Ένα «μαύρο» σενάριο: Μέρος του Αμαζονίου θα γίνει σαβάνα

11:12 18/9/2019 - Πηγή: Green agenda

Η κλιματική αλλαγή, οι πυρκαγιές και άλλες ανθρώπινες παρεμβάσεις απειλούν να αλλάξουν τον υδρολογικό κύκλο του Αμαζονίου, εξέλιξη που αν συμβεί θα σημάνει τη δραματική συρρίκνωση του τροπικού δάσους.

Κανείς δεν γνωρίζει με βεβαιότητα πότε θα μπορούσε να υλοποιηθεί το φοβερό αυτό σενάριο, αν και ορισμένοι μελετητές θεωρούν ότι δεν απέχουμε πολύ από αυτό. Αν το τροπικό δάσος ξεπεράσει ένα σημείο καμπής, μπορεί ένα μεγάλο μέρος του να αυτοκαταστραφεί και να μετατραπεί σε ζώνη αραιής βλάστησης (σαβάνα). Εφόσον πυροδοτηθεί ένας τέτοιος κύκλος, το σημερινό

τροπικό δάσος μπορεί να μείνει το μισό σε έκταση. Σε αυτή την περίπτωση, το διοξείδιο του άνθρακα που σήμερα συγκρατείται από την πυκνή βλάστηση θα απελευθερωθεί στην ατμόσφαιρα και αυτό θα αλλάξει το περιβαλλοντικό αποτύπωμα του Αμαζονίου. Με άλλα λόγια, αν καεί έστω και μικρό μέρος των δένδρων που σήμερα απαρτίζουν το τροπικό δάσος, ο Αμαζόνιος θα πάψει να είναι ο «πνεύμονας του πλανήτη» και θα εκπέμψει περισσότερο διοξείδιο του άνθρακα από αυτό που απορροφά.

Ασφαλείς προβλέψεις δεν υπάρχουν, αλλά ο περιβαλλοντολόγος Τόμας Λόβτζοϊ εκτιμά ότι το μάξιμουμ των απωλειών που μπορεί να «αντέξει» το δάσος δεν ξεπερνά το 20% με 25% της έκτασής του. Στο ίδιο συμπέρασμα κατέληξε, εργαζόμενος ανεξάρτητα και ο Βραζιλιάνος επιστήμονας Κάρλος Νόμπρε. Πού βρισκόμαστε σήμερα; Σύμφωνα με την εκτίμηση της κυβέρνησης της Βραζιλίας, έχει ήδη αποψιλωθεί το 19,3% της επιφάνειας του Αμαζονίου.

Οι πυρκαγιές

Οι ιστορικοί του μέλλοντος θα αναζητούν τις προειδοποιήσεις για την οικολογική καταστροφή στις μελέτες όπως αυτή της ειδικού στις πυρκαγιές, Τζένιφερ Μπαλτς. Η Μπαλτς μελέτησε τις πυρκαγιές στον Αμαζόνιο πολύ πριν αυτές ενταθούν με την έλευση του Ζαΐρ Μπολσονάρο στην προεδρία της Βραζιλίας. Επί δέκα χρόνια οι μελετητές άναβαν σε μικρές περιοχές του Αμαζονίου φωτιές σαν αυτές που βάζουν οι αγρότες και το συμπέρασμά τους ήταν ανησυχητικά. Ακόμη και αν μια πυρκαγιά δεν ήταν πολύ καταστροφική, σε περίπτωση που το δάσος είχε καεί αρκετές φορές στο παρελθόν έχανε τις αντιστάσεις του και τα δένδρα ξεραίνονταν μαζικά με την παραμικρή ξηρασία. «Αντί να χάνεται το 5%-10% της βλάστησης έπειτα από μία πυρκαγιά, ξαφνικά χανόταν το 60%» είπε η Μπαλτς, κάνοντας λόγο για «ξαφνικό θάνατο».

Αυτό, όμως, που ανησύχησε περισσότερο τους επιστήμονες ήταν ότι το τοπικό φαινόμενο εντάσσεται σε μια ευρύτερη διεργασία που αφορά το σύνολο του τροπικού δάσους. Ο Αμαζόνιος δέχεται επίθεση σε τέσσερα μέτωπα: κατακερματίζεται από τη διάνοιξη δρόμων, καταστρέφεται από τις πυρκαγιές, απειλείται από την αντικατάσταση του χαμηλού στρώματος υγρής βλάστησης από ξερόχορτα και πιέζεται από την κλιματική αλλαγή.

Αυτό που καθιστά τις τέσσερις αυτές δυνάμεις τόσο επικίνδυνες δεν είναι ότι σκοτώνουν τα δένδρα, αλλά ότι μειώνουν τις βροχοπτώσεις. Σε ένα υγιές τροπικό δάσος, η βλάστηση απορροφά νερό από την ατμόσφαιρα και από το έδαφος και εν συνεχεία το επιστρέφει στην ατμόσφαιρα ως υγρασία που γίνεται βροχή. Αν όμως η βλάστηση σε ένα κομμάτι του δάσους αραιώσει και αν αυτό κατακερματιστεί, αποδίδει λιγότερη υγρασία. Αυτό μειώνει τις βροχοπτώσεις και έτσι, φυσικά, το έδαφος γίνεται πιο ξηρό. Ετσι, η επόμενη πυρκαγιά φθάνει σε υψηλότερες θερμοκρασίες και καίει πιο βαθιά, προξενώντας μεγαλύτερη ζημιά. Από ένα σημείο και έπειτα, το δάσος δεν παράγει αρκετή βροχή για να εξασφαλίσει την επιβίωσή του.

«Υπάρχουν ήδη ενδείξεις ότι αυτός ο κύκλος μπορεί να αναπαραχθεί σε τεράστια κλίμακα», δήλωσε ο περιβαλλοντολόγος Ντάνιελ Νέπσταντ. Αν ο τωρινός ρυθμός αποψίλωσης συνεχιστεί, οι βροχοπτώσεις γύρω από το υδροηλεκτρικό εργοστάσιο Μπέλο Μόντε θα μειωθούν τόσο δραστικά που το φράγμα θα αποδίδει μόλις το 60% της προβλεπόμενης ισχύος του.

«Αν μιλήσετε στους αυτόχθονες του Αμαζονίου, όλοι θα σας πουν ότι οι βροχές έχουν αλλάξει», προσέθεσε ο δρ Νέπσταντ.

Τα σημάδια

Στα τέλη της δεκαετίας του ’90, επιστήμονες στο πανεπιστήμιο Εξτερ έβαλαν σε έναν υπολογιστή τα δεδομένα της καταστροφής του Αμαζονίου για να προβλέψουν πότε και αν θα μπορούσε το δάσος να επιδεινώσει την κλιματική αλλαγή, αντί να λειτουργεί ως φρένο. Κατέληξαν σε μία ημερομηνία: 2050. Τα ευρήματα αμφισβητήθηκαν. Καθώς όμως τα σημάδια πληθαίνουν, περισσότεροι επιστήμονες βλέπουν σήμερα απειλή όχι μόνο για τους κατοίκους του Αμαζονίου και την οικονομία της Βραζιλίας, αλλά και συνολικά για τον πλανήτη που παλεύει με την κλιματική αλλαγή. Και δεν είναι μόνο ο Αμαζόνιος. Αντίστοιχα σημάδια έχει εντοπίσει ο δρ Νέπσταντ στα τροπικά δάση της Ινδονησίας και του Κονγκό. Ο δρ Λόβτζοϊ συγκρίνει τη σημερινή συγκυρία με τη μετατροπή μέρους των μεγάλων αμερικανικών πεδιάδων σε ξερότοπο, τη δεκαετία του 1930, εξαιτίας της κακής διαχείρισης των υδάτινων πόρων και της επίμονης ξηρασίας. «Τότε, κανείς δεν προέβλεπε ότι μπορούσε να συμβεί κάτι τέτοιο», λέει ο Λόβτζοϊ. «Η διαφορά με το σήμερα είναι ότι το βλέπουμε να έρχεται και ξέρουμε αρκετά ώστε να μην το κάνουμε».

Πηγή: Εφημερίδα «Καθημερινή»