Πριν φτιαχτούν τα γυαλιά, πώς διάβαζαν οι παππούδες μας;

16:39 22/4/2025 - Πηγή: Sportime

Δεν διάβαζαν. Ή τουλάχιστον όχι όπως νομίζεις. Για αιώνες, η πρεσβυωπία ήταν ένα φυσικό τέλος της ανάγνωσης. Οι μεγαλύτεροι άνθρωποι απλώς αποδέχονταν ότι τα γράμματα γίνονταν θολά και μικρά. Οι γραφείς, οι καλόγεροι και οι λόγιοι ήταν οι πρώτοι που ένιωσαν την ανάγκη να δουν καθαρά — όχι γιατί το διάβασμα ήταν χόμπι, αλλά γιατί ήταν επάγγελμα.

Πριν εμφανιστούν τα γυαλιά, υπήρχαν οι λεγόμενες «λίθοι ανάγνωσης». Ήταν κυρτοί κρύσταλλοι, σαν μισές μπάλες, που μεγέθυναν το κείμενο. Ένας αναγνώστης τις ακουμπούσε επάνω στο χειρόγραφο και παρακολουθούσε λέξη τη λέξη. Δεν τις φορούσαν στο πρόσωπο.

Τις έσπρωχναν πάνω στην περγαμηνή, αργά, με το χέρι.

Ο πρώτος που περιέγραψε έναν τέτοιο φακό ήταν ο Πτολεμαίος στην Αλεξάνδρεια. Οι Άραβες μελέτησαν τα κείμενά του και ο Αλχαζέν, γύρω στο 1021, έγραψε το «Βιβλίο της Οπτικής». Ήταν η αρχή μιας αλυσίδας γνώσης που έφτασε στην Ιταλία τον 13ο αιώνα. Εκεί κατασκευάστηκαν τα πρώτα πραγματικά γυαλιά.

Λέγεται ότι γύρω στο 1290, στην Πίζα, ένας μάστορας έφτιαξε δύο μικρά κυρτά γυαλάκια και τα κόλλησε σε ένα ξύλινο πλαίσιο. Δεν τα φορούσαν, τα κρατούσαν μπροστά από τα μάτια. Μοιάζουν με σύγχρονα “pince-nez”, χωρίς χερούλια. Ήταν για τους πλούσιους. Όσοι δεν είχαν λεφτά απλώς… μάντευαν τα γράμματα.

Πιο παλιά, κατά τον Πλίνιο τον Πρεσβύτερο, λέγεται ότι ο Νέρωνας παρακολουθούσε τους μονομάχους μέσα από ένα πράσινο σμαράγδι. Ίσως όχι για να βλέπει καθαρότερα, αλλά για να χαλαρώνει τα μάτια του από την ένταση του ήλιου. Άρα, πριν τα γυαλιά, οι άνθρωποι χρησιμοποιούσαν πολύτιμες πέτρες και χοντροκομμένα κομμάτια γυαλιού για να περιορίσουν το φως.

Στην Κίνα υπήρχαν από τον 12ο αιώνα καπνιστοί χαλαζίες, κυρίως για να κρύβουν τα μάτια σε δίκες. Δεν βοηθούσαν στην όραση. Οι Ινουίτ, στον αρκτικό κύκλο, χρησιμοποιούσαν κομμάτια ξύλου με μια λεπτή σχισμή. Το φως έμπαινε μόνο από εκεί, κόβοντας τη λάμψη του χιονιού. Ήταν οι πρώτες “γυαλιές ηλίου”.

Η ιδέα ότι η όραση μπορεί να διορθωθεί ήταν επαναστατική. Για χιλιάδες χρόνια, η απώλεια όρασης θεωρούταν φυσική και μη αναστρέψιμη. Οι γιατροί έβαζαν κομπρέσες, βότανα ή χτυπήματα με πέτρες — αλλά ποτέ φακούς. Ο φακός δεν ήταν φάρμακο, ήταν φιλοσοφία.

Και τότε ήρθαν οι Ιταλοί. Μέσα σε 50 χρόνια από την εμφάνιση των πρώτων γυαλιών, η Βενετία έστησε ολόκληρη βιομηχανία. Το γυαλί του Μουράνο θεωρήθηκε το καλύτερο στον κόσμο και οι κατασκευαστές γυαλιών έγιναν συντεχνία. Δεν τα λέγαν γυαλιά. Τα λέγαν “occhiali”, μικρά ματάκια.

Για τους αιώνες που ακολούθησαν, οι παππούδες μας διάβαζαν μόνο αν είχαν χρήματα και γνωριμίες. Αλλιώς, ακούγανε κάποιον να τους διαβάζει δυνατά. Ή απλώς σταματούσαν να διαβάζουν. Τα γυαλιά δεν ήταν ακόμα δικαίωμα. Ήταν προνόμιο.

Γρηγόρης Κεντητός για το sportime.gr.