Πώς ο θάνατος του Ραϊσί μπορεί να επηρεάσει τη γεωπολιτική αντιπαλότητα Τουρκίας-Ιράν

05:30 28/5/2024 - Πηγή: militaire

Άρθρο του Barin Kayaoglu στο AlMonitorΕνώ οι ηγέτες και ορισμένοι σχολιαστές στην Τουρκία επαίνεσαν μετά θάνατον τον εκλιπόντα Ιρανό πρόεδρο και υπουργό Εξωτερικών, πολλές γεωπολιτικές προκλήσεις περιμένουν την Άγκυρα και την Τεχεράνη μόλις το Ιράν εκλέξει νέο πρόεδρο.Η κήρυξη ημέρας εθνικού πένθους από την Τουρκία και ο έπαινος για τον εκλιπόντα πρόεδρο του Ιράν Εμπραχίμ Ραΐσι και τον υπουργό Εξωτερικών Χοσεΐν Αμίρ-Αμπντολαχιάν δεν θα καλύψει τις γεωπολιτικές εντάσεις που υπάρχουν μεταξύ των δύο χωρών.Οι Ραϊσί και Αμίρ-Αμπντολαχιάν έχασαν τη ζωή τους στις 19 Μαΐου,

όταν το ελικόπτερό τους συνετρίβη σε ορεινή περιοχή της επαρχίας του Ανατολικού Αζερμπαϊτζάν στο βορειοδυτικό Ιράν. Κατόπιν αιτήματος της Τεχεράνης, η Άγκυρα έστειλε το μη επανδρωμένο αεροσκάφος Akinci και εντόπισε το σημείο της συντριβής, επιτρέποντας στα ιρανικά σωστικά συνεργεία να φτάσουν στα συντρίμμια το πρωί της 20ής Μαΐου. Αργότερα την ίδια ημέρα, ο Τούρκος πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν επαίνεσε τον εκλιπόντα Ιρανό ομόλογό του σε συνέντευξη Τύπου και ανακοίνωσε ημέρα πένθους «προκειμένου να μοιραστεί τη βαθιά θλίψη που κουβαλάει ο λαός του Ιράν». Ο θάνατος του Ραϊσί έφερε στην επιφάνεια τον τουρκικό σκεπτικισμό απέναντι στο Ιράν. Ορισμένοι Τούρκοι έφεραν στο προσκήνιο τα μη κολακευτικά παρατσούκλια του Ιρανού προέδρου, όπως «χασάπης της Τεχεράνης» και «δικαστής της κρεμάλας», τα οποία του δόθηκαν για τον ρόλο του στην εκτέλεση πολλών χιλιάδων αντιπάλων του καθεστώτος το 1988. Πολλοί αμφισβήτησαν επίσης την απόφαση του Ερντογάν να ανακοινώσει επίσημη ημέρα πένθους. Οι επικριτές επεσήμαναν ότι η κυβέρνηση Ραϊσί δεν είχε δείξει παρόμοια ευγένεια μετά τους δίδυμους σεισμούς του 2023 που στοίχισαν τη ζωή σε περισσότερους από 50.000 ανθρώπους στην Τουρκία. Εν τω μεταξύ, ομάδες για τα δικαιώματα των γυναικών υπενθύμισαν στο ακροατήριό τους τη σκληρή στάση του Ραϊσί απέναντι στις ιρανικές γυναίκες και τους νόμους περί υποχρεωτικής χιτζάμπ μετά τη δολοφονία της Μαχσά Αμινί και τις επακόλουθες μαζικές διαδηλώσεις που συγκλόνισαν το Ιράν το 2022.Όμως, όπως επεσήμαναν ειδικοί στο Al-Monitor, το αίσθημα δυσπιστίας και τα μυριάδες γεωπολιτικά ζητήματα με την Τουρκία θα ανασταλούν μόνο όσο το Ιράν είναι απασχολημένο με την εκλογή του διαδόχου του Ραϊσί - ο οποίος θεωρήθηκε ως πιθανός διάδοχος του 85χρονου ανώτατου ηγέτη Αλί Χαμενεΐ. Ειδικά το ζήτημα Αρμενίας-Αζερμπαϊτζάν και το Ιράκ αναμένεται να προκαλέσουν τριγμούς στις σχέσεις Άγκυρας-Τεχεράνης.Θεσμοθετημένη δυσπιστία και ανταγωνισμός για τα dronesΗ Τουρκία και το Ιράν συνεργάζονται σε θέματα όπως το εμπόριο και η ενέργεια και συμφωνούν σε γενικές γραμμές στο ζήτημα της Παλαιστίνης. Αλλά διαφωνούν σε πλήθος περιφερειακών ζητημάτων, όπως η Αρμενία-Αζερμπαϊτζάν, το Ιράκ και περιστασιακά η Συρία. «Ακόμη και ο εντοπισμός του σημείου συντριβής του Ραϊσί από τουρκικό μη επανδρωμένο αεροσκάφος έγινε πηγή ανταγωνισμού», δήλωσε στο Al-Monitor ο Arif Keskin, αναλυτής του Ιράν και της Μέσης Ανατολής με έδρα την Άγκυρα. «Ακόμη και αν οι δηλώσεις και τα συλλυπητήρια έγιναν με καλή πρόθεση, η πραγματικότητα σε ζητήματα γεωπολιτικής πιέζουν». Ενώ τα τουρκικά μέσα ενημέρωσης μετέδιδαν ζωντανά την αποστολή του Ακιντζί στο Ιράν που βρήκε το σημείο συντριβής του Ραϊσί, πολλά μέσα και παρατηρητές στο Ιράν αρνήθηκαν ότι τουρκικό μη επανδρωμένο αεροσκάφος βρήκε τα συντρίμμια. Το γεγονός ότι το Ιράν, το οποίο μπορεί να υπερηφανεύεται για ισχυρά προγράμματα κατασκευής μη επανδρωμένων αεροσκαφών και πυραύλων και βοηθά ακόμη και τη Ρωσία στον πόλεμο κατά της Ουκρανίας, δεν διέθετε μη επανδρωμένο αεροσκάφος με ηλεκτροοπτικούς αισθητήρες για να βρει το σημείο συντριβής του προέδρου του και αναγκάστηκε να ζητήσει την τουρκική βοήθεια ήταν πηγή υπερηφάνειας για πολλούς Τούρκους.«Η δυσπιστία και ο φόβος που βασίζονται σε διαφωνίες του παρελθόντος οδηγούν σε μια κατάσταση όπου η Τουρκία και το Ιράν, ενώ δεν είναι αντίπαλοι στις ενέργειές τους, δεν μπορούν ωστόσο να δημιουργήσουν συνέργειες», δήλωσε ο Keskin στο Al-Monitor. «Οι σχέσεις τους ταλαντεύονται μεταξύ συνεργασίας και έντασης. Μέρος του λόγου είναι ότι είναι δύσκολο να διατυπωθεί μια κοινή αντίληψη, ένα κοινό πλαίσιο».Σύμφωνα με τον Javad Heiran-Nia, διευθυντή της Ομάδας Μελετών του Περσικού Κόλπου στο Κέντρο Επιστημονικών Ερευνών και Στρατηγικών Μελετών της Μέσης Ανατολής, μη κερδοσκοπικό οργανισμό στην Τεχεράνη, ο θάνατος του Ραϊσί δεν θα οδηγήσει σε δραματικές αλλαγές στις σχέσεις με την Τουρκία. «Η σχέση της Τεχεράνης με την Άγκυρα συνοδεύεται από σκαμπανεβάσματα, αλλά η γεωγραφική εγγύτητα έχει προκαλέσει ένα είδος πραγματισμού στην εξωτερική πολιτική του Ιράν», δήλωσε στο Al-Monitor. Όσον αφορά τα θέματα που δημιουργούν γεωπολιτικές αντιπαλότητες μεταξύ των δύο χωρών, ο Keskin είπε ότι είναι δύσκολο να καθοριστεί μια ιεραρχία. «Τα επιμέρους προβλήματα δεν προκαλούν σοβαρή ζημιά. Αλλά ενώ τα ζητήματα μπορεί να φαίνονται διαφορετικά, δεν είναι - όταν τα βάζουμε μαζί, σχηματίζουν ένα σύνολο από συγκρούσεις", είπε.Το Ιράκ, το σχέδιο «Οδός Ανάπτυξης» και το PKKΤο Ιράκ είναι ίσως το πιο δύσκολο ζήτημα που επηρεάζει τις σχέσεις Τουρκίας-Ιράν. Το έργο του Δρόμου Ανάπτυξης, το οποίο θα συνδέσει το Μεγάλο Λιμάνι του Ιράκ στο Αλ-Φάου κοντά στον Περσικό Κόλπο με τις μεσογειακές ακτές της Τουρκίας και στη συνέχεια με την Ευρώπη μέσω νέων σιδηροδρομικών και οδικών δικτύων - έχει πλέον οικονομική υποστήριξη από τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και το Κατάρ. Η Άγκυρα ανησυχεί ότι η Τεχεράνη θα χρησιμοποιήσει τη σημαντική επιρροή της στις ομάδες πολιτοφυλακής στο Ιράκ για να εκτροχιάσει το σχέδιο. Το Ιράν ανησυχεί ότι το έργο θα μειώσει τη σημασία του στα περιφερειακά και παγκόσμια δίκτυα μεταφορών και εφοδιασμού.Ένα άλλο ζήτημα είναι το Εργατικό Κόμμα του Κουρδιστάν (PKK), το οποίο πολεμά το τουρκικό κράτος για ανεξαρτησία και αυτονομία από το 1984. Νωρίτερα φέτος, το Ιράκ έθεσε εκτός νόμου την ομάδα. Κατά τη διάρκεια της επίσκεψης του Ερντογάν στη Βαγδάτη και στο Ερμπίλ στις 22 Απριλίου, η Τουρκία επανέλαβε την πρόθεσή της να επεκτείνει τη διασυνοριακή στρατιωτική της επιχείρηση στο βόρειο Ιράκ για να αποτρέψει τις επιθέσεις του PKK.Σε αυτό το πλαίσιο, το Al-Monitor έμαθε ότι η Άγκυρα ζήτησε από την Τεχεράνη να χρησιμοποιήσει την επιρροή της στην Πατριωτική Ένωση του Κουρδιστάν (PUK), η οποία εδρεύει στην ιρακινή κουρδική πόλη Sulaimaniyah, για να την πιέσει να σταματήσει να συνεργάζεται με το PKK και τις Συριακές Δημοκρατικές Δυνάμεις υπό την ηγεσία των Κούρδων της Συρίας, τον κύριο δυτικό σύμμαχο στον συνασπισμό κατά του ISIS στη Συρία, που η Τουρκία υποστηρίζει ότι είναι παρακλάδι του PKK. Μέχρι στιγμής, το Ιράν δεν έχει κινηθεί σε αυτό το μέτωπο, σύμφωνα με τις πηγές που ενημέρωσαν το Al-Monitor.Η Τουρκία κατηγορεί το PUK, ένα από τα δύο κυρίαρχα πολιτικά κόμματα στην περιφερειακή κυβέρνηση του Κουρδιστάν στο βόρειο Ιράκ, ότι συνεργάζεται με το PKK. Πέρυσι τον Απρίλιο, η Άγκυρα σφράγισε τον εναέριο χώρο της για πτήσεις από και προς το διεθνές αεροδρόμιο της Σουλαϊμανίγια με την αιτιολογία ότι στο αεροδρόμιο «διείσδυσαν τρομοκράτες του PKK».Νωρίτερα αυτόν τον μήνα, ο Τούρκος υπουργός Άμυνας Γιασάρ Γκιουλέρ επέκρινε ανοιχτά το Ιράν για το PKK, κάτι που η Άγκυρα απέφευγε κυρίως στο παρελθόν. «Λέμε στους Ιρανούς φίλους μας: »Κοιτάξτε, [οι μαχητές του PKK] έχουν μετακινηθεί από αυτό το σημείο σε εκείνο. Το βλέπουμε από τα μη επανδρωμένα αεροσκάφη μας'. Οι Ιρανοί φίλοι μας απαντούν: 'Κοιτάξαμε και κανείς δεν ήταν εκεί'. Αυτή δεν είναι μια αξιοπρεπής προσέγγιση. Φυσικά και είμαστε ενοχλημένοι».Αρμενία-ΑζερμπαϊτζάνΚαθρεφτίζοντας τις ανησυχίες της Άγκυρας για την ιρανική επιρροή στο Ιράκ, η Τεχεράνη ανησυχεί για τους στενούς δεσμούς μεταξύ της Τουρκίας και του Αζερμπαϊτζάν και την πιθανότητα να εξομαλύνουν τους δεσμούς με τη σύμμαχό της, την Αρμενία. Μετά τη νίκη του Αζερμπαϊτζάν κατά της Αρμενίας στον δεύτερο πόλεμο του Καραμπάχ το 2020 για τη συγκρουσιακή περιοχή του Ναγκόρνο-Καραμπάχ, τόσο η Τεχεράνη όσο και η Μόσχα προσπάθησαν ταυτόχρονα να ενισχύσουν την υποστήριξη προς το Ερεβάν, αλλά η ρωσική προσοχή έχει επικεντρωθεί στην Ουκρανία από τον Φεβρουάριο του 2022.Ένα πιεστικό ζήτημα είναι ο διάδρομος Zangezur που θα συνέδεε το ίδιο το Αζερμπαϊτζάν με το Ναχιτσεβάν, ο οποίος είναι αποκλεισμένος μεταξύ της Τουρκίας, της Αρμενίας και του Ιράν. Η Τεχεράνη ανησυχεί ότι, είτε με τη χρήση βίας είτε μέσω συμφωνίας με το Ερεβάν, η Άγκυρα και το Μπακού θα μπορούσαν να οριστικοποιήσουν τον διάδρομο Zangezur και να στερήσουν από το Ιράν τις οδικές συνδέσεις του με τον Καύκασο και τη Ρωσία.Ένα σπάνια αναφερόμενο, αλλά πάντα επίκαιρο ζήτημα για τους Ιρανούς ηγέτες είναι η μακρινή αλλά όχι αδύνατη δυναμική που θα μπορούσε να απειλήσει την εδαφική του ακεραιότητα. Οι καλύτερες συνδέσεις μεταξύ της Τουρκίας και του Αζερμπαϊτζάν και η βελτίωση της οικονομικής και γεωπολιτικής τους τύχης θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε αποσχιστικά αισθήματα μεταξύ της μειονότητας του Αζερμπαϊτζάν στο Ιράν. Αν και οι περισσότεροι Ιρανοί Αζερμπαϊτζάν είναι πατριώτες και πολλές από τις ηγετικές οικογένειες του Ιράν κατάγονται από το ιρανικό Αζερμπαϊτζάν κατά την αυτοκρατορική και μετεπαναστατική περίοδο, η Τεχεράνη είναι ιδιαίτερα προσεκτική για την εμφάνιση παντουρκικών αισθημάτων μεταξύ ορισμένων πολιτών της.Επιρροή επί της ΧαμάςΠαρόλο που η Τουρκία και το Ιράν επικρίνουν τον πόλεμο του Ισραήλ στη Γάζα και υποστηρίζουν ένα ανεξάρτητο παλαιστινιακό κράτος, ανταγωνίζονται επίσης για επιρροή επί της Χαμάς. Στο πλαίσιο αυτό, η Τουρκία και το Ιράν διαφωνούν σε μια σειρά από ζητήματα. Το Ιράν δεν έχει δεσμευτεί ρητά σε μια λύση των δύο κρατών και επιθυμεί να κρατήσει τη Χαμάς εντός του «Άξονα της Αντίστασης». Η Τουρκία, από την άλλη πλευρά, υποστηρίζει την ιδέα ενός ανεξάρτητου παλαιστινιακού κράτους με πρωτεύουσα την Ανατολική Ιερουσαλήμ που θα υπάρχει δίπλα στο Ισραήλ. Η κυβέρνηση Ερντογάν θέλει η Χαμάς να παραμείνει στη σφαίρα της Μουσουλμανικής Αδελφότητας, υποστηρίζοντας ότι έπεισε ακόμη και τη Χαμάς να συμφωνήσει να αφοπλιστεί μόλις δημιουργηθεί ένα ανεξάρτητο παλαιστινιακό κράτος.Από τις 7 Οκτωβρίου, η Άγκυρα προσπάθησε να επεκτείνει τον ρόλο της ως μεσολαβητή μεταξύ του Ισραήλ και της Χαμάς. Το Ιράν, εν τω μεταξύ, έχει κινητοποιήσει τους περιφερειακούς εντολοδόχους του για να ασκήσει πίεση στο Ισραήλ και στον κύριο υποστηρικτή του, τις Ηνωμένες Πολιτείες. Τη νύχτα της 13ης προς 14η Απριλίου, σε αντίποινα για μια ισραηλινή επίθεση στη διπλωματική αποστολή στη Δαμασκό, το Ιράν πραγματοποίησε μια μαζική επίθεση με μη επανδρωμένα αεροσκάφη και πυραύλους στο Ισραήλ, την πρώτη φορά που η Τεχεράνη επιτέθηκε απευθείας στο εβραϊκό κράτος.Συρία: Παγωμένη, αλλά όχι ξεχασμένηΑν και αδρανής στις μέρες μας, ο εμφύλιος πόλεμος στη Συρία το 2011 ήταν αυτό που δηλητηρίασε χρόνια θετικών τάσεων στις σχέσεις Τουρκίας-Ιράν. Στα τέλη της δεκαετίας του 1990 και καθ' όλη τη διάρκεια της δεκαετίας του 2000, η Τουρκία και το Ιράν διεύρυναν τους εμπορικούς, ενεργειακούς και τουριστικούς δεσμούς τους - ιδίως στο πλαίσιο του οράματος του Ερντογάν για εμβάθυνση της συνεργασίας με περιφερειακούς παράγοντες ως εναλλακτική λύση στους παραδοσιακούς συμμάχους της Άγκυρας στη Δύση.Το 2009-2010, ο Ερντογάν, μαζί με τον πρόεδρο της Βραζιλίας, Λουίς Ινάσιο Λούλα ντα Σίλβα, εργάστηκαν σκληρά για να γεφυρώσουν τα χάσματα μεταξύ της Δύσης και του Ιράν σχετικά με το πυρηνικό πρόγραμμα του τελευταίου. Οι δύο ηγέτες έπεισαν το Ιράν να συμφωνήσει να μεταφέρει μέρος του εμπλουτισμένου ουρανίου του εκτός της χώρας και να επιβραδύνει τη διαδικασία εμπλουτισμού μέχρι να επιτευχθεί μια πιο ολοκληρωμένη λύση. Η συμφωνία αυτή ναυάγησε όταν τα μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ επέβαλαν νέες κυρώσεις στο Ιράν το 2010-2011.Και αμέσως μετά, η Τουρκία και το Ιράν βρέθηκαν σε διαφορετικά άκρα της γεωπολιτικής εξίσωσης, καθώς η επανάσταση της Αραβικής Άνοιξης στη Συρία μετατράπηκε σε εμφύλιο πόλεμο που σκότωσε εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπους και εκτόπισε εκατομμύρια. Ενώ η Άγκυρα υποστήριζε την αντιπολίτευση και τις ένοπλες ομάδες κατά του Σύρου προέδρου Μπασάρ Αλ Άσαντ, η Τεχεράνη υποστήριζε το καθεστώς της Δαμασκού. Αλλά η άνοδος του Ισλαμικού Κράτους (ISIS) ανάγκασε και πάλι την Τουρκία και το Ιράν να συνεργαστούν. Μαζί με τη Ρωσία, τον άλλο μεγάλο υποστηρικτή του καθεστώτος Άσαντ, οι τρεις χώρες σχημάτισαν τη λεγόμενη Διαδικασία της Αστάνα, με στόχο την εξεύρεση πολιτικής λύσης στον εμφύλιο πόλεμο, αλλά η διαδικασία αυτή δεν έκανε τίποτα άλλο από το να «παγώσει» τον συριακό εμφύλιο πόλεμο. Μια μελλοντική αναζωπύρωση στη Συρία -για παράδειγμα, μέσω μιας πιθανής απόσυρσης των ΗΠΑ ή/και πρόσθετων τουρκικών επιθέσεων κατά των SDF- θα μπορούσε να προσθέσει νέες εντάσεις στον μακρύ κατάλογο των γεωπολιτικών προκλήσεων που αντιμετωπίζουν η Τουρκία και το Ιράν.

The post Πώς ο θάνατος του Ραϊσί μπορεί να επηρεάσει τη γεωπολιτική αντιπαλότητα Τουρκίας-Ιράν appeared first on Militaire.gr.