Πολεμικά Καταφύγια: Μια υπόγεια πόλη κάτω από την Αθήνα-Δημ. Σταυρόπουλος

06:05 24/2/2025 - Πηγή: militaire

Γράφει ο Δημήτρης  Σταυρόπουλος

Κάτω από την αχανή πρωτεύουσα, κρύβονται πολλά μυστικά…

Ένας σκοτεινός και σιωπηλός κόσμος με υπόγεια γεμάτα υγρασία, δαιδαλώδεις στοές, χορταριασμένα σκαλοπάτια, δωμάτια με σκουριασμένα λουκέτα, σιδερένιες πόρτες και σπασμένους πάγκους!

Απλώνεται σε πολλές περιοχές και είναι τα παλιά πολεμικά καταφύγια που κατασκευάστηκαν τα περισσότερα, λίγο πριν τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο για να προστατευσουν τους κατοίκους της Αθήνας από αεροπορικούς βομβαρδισμούς.

Άγνωστος

ο ακριβής αριθμός τους, και η κατάσταση που βρίσκονται…

Ο αρχιστράτηγος Αλέξανδρος Παπάγος στα απομνημονεύματα του κάνει λόγο για 400 δημόσια καταφύγια.

Παράλληλα στρατιωτικές πηγές εικάζουν ότι σε νεόδμητα κτίρια (πολυκατοικίες, τράπεζες, εργοστάσια, κλπ), κατασκευάστηκαν περίπου 5.500 νέα καταφύγια.

Επειδή το κράτος δεν μπορούσε (οικονομικά και χρονικά) να κατασκευάσει μόνο του όλα τα καταφύγια που έπρεπε, μοιραία μετακύλισε ένα μέρος αυτού του έργου, στον ιδιωτικό τομέα (σε φυσικά ή νομικά πρόσωπα).

Συγκεκριμένα, με αναγκαστικό νόμο του 1936, απαγορευόταν να χτιστεί κτίριο από τρεις ορόφους και πάνω (του ισογείου συμπεριλαμβανομένου) αν δεν υπήρχε πρόβλεψη για καταφύγιο.

Αυτός ο νόμος καταργήθηκε το 1956.

Ενισχύστε το militaire.gr ,δείτε γιατί ΕΔΩ

Η ΔΙΑΤΑΓΗ ΤΟΥ ΜΕΤΑΞΑ

Όλα ξεκίνησαν το 1936, επί Ιωάννη Μεταξά, όταν  άρχισε να διαφαίνεται στο διεθνές περιβάλλον, ότι οδεύουμε σύντομα προς έναν μεγάλο πόλεμο.

Έτσι διέταξε να κατασκευαστούν  καταφύγια –όπερ και εγένετο σε μια φρενήρη κατασκευαστική δραστηριότητα μιας γεμάτης τετραετίας, δηλαδή μεταξύ 1936-1940.

Τότε υπήρχε η Ανωτέρα Διοίκηση Αντιαεροπορικής Αμύνης (ΑΔΑΑ), μια ειδική «επιτροπή σοφών», στην οποία μετείχαν στρατιωτικοί, αλλά και πολίτες, όπως αρχιτέκτονες, καθηγητές πανεπιστημίου και μηχανικοί, οι οποίοι ρύθμισαν από κοινού το αυστηρό κανονιστικό πλαίσιο, από το οποίο εξαρτάτο η κατασκευή τους.

Έτσι λοιπόν, υπήρχαν πολύ συγκεκριμένες προδιαγραφές γι’ αυτά.

Όλα ήταν ξεκάθαρα ρυθμισμένα, π.χ. το πλήθος και το μέγεθος των θαλάμων, η διαρρύθμιση των χώρων, η φύση των δομικών υλικών, το πάχος των τοίχων, το είδος των θωρακισμένων θυρών.

Σύμφωνα με τον ερευνητή,  Κωνσταντίνο Κυρίμη που έχει χαρτογραφήσει, φωτογραφίσει και αναδείξει πολλά καταφύγια, κάποια κατασκευαστικά στοιχεία, όπως θωρακισμένες πόρτες, κεντρικοί θάλαμοι, βοηθητικοί θάλαμοι, προθάλαμοι, στοές, έξοδοι διαφυγής, χώροι υγιεινής, δεξαμενές ύδατος, απαντώνται στα περισσότερα από αυτά.

Επίσης, στα καταφύγια απαγορευόταν ρητώς να περνάνε οι κεντρικές σωληνώσεις νερού του κτιρίου, γιατί αν τρυπούσαν, τότε θα πλημμύριζε το καταφύγιο και οι άνθρωποι θα πέθαιναν σαν τα ποντίκια.

ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΑΕΡΑΜΥΝΑΣ

Η τότε φιλοσοφία του καθεστώτος Μεταξά ήταν η εξής.

Για να σωθούμε από μια αεροπορική επιδρομή, δεν φτάνει μόνο να υπάρχει ένα γερό καταφύγιο, αλλά χρειάζεται να εκπαιδευτεί και ο κόσμος.

Κάπως έτσι, ξεκίνησαν στην Αττική ειδικές ασκήσεις αεράμυνας, οι οποίες εντατικοποιήθηκαν ιδιαίτερα από το 1938. Οι ασκήσεις αυτές ήταν τόσο ρεαλιστικές, ώστε στον αττικό ουρανό πετούσαν κανονικά αεροπλάνα ερχόμενα σε κύματα, υπήρχαν κανονικά πυρά που έριχναν οι πυροβολαρχίες από το Φάληρο, ενώ υπήρχε μέχρι και προσομοίωση φωτιάς –ήταν μια εξαιρετικά ρεαλιστική στρατιωτική άσκηση.

Ενισχύστε το militaire.gr ,δείτε γιατί ΕΔΩ

ΤΡΑΓΙΚΕΣ ΙΣΤΟΡΙΕΣ

Ο ερευνητής αποκάλυψε δυο χαρακτηριστικές περιπτώσεις στις οποίες τα καταφύγια αποδείχθηκαν παγίδα θανάτου γι’ αυτούς που κρύφτηκαν μέσα τους.

Στην πρώτη, ο μηχανικός που το έφτιαξε, σε αντίθεση με ότι όριζαν οι κανονισμοί, άφησε να περάσουν από το καταφύγιο οι κεντρικές σωληνώσεις ύδατος, οι οποίες λόγω των βομβαρδισμών έσπασαν.

Το καταφύγιο πλημμύρισε με νερό και οι άνθρωποι πνίγηκαν προτού προλάβουν να απεγκλωβιστούν.

Στην δεύτερη και πλέον χαρακτηριστική (όπως και εξίσου τραγική) περίπτωση, τον Ιανουάριο του 1944 όταν βομβάρδισαν οι Σύμμαχοι τον Πειραιά, χτυπήθηκε ένα καταφύγιο κοντά στο λιμάνι που άνηκε στην «Ηλεκτρική Εταιρεία του Πειραιά» και στο οποίο είχαν βρει προστασία περίπου 70 μαθήτριες της Οικοκυρικής Σχολής μαζί με τις δασκάλες τους.

Το καταφύγιο άντεξε μεν, αλλά η πολυκατοικία από πάνω του γκρεμίστηκε και τα θραύσματά της έφραξαν την έξοδο. Οι κάτοικοι προσπαθούσαν με πρόχειρα μέσα να ανοίξουν μια τρύπα προκειμένου να βγάλουν έξω τις εγκλωβισμένες μαθήτριες αλλά μετά από λίγο ακολούθησε και δεύτερος βομβαρδισμός και η είσοδος φράκαρε εντελώς.

Αυτό συνέβη, γιατί εν μέσω Κατοχής, δεν υπήρχαν πλέον οργανωμένα αγήματα παθητικής Αεράμυνας.

Και τα κορίτσια αυτά πέθαναν από ασφυξία»

Καταφύγια, δεν υπάρχουν μόνο στην Αθήνα και τον Πειραιά, αλλά και στη Θεσσαλονίκη, στο Αγρίνιο, στα Χανιά, στη Μήλο, στο Βόλο, στην Πάτρα και στην Κέρκυρα.

Στο Αγρίνιο έχει γίνει επισκέψιμο το αντίστοιχο πολεμικό καταφύγιο, όπως και στον Αδάμαντα στην Μήλο.

Πολύ κοντά στο Σύνταγμα, έχει ένα εντυπωσιακότατο και σχετικά καλοδιατηρημένο καταφύγιο, με δεκάδες θαλάμους.

[gallery columns="2" size="full" ids="344578,344579,344580,344581,344582,344583,344584,344585,344586,344587,344588,344589"]ΤΑ ΚΑΤΑΦΥΓΙΑ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ

Το 1999 υπολογιζόταν ότι στην Ελλάδα σώζονταν περίπου 200 δημόσια καταφύγια.

Τα περισσότερα, όπως προκύπτει από μια δημοσιογραφική έρευνα, βρίσκονταν στο χείλος της κατάρρευσης, κι όμως έχουν ακόμη έντονα τα σημάδια του παρελθόντος, με χαραγμένα συνθήματα στους τοίχους ή και παλαιά αντικείμενα.

Στην Αθήνα (Λυκαβηττός, Αρδηττός, Πολύγωνο κ.α.), στον Πειραιά (Προφ. Ηλίας, Καστέλα, Δραπετσώνα κ.α.), στα νότια προάστια (Ελληνικό, Βούλα, Γλυφάδα), στα βόρεια (Κηφισιά, Παπάγου, Ψυχικό), στο Σούνιο, στη Ραφήνα. Ανάμεσα σ’ αυτά τα καταφύγια υπάρχουν μερικά όπως της «Μεγάλης Βρετανίας», του Μεγάρου της Εθνικής Ασφαλιστικής, της Τραπέζης της Ελλάδος, του Μετοχικού Ταμείου Στρατού και το υπόγειο του Μεγάρου του Αρείου Πάγου.

Στο κτήριο της οδού Κοραή 4, της Εθνικής Ασφαλιστικής, στα δύο υπόγεια (έξι μέτρα κάτω από την επιφάνεια της γης) οι μηχανικοί Ε. Κριεζής και Α. Μεταξάς είχαν κατασκευάσει τα πιο σύγχρονα αντιαεροπορικά καταφύγια, με μεταλλικές πόρτες (γερμανικής προέλευσης) που έκλειναν αεροστεγώς, αλλά και επικοινωνία μεταξύ των 2 ορόφων με εσωτερικό κλιμακοστάσιο.

Η στρατιωτική βάση του Λυκαβηττού κατασκευάστηκε πριν από τον πόλεμο του ’40 και περιλάμβανε καταφύγιο, αλλά και θέσεις πολυβολείων λαξευμένες στο βράχο.

Κατά τον πόλεμο χρησιμοποιήθηκε από τους Γερμανούς, ενώ μετά την απελευθέρωση παρέμεινε σε λειτουργία ως το 1970, κι έπειτα εγκαταλείφθηκε.

Το υπόγειο καταφύγιο του Λυκαβηττού κατασκευάστηκε γύρω στο 1936, κοντά στη σπηλαιοεκκλησιά των Αγ. Ισιδώρων. Εκτείνεται σε βάθος 100 μέτρων μέσα στο βράχο, διαθέτει δύο εισόδους, και είναι μεγαλύτερο και σε καλύτερη κατάσταση από το γνωστότερο μα εγκαταλειμμένο καταφύγιο του Αρδηττού.

Συντηρημένο, φρεσκοβαμμένο, αλλά με φανερά τα σημάδια του χρόνου, με ρεύμα, τουαλέτες και λουτρά.

Οι εγκαταστάσεις του περιλαμβάνουν επίσης.

Δύο μεγάλες αίθουσες και άλλες μικρότερες, διαδρόμους, πολυβολείο (φωλιά πολυβόλου), αποθηκευτικούς χώρους, συσκευές και αγωγούς εξαερισμού, δεξαμενές, πίνακες και διακόπτες ηλεκτρικού, τηλεφωνικό κέντρο της εποχής του.

Ενισχύστε το militaire.gr ,δείτε γιατί ΕΔΩ

ΤΟ ΒΑΣΙΛΙΚΟ ΚΑΤΑΦΥΓΙΟ

Το καταφύγιο του Αρδηττού επιτάχθηκε από τους Γερμανούς κατά τη διάρκεια του πολέμου.

Επί βασιλείας Παύλου αποτέλεσε βασιλικό καταφύγιο και ίσως εξαιτίας αυτού στη συνείδηση του κόσμου να επικράτησε η αντίληψη ,πως επικοινωνεί υπογείως με τα βασιλικά ανάκτορα.

Στην πολυκατοικία των οδών Πιπίνου και Επτανήσων στην Κυψέλη, που χτίστηκε το 1938 σε σχέδια του αρχιτέκτονα Λεωνίδα Μπόνη για την οικογένεια του εφοπλιστή Βούλγαρη.

Υπάρχει ένα ευρύχωρο υπόγειο καταφύγιο που μπορεί να φιλοξενήσει 63 άτομα και αποτελείται από μία κεντρική αίθουσα, δύο τουαλέτες, μία κουζίνα, ένα πλυσταριό και δύο μικρότερους βοηθητικούς χώρους.

Στα υπόγεια των εγκαταστάσεων του ΠΙΚΠΑ στη Βούλα υπάρχει καταφύγιο σε πάρα πολύ καλή κατάσταση.

Διαθέτει διπλή είσοδο (και διπλή έξοδο) προς τους υπόγειους θαλάμους και διαδρόμους, οκτώ δωμάτια και δύο τουλάχιστον φωλιές για πολυβόλα.

Τα τοιχώματα είναι κατασκευασμένα από λιθοδομή (πέτρα), ενώ η αψιδωτή (καμπυλωτή) οροφή από σκυρόδεμα (μπετόν).

Κοντά στην έξοδο υπάρχει εγκατάσταση μιας τριπλής ανοικτής δεξαμενής νερού, υπάρχει πεπαλαιωμένη ηλεκτρική εγκατάσταση και ίχνη υδραυλικής εγκατάστασης.

Στην ίδια ευρύτερη περιοχή αλλά μέσα στα όρια της Γλυφάδας, υπάρχει ένα ακόμη (δίδυμο) καταφύγιο της εποχής του 1940.

Το καταφύγιο της Γλυφάδας είναι σχεδόν πανομοιότυπο με αυτό της Βούλας, λίγο όμως μεγαλύτερο και εντελώς εγκαταλειμμένο και αφρόντιστο.

Καταφύγιο, κρυμμένο στο κέντρο της Καστέλας, που φαίνεται να έχει κατασκευαστεί την εποχή του Μεταξά.

Η ιδιαιτερότητά του είναι η εξής.

Είναι ισόγειο διώροφο, αλλά και υπόγειο ταυτόχρονα, έχοντας κατασκευαστεί στα πρανή ενός υψώματος.

Το συγκεκριμένο καταφύγιο καλύπτει σχετικά μικρή επιφάνεια (γι’ αυτό και διώροφο) αλλά διαθέτει υδραυλικές εγκαταστάσεις και ρεύμα (βρύσες, τουαλέτες, φωτισμός), που βρίσκονται σε πολύ κακή όμως κατάσταση σήμερα, ερειπωμένα και κατεστραμμένα.

Ένα άλλο υπόγειο πολεμικό καταφύγιο που κατασκευάστηκε για τις ανάγκες του Β΄ παγκοσμίου βρίσκεται στον λόφο του Προφήτη Ηλία.

Είναι ένα μικρό αντιαεροπορικό καταφύγιο, χωρίς ιδιαίτερα μεγάλους χώρους, αφού στην ίδια περιοχή υπάρχει και το προηγούμενο της Καστέλας, με το οποίο μοιάζουν κατασκευαστικά (όχι αρχιτεκτονικά), αλλά αυτό εδώ δεν διατηρεί τις εγκαταστάσεις του (υδραυλικά, ηλεκτρικά κλπ.).

Τα τοιχώματα των στοών του είναι λιθόκτιστα και η οροφή τους τοξωτή από μπετόν.

Στους υπόγειους διαδρόμους καταλήγουν περίπου 50 σκαλοπάτια, που οδηγούν γύρω στα 10-12 μέτρα κάτω από την επιφάνεια.

Πληροφορίες

OLAFAG

ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗ

Κωνσταντίνος Κυρίμης

Συγγραφέας-φωτογράφος-ερευνητής

The post Πολεμικά Καταφύγια: Μια υπόγεια πόλη κάτω από την Αθήνα-Δημ. Σταυρόπουλος appeared first on Militaire.gr.