωόμορφης- είναι αναμφίβολα από τα παλαιότερα στοιχεία πολιτισμού, παλαιότερη από την εποχή που οι άνθρωποι άρχισαν να καλλιεργούν τη γη, όπως μαρτυρούν ζωγραφικές και εγχάρακτες αναπαραστάσεις μεταμφιεσμένων σε τοιχώματα προϊστορικών σπηλαίων που χρονολογούνται από το 15.000 π.Χ. Η παρουσία και η ανεξάντλητη ποικιλία της μάσκας σε όλες τις εποχές και όλες τις κοινωνίες δημιουργεί ένα σύμπαν μυθικό και περίπου ανερμήνευτο στις πολλαπλές δυσνόητες διαστάσεις του. Η προ-ρωμαϊκή ρίζα masca(μαύρο), ίσως από την αραβική λέξη maskarah, που σημαίνει το γελοίο ή τον γελωτοποιό, έφτασε να δηλώνει στις λατινογενείς γλώσσες- τόσο τη Μάσκα όσο και τον δαίμονα, το φάντασμα, τη μάγισσα… Πνεύματα θεών και ψυχές νεκρών, οι έξω δαίμονες συναντούν τον έσω δαίμονα που φανερώνεται εκρηκτικά και δαμάζεται μόνο αν εξημερώσουμε ατό τον άλαλο άγνωστο, αν τον αφηγηθούμε, αν ταυτιστούμε μαζί του, αν το παραστήσουμε τελετουργικά», γράφει στην εισαγωγή του τόμου η λαογράφος- εθνολόγος Μιράντα Τερζοπούλου.
Το …διαδραστικό «περίπτερο» με τις «Μάσκες» του Γιώργη Μελίκη συγκέντρωσε στην πρόσφατη (του περασμένου Νοεμβρίου) «Art-Thessaloniki», στις εγκαταστάσεις της Helexpo-ΔΕΘ, περισσότερους από 2.000 επισκέπτες.
«Συγκεντρώνω μάσκες εδώ και τουλάχιστον 40 χρόνια. Είναι όλες αγορασμένες μετά από παραγγελία σε τεχνίτες που εξειδικεύονται στην κατασκευή τους. Το ζήτημα δεν είναι ότι είναι ακριβές (περί τα 700 ευρώ για κάθε μία), αλλά το ότι είναι… αναλώσιμες. Τα αποκλειστικά ζωικά και φυτικά υλικά κατασκευής τους απαιτούν συχνή αντικατάσταση. Είναι και το επιτελεστικό μέρος της μάσκας και οι μαγικοθρησκευτικοί της στόχοι που απαιτούν, μετά τη χρήση της, μετά το τέλος της επιτέλεσης να θαφτεί…», λέει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο Γιώργης Μελίκης.
Το λεύκωμα, που περιλαμβάνει φωτογραφίες του Δημήτρη Λουζικιώτη και εισαγωγικά κείμενα της Μιράντας Τερζοπούλου, του Βασίλη Νιτσιάκου και του Γιώργη Μελίκη, στα ελληνικά και αγγλικά, διατίθεται στο πωλητήριο του Λαογραφικού & Εθνολογικού Μουσείου Μακεδονίας – Θράκης (ΛΕΜΜ-Θ- Βασ. Όλγας 68) αντί 30 ευρώ.
Της αυριανής παρουσίασης του λευκώματος θα ακολουθήσει, στις 20:30, η παράσταση με τίτλο: «Φτου! πιπέρι ΙΙ με Γαμοτράγουδα και πιπεράτα παραμύθια όλα τσ’ Αποκριάς» (αποκλειστικά για ενήλικο κοινό!).
Β. Χαρισοπούλου
Πηγή φωτογραφιών, το νεοεκδοθέν λεύκωμα

Φωτογραφία ΑΠΕ-ΜΠΕ