Τα απορρίμματα δεν είναι σκουπίδια - Τι πρέπει να κάνει από Ιούλιο η Ελλάδα

08:42 12/2/2020 - Πηγή: Green agenda

Να βγει από τον ρόλο του ουραγού όλων των εξελίξεων και να πραγματοποιήσει μια «επανάσταση» στον τρόπο διαχείρισης των απορριμμάτων καλείται πλέον η Ελλάδα. Μέσα στο έτος η χώρα θα ενσωματώσει πέντε νέες κοινοτικές οδηγίες, που περιλαμβάνουν καινούργιους, πιο δεσμευτικούς στόχους για τα διαφορετικά ρεύματα αποβλήτων και μια εντελώς διαφορετική λογική στη διαχείριση. Ολα αυτά ενώ η Ελλάδα πασχίζει ακόμα για

τα βασικά, όπως το κλείσιμο των παράνομων χωματερών και την εισαγωγή στην ελληνική κοινωνία της χωριστής συλλογής των οικιακών βιοαποβλήτων. Οι νέες οδηγίες εστιάζουν στα αστικά απόβλητα. Ζητούμενο της νέας νομοθεσίας είναι η μετάβαση από την «κοινωνία της ανακύκλωσης» στην «κυκλική οικονομία», με νέους φιλόδοξους στόχους. Ας δούμε συνοπτικά τι προβλέπουν οι νέες οδηγίες, που πρέπει να ενσωματωθούν έως τον Ιούλιο (πλην της οδηγίας για τα πλαστικά μιας χρήσης που έχει περιθώριο έως το 2021).

1. Νέα οδηγία για τα απόβλητα (2018/851)

– Ορίζονται νέοι στόχοι για την επαναχρησιμοποίηση και ανακύκλωση: Τουλάχιστον 55% κατά βάρος έως το 2025, 60% έως το 2030, 65% έως το 2035. Για να λάβουν παράταση έως 5 έτη τα κράτη θα πρέπει να υποβάλουν έως το 2023 αναλυτικό σχέδιο.

– Εως το τέλος του 2023 τα κράτη πρέπει να εξασφαλίσουν ότι τα βιολογικά απόβλητα δεν αναμειγνύονται με τα υπόλοιπα, αλλά συλλέγονται χωριστά.

– Οι χώρες θα πρέπει να διασφαλίζουν ότι τα απόβλητα που έχουν υποβληθεί σε εργασίες ανάκτησης (λ.χ. διαλογή από σύμμεικτα ή ανακυκλώσιμα) θα είναι υψηλής ποιότητας, βάσει συγκεκριμένων προδιαγραφών.

– Θα πρέπει να ενισχυθεί η χωριστή συλλογή αποβλήτων τουλάχιστον για χαρτί, μέταλλα, πλαστικό και γυαλί (που τα κράτη-μέλη όφειλαν να έχουν καθιερώσει από το 2015).

– Γίνεται υποχρεωτική από την 1η Ιανουαρίου 2025 η χωριστή συλλογή επικίνδυνων οικιακών αποβλήτων, όπως χρώματα, βερνίκια, διαλύτες ή προϊόντα καθαρισμού και κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων.

– Το υλικό που τοποθετείται για την κάλυψη των σκουπιδιών στους ΧΥΤΑ θα συνυπολογίζεται στις ποσότητες που θάβονται.

– Οι χώρες θα πρέπει να θεσπίσουν οικονομικά μέτρα όπως τέλος ταφής ή τέλος αποτέφρωσης, προγράμματα «πληρώνω όσο πετάω», διευκόλυνση της δωρεάς τροφίμων κ.ά.

– Θα πρέπει να ληφθούν μέτρα για τη μείωση των τροφίμων που απορρίπτονται, από την παραγωγή μέχρι την κατανάλωσή τους. Τίθεται ενδεικτικός στόχος της μείωσης κατά 30% έως το 2025 και 50% έως το 2030. Ορίζεται η παροχή κινήτρων για τη συλλογή απούλητων προϊόντων διατροφής και την ασφαλή αναδιανομή τους λ.χ. σε φιλανθρωπικές οργανώσεις.

– Στο πλαίσιο της κυκλικής οικονομίας, τα κράτη θα πρέπει να μεριμνήσουν για την επαναχρησιμοποίηση των πρώτων υλών που έχουν συμπεριληφθεί στον «κατάλογο κρίσιμης σημασίας» για την ευρωπαϊκή οικονομία.

2. Οδηγία 2018/852 για τα απόβλητα συσκευασίας

– Αναθεωρούνται οι στόχοι για τις συσκευασίες, προκειμένου να ανακυκλώνεται έως το 2025 το 50% των πλαστικών, το 20% του ξύλου, το 70% των σιδηρούχων μετάλλων, το 50% του αλουμινίου, το 70% του γυαλιού και το 75% του χαρτιού και χαρτονιού. Το 2030 τα αντίστοιχα ποσοστά ανακύκλωσης πρέπει να είναι 55% για τα πλαστικά, 30% για το ξύλο, 80% για τα σιδηρούχα μέταλλα, 60% για το αλουμίνιο, 75% για το γυαλί και 85% για το χαρτί και το χαρτόνι. Γενικώς έως το τέλος του 2030 πρέπει να ανακυκλώνεται το 70% των αποβλήτων συσκευασίας.

– Επιτρέπεται παράταση έως 5 έτη στην επίτευξη των στόχων, υπό προϋποθέσεις. Μέχρι το 2023 το ενδιαφερόμενο κράτος πρέπει να υποβάλει λεπτομερές σχέδιο.

– Τα κράτη θα πρέπει να θεσπίσουν οικονομικά και άλλα (αντι)κίνητρα, ενισχύοντας τη χρήση υλικών που είναι κατάλληλα για πολλαπλές ανακυκλώσεις.

– Οι ξύλινες συσκευασίες θα πρέπει να συνυπολογίζονται.

– Θα πρέπει να τεθούν χωριστοί στόχοι για την ανακύκλωση αλουμινίου.

– Τα κράτη θα πρέπει να λάβουν συγκεκριμένα μέτρα για να ενθαρρύνουν την επαναχρησιμοποίηση προϊόντων όπως τη χρήση οικονομικών κινήτρων και τον ορισμό ελάχιστου ποσοστού επαναχρησιμοποιήσιμων συσκευασιών που διατίθενται στην αγορά ανά είδος συσκευασίας.

Να σημειωθεί ότι η οδηγία έχει ενσωματωθεί μερικώς (με πολλές ελλείψεις) με τον ν.4496/17.

3. Οδηγία 2018/850 για την υγειονομική ταφή

– Τα κράτη εξασφαλίζουν ότι από το 2030 δεν θα θάβονται απόβλητα που είναι κατάλληλα για ανακύκλωση ή άλλου είδους ανάκτηση. Από το 2035 δεν πρέπει να θάβεται περισσότερο από το 10% των αποβλήτων κατά βάρος. Δίνεται η δυνατότητα παράτασης της προθεσμίας κατά πέντε έτη, θα πρέπει όμως το οικείο κράτος-μέλος να διασφαλίσει ότι το 2035 θα θάβεται λιγότερο από 25%. Εξαιρούνται οι «απομονωμένοι» οικισμοί, δηλαδή με λιγότερους από 2.000 κατοίκους και απόσταση 100 χλμ. από το πλησιέστερο αστικό κέντρο.

4. Οδηγία 2018/849 για οχήματα, μπαταρίες, ηλεκτρικά/ηλεκτρονικά απόβλητα

– Ορίζεται ότι πρέπει να μειωθεί ο αδειοδοτικός φόρτος για τις εταιρείες που δραστηριοποιούνται στην ανακύκλωσή τους.

– Οι ποσοτικοί στόχοι δεν τροποποιούνται, εισάγονται όμως κίνητρα για την εφαρμογή της ιεράρχησης των αποβλήτων.

5. Οδηγία 2019/904 για τα πλαστικά μιας χρήσης

– Απαγορεύεται η κυκλοφορία συγκεκριμένων πλαστικών προϊόντων: μπατονέτες, μαχαιροπίρουνα, πιάτα, καλαμάκια, αναδευτήρες ποτών, περιέκτες τροφίμων από διογκωμένο πολυστυρένιο, περιέκτες ποτών και κυπελλάκια από το ίδιο υλικό.

– Εως το 2021 τα κράτη καταρτίζουν σειρά μέτρων για τη μείωση των πλαστικών μιας χρήσης έως το 2026.

– Τα πλαστικά μπουκάλια που έχουν πλαστικά καπάκια θα μπορούν να κυκλοφορούν μόνο εφόσον το καπάκι δεν αποσπάται.

– Εως το 2025 πρέπει να συλλέγονται χωριστά για ανακύκλωση το 77% των πλαστικών μιας χρήσης και έως το 2029 το 90%.

– Τα μπουκάλια από ΡΕΤ θα πρέπει να περιέχουν τουλάχιστον 25% ανακυκλωμένο πλαστικό.

– Διευρύνεται η ευθύνη των παραγωγών των προϊόντων αυτών. Οι παραγωγοί και εισαγωγείς πλαστικών προϊόντων πρέπει να αναλαμβάνουν το κόστος συλλογής και επεξεργασίας των προϊόντων τους, το κόστος καθαρισμού του περιβάλλοντος και ευαισθητοποίησης του κοινού. Το ίδιο ισχύει και για όσους παράγουν προϊόντα καπνού με φίλτρο ή φίλτρα.

Η κυκλική οικονομία απέναντι στο γραμμικό, μη βιώσιμο, μοντέλο

Η Ευρωπαϊκή Ενωση ζητεί (και) από την Ελλάδα μία εκ βάθρων αλλαγή του τρόπου που διαχειρίζεται τα απορρίμματά της. Μια αλλαγή που ξεκινά από το επίπεδο του σχεδιασμού των προϊόντων, επεκτείνεται στη βελτίωση των συστημάτων ανακύκλωσης και των επιδόσεων των μονάδων διαχείρισης απορριμμάτων και αφορά βέβαια και την κοινωνία, που πάντα δείχνει ο τελευταίος τροχός της αμάξης στις προτεραιότητες των κυβερνήσεων, των δήμων και των υπολοίπων εμπλεκόμενων στην υπόθεση αυτή.

«Η διαφορά του νέου μοντέλου από το υπάρχον είναι θεμελιώδης. Είναι ένα τεράστιο στοίχημα όχι μόνο για την Ελλάδα αλλά και για την Ευρώπη», εξηγεί στην εφημερίδα «Καθημερινή» ο Γιώργος Κωνσταντινόπουλος, νομικός για θέματα περιβάλλοντος και αξιολογητής σε εκθέσεις συμμόρφωσης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.

«Σύμφωνα με την Οδηγία 2008/98/ΕΚ για τα απόβλητα, στόχος της Ενωσης ήταν η σταδιακή μετάβαση στη λεγόμενη “Κοινωνία της Ανακύκλωσης”. Αυτό πρακτικά σήμαινε ότι, παρά το γεγονός ότι η πρόληψη αποτελούσε την πρώτη επιλογή στην ιεράρχηση των μεθόδων διαχείρισης αποβλήτων, οι προσπάθειες εστιάζονταν κυρίως στην αποτελεσματικότερη τελική διαχείριση του παραγόμενου αποβλήτου. Η παλαιότερη στρατηγική και νομοθεσία δεν ενσωμάτωνε δηλαδή ουσιαστικές αλλαγές σε καταναλωτικές συμπεριφορές και συνήθειες, ούτε σηματοδοτούσε ριζικές παρεμβάσεις στον σχεδιασμό των προϊόντων, ούτε ανατροπές στα οικονομικά μοντέλα. Το νέο πακέτο κυκλικής οικονομίας φιλοδοξεί να σπάσει αυτή τη μη βιώσιμη αλυσίδα του γραμμικού μοντέλου παραγωγής και κατανάλωσης: εξαγωγή πρώτων υλών, παραγωγή προϊόντων, χρήση του προϊόντος και απόρριψη του σχετικού αποβλήτου. Η κυκλική οικονομία αφορά τη μετάβαση σε ένα κυκλικό μοντέλο, όπου τα προϊόντα σχεδιάζονται εξαρχής κατά τρόπο που να μειώνεται στο ελάχιστο το τελικό απόβλητο, να μπορούν εύκολα και αποδοτικά να επαναχρησιμοποιηθούν ή να ανακυκλωθούν, διαφυλάσσοντας έτσι τους πόρους μέσω της πλήρους αξιοποίησης της υπεραξίας τους».

Στη χώρα μας ποσοστό άνω του 80% των αστικών αποβλήτων καταλήγει σήμερα –στην καλύτερη περίπτωση– σε ΧΥΤΑ.

Τι σημαίνει όμως αυτό στην πράξη; «Σημαίνει οικολογικό σχεδιασμό των προϊόντων με αξιολόγηση εξαρχής όλου του κύκλου ζωής τους, σημαίνει αλλαγή καταναλωτικών προτύπων, αναθεώρηση συμπεριφορών, δημιουργία κινήτρων και αντικινήτρων, ανάπτυξη αγορών για τα δευτερογενή υλικά, σημαίνει πράσινες δημόσιες συμβάσεις και σειρά άλλων μέτρων και παρεμβάσεων. Για τη μετάβαση αυτή στο κυκλικό μοντέλο δεν αρκούν φυσικά μόνο τα ευχολόγια. Υπάρχουν αυστηρές νομοθετικές υποχρεώσεις και πολύ συγκεκριμένοι ποσοτικοί και ποιοτικοί στόχοι που πρέπει να επιτευχθούν από τα κράτη-μέλη», εκτιμά ο κ. Κωνσταντινόπουλος.

Η επίτευξη των στόχων αυτών βέβαια θα είναι ένας άθλος για την Ελλάδα. «Για τη χώρα μας, η πρόκληση είναι τιτάνια: Με την ανάκτηση/ανακύκλωση να κυμαίνεται σταθερά σε επίπεδα κάτω του 20% και με ποσοστό άνω του 80% των αστικών αποβλήτων να καταλήγει σήμερα –στην καλύτερη περίπτωση– σε ΧΥΤΑ, με ελάχιστες σύγχρονες μονάδες επεξεργασίας αποβλήτων να βρίσκονται εν λειτουργία, η χώρα βρίσκεται αυτή τη στιγμή σε έναν αγώνα δρόμου προκειμένου να ολοκληρώσει το ταχύτερο όσες περισσότερες σύγχρονες και ολοκληρωμένες μονάδες επεξεργασίας γίνεται, χωρίς να χαθεί η κοινοτική χρηματοδότηση. Να σημειωθεί ότι στο επόμενο χρηματοδοτικό πλαίσιο 2021-2027 δεν θα είναι πλέον επιλέξιμες οι δαπάνες για χώρους υγειονομικής ταφής και για εργοστάσια διαχείρισης συμμείκτων απορριμμάτων (σ.σ. όπως αυτά που λειτουργούν σήμερα μέσω συμπράξεων με ιδιώτες), παρά μόνο για υποδομές που είναι συμβατές με το νέο μοντέλο της κυκλικής οικονομίας.

Στον τομέα της ανακύκλωσης και της χωριστής συλλογής έχουν γίνει σημαντικά βήματα, αλλά το κομμάτι που αφορά την ουσιαστική ενημέρωση, ευαισθητοποίηση και συμμετοχή του κοινού φαίνεται ότι υπολείπεται σοβαρά. Τέλος, στον τομέα των βιομηχανικών αποβλήτων η κατάσταση δεν είναι απλώς αποκαρδιωτική, είναι επικίνδυνη», εκτιμά ο κ. Κωνσταντινόπουλος.

«Για την αντιστροφή της παρούσας κατάστασης δεν αρκεί ούτε η παραίνεση της Ε.Ε., ούτε το νομοθετικό πλαίσιο, ούτε καν η απειλή προστίμων. Απαιτείται μια νέα, οικολογική “επανάσταση” ενημέρωσης, γνώσης, επίγνωσης, αποδοχής, ευθύνης, συναινέσεων και συντονισμένης δράσης από όλους τους εμπλεκόμενους φορείς. Το 2030 μοιάζει μακρινό (όπως μας έμοιαζαν το 2008 οι προθεσμίες για το 2020), αλλά ο κίνδυνος να βρεθούμε θαμμένοι κάτω από τα ίδια μας τα σκουπίδια είναι πραγματικός», σημειώνει ο κ. Κωνσταντινόπουλος.

«Παρ’ όλα αυτά, παραμένω αισιόδοξος. Εχουμε μπροστά μας μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις της νέας δεκαετίας και απομένει να αποδείξουμε, ο καθένας από το δικό του το μετερίζι, ότι ναι, τελικά μπορούμε να προχωρήσουμε αλλιώς».

Μεγάλες οι καθυστερήσεις

Ομάδα εργασίας για την ενσωμάτωση των κοινοτικών οδηγιών έχει συγκροτήσει το υπουργείο Περιβάλλοντος. Η υπόθεση, ωστόσο, έχει καθυστερήσει, καθώς οι βασικές οδηγίες (πλην εκείνης που αφορά τα πλαστικά μιας χρήσης) θα ήταν καλό να έχουν ήδη ενσωματωθεί, ώστε να προχωρά πλέον η αναθεώρηση του εθνικού αλλά και του περιφερειακού σχεδιασμού. Ελλείψει χρόνου, όπως φαίνεται, όλα αυτά θα προχωρήσουν παράλληλα: ήδη το υπουργείο πραγματοποίησε διαγωνισμό για να αναθέσει την αναθεώρηση του εθνικού σχεδιασμού. Οσον αφορά την οδηγία για τα πλαστικά μιας χρήσης, η πληροφόρηση του υπουργείου ήταν αρχικά λανθασμένη: όταν ανέλαβε, ο υπουργός μιλούσε για κατάργηση όλων των πλαστικών μιας χρήσης, μετά υποστήριξε ότι η Ελλάδα θα ενσωματώσει νωρίτερα τη νομοθεσία (κάτι που δεν γίνεται), για να καταλήξει ότι θα την ενσωματώσει στα μέσα του καλοκαιριού. Τους τελευταίους μήνες έχει συσταθεί ομάδα υπό το Ιδρυμα Λασκαρίδη που συνομιλεί με την αγορά, τις περιβαλλοντικές οργανώσεις και άλλους φορείς, προκειμένου να καταλήξει σε κοινή συνισταμένη. Φαίνεται όμως απίθανο η Ελλάδα να πρωτοπορήσει θέτοντας λ.χ. αυστηρότερους στόχους για συγκεκριμένες κατηγορίες πλαστικών μιας χρήσης.

Πηγή: Εφημερίδα «Καθημερινή»