Το μυθιστόρημα του Σημίτη στο ΠΑΣΟΚ: Η σύγκρουση με τον Ανδρέα, ο δείπνος των 4, το εκρηκτικό Συνέδριο του 1996

14:30 5/1/2025 - Πηγή: iEidiseis

Η πολιτική διαθήκη: «Το ΠΑΣΟΚ οφείλει να πρωταγωνιστήσει στις εξελίξεις προσφέροντας το όραμα για μια προοδευτική ανασυγκρότηση της χώρας».

«Στις αλλαγές υπάρχουν αντιστάσεις. Είναι βαθιά πεποίθησή μου, όμως, πως με προσπάθεια και επιμονή λύνονται προβλήματα. Υπάρχουν δύο λέξεις κλειδιά: το σχέδιο και η συγκυρία. Δεν προχωράς χωρίς σχέδιο, χωρίς στόχο και πρόγραμμα υλοποίησης. Προχωράς με τις ευρύτερες δυνατές συναινέσεις, αλλά συχνά κόντρα στο ρεύμα. Χρειάζεται προσπάθεια αλλά πρέπει να την καταβάλλουμε. Είναι

το τίμημα που πρέπει να καταβληθεί, για να είναι το όφελος που θα προκύψει πολύ μεγαλύτερο».

Συνοπτικά αλλά στέρεα ο Κώστας Σημίτης περιέγραψε ο ίδιος την πυξίδα που ακολούθησε στην πολιτική του ζωή τον Νοέμβριο του 2023 στην εκδήλωση προς τιμήν του που διοργάνωσε το ΔΙΚΤΥΟ για τη Μεταρρύθμιση στην Ελλάδα και την Ευρώπη.

Επάνω σε αυτά τα χνάρια κινήθηκε σταθερά ο Κώστας Σημίτης στην πολιτική διαδρομή του. Ένας δρόμος που περπάτησε από την αντιδικτατορική δράση που ανέπτυξε κατά της Χούντας των Συνταγματαρχών μέχρι που έφτασε να διαδεχθεί τον Ανδρέα Παπανδρέου στην ηγεσία του ΠΑΣΟΚ και στο τιμόνι της χώρας ως πρωθυπουργός από το 1996 έως το 2004.

Αφετηρία για όλα η Γερμανία. Πίσω στα 1970, καταδικασμένος ερήμην σε φυλάκιση από την Χούντα, έγινε μέλος του ΠΑΚ (Πανελλήνιο Απελευθερωτικό Κίνημα). Το 1974 ο Σημίτης ήταν ένα από τα ιδρυτικά μέλη του ΠΑΣΟΚ, συμβάλλοντας καθοριστικά και στην διατύπωση της «Διακήρυξης της 3ης Σεπτέμβρη». Ο ίδιος συμμετείχε στο πρώτο Εκτελεστικό Γραφείο και στην πρώτη Κεντρική Επιτροπή του ΠΑΣΟΚ.

Πολυκύμαντη ήταν η πορεία του Σημίτη τόσο εντός του ΠΑΣΟΚ όσο και η σχέση του με τον Ανδρέα Παπανδρέου. Οι δυο τους γνωρίζονται από πιο παλιά, από το 1965 και τα χρόνια του Ομίλου Πολιτικής Έρευνας «Αλέξανδρος Παπαναστασίου». Ο Σημίτης ως μέλος του ΠΑΣΟΚ και μέσα από την συμμετοχή του στα κορυφαία όργανα του κόμματος δεν έκρυβε τις διαφωνίες του. Από πολύ νωρίς ήταν χαρακτηριστικά τα επεισόδια της κοινής τους συμπόρευσης εντός του Κινήματος. Επεισόδια που κατέληγαν σε πολιτικές αντιπαραθέσεις.

Ωστόσο, όπως γράφει ο ίδιος ο Σημίτης στο βιβλίο του «Δρόμοι ζωής»:

«Οι πολιτικοί σχολιαστές πρόβαλλαν τις συγκρούσεις μας, την απόσταση που μας χώριζε στη ζωή και στην πολιτική, τις διαφορετικές συμπεριφορές μας. Παρέβλεπαν, όμως, τα πολλά κοινά σημεία μας: την αντίστασή μας στη χούντα, τους αγώνες μας για την ίδρυση και την ανάπτυξη του ΠΑΣΟΚ, την αντιπαράθεση μας με τη Δεξιά, τη συνεργασία μας για μια αποτελεσματική κυβέρνηση. Διατηρούσαμε μεταξύ μας μια σταθερή σχέση, παρά τις όποιες τριβές. Στο τέλος της ημέρας των κρίσεων υπήρχε πάντα μια αμοιβαία εκτίμηση».

Στις εκλογές του 1977 ο Σημίτης συνδιαμόρφωσε το εκλογικό πρόγραμμα του ΠΑΣΟΚ, το 1979 παραιτείται από το Εκτελεστικό Γραφείο του κόμματος και στις εκλογές του 1981 παρά τις αρχικές δεσμεύσεις του Παπανδρέου, δεν περιλαμβάνεται στους συνδυασμούς του ΠΑΣΟΚ. Ωστόσο, αμέσως μετά τον εκλογικό θρίαμβο του ΠΑΣΟΚ, τον Οκτώβριο του 1981, ανέλαβε στην πρώτη κυβέρνηση του Ανδρέα Παπανδρέου το υπουργείο Γεωργίας. Στο Εκτελεστικό Γραφείο επέστρεψε το 1984.

Στις εκλογές του 1985 είναι για πρώτη φορά υποψήφιος βουλευτής. Πρώτος βουλευτής Πειραιά, διένυσε έκτοτε μια μακρά κοινοβουλευτική θητεία που έληξε με τους τίτλους τέλους στην ενεργό πολιτική το 2007. Σε κυβερνητικό πλάνο ο Σημίτης τον Νοέμβριο του 1987 διαφωνεί με την χαλάρωση των μέτρων ανόρθωσης της Οικονομίας και παραιτείται από το υπουργείο Εθνικής Οικονομίας στο οποίο βρισκόταν από το 1985.

Από την Ανάβυσσο στο «Πεντελικό»...

Μετά την εκλογική ήττα της Χαριλάου Τρικούπη το 1989, ο Κώστας Σημίτης επανεκλέγεται στο Εκτελεστικό Γραφείο «για την ανάκαμψη του ΠΑΣΟΚ» κατά την συνεδρίαση της Κεντρικής Επιτροπής στην Ανάβυσσο. Ένα χρόνο αργότερα, το 1990, συνεδριάζει η Κεντρική Επιτροπή του ΠΑΣΟΚ στο «Πεντελικό».

Το ΠΑΣΟΚ βρίσκεται στις «φλόγες» και ο Παπανδρέου, μέσα από μια ιδιαίτερα έντονη και σκληρή εσωκομματική σύγκρουση, «περνά» την εκλογή του Άκη Τσοχατζόπουλου στη θέση του Γραμματέα του κόμματος απέναντι στην υποψηφιότητα του Παρασκευά Αυγερινού που υποστήριζαν ο Σημίτης, η Μελίνα Μερκούρη, η Βάσω Παπανδρέου, ο Θόδωρος Πάγκαλος.

...με κατάληξη στο «δείπνο των 4»

Το ΠΑΣΟΚ από το 1993 κρατά και πάλι το «τιμόνι» της χώρας. Στην σκιά της κλυδωνιζόμενης υγείας του Παπανδρέου τον Νοέμβριο του 1994, η Βάσω Παπανδρέου στον ρόλο της οικοδέσποινας συγκαλεί συγκάλεσε το «δείπνο των 4». Προσκαλεί στο σπίτι της στο Χαλάνδρι τον Σημίτη, τον Αυγερινό και τον Πάγκαλο για να συζητήσουν την «εξεύρεση διεξόδου στη φθίνουσα πορεία του ΠΑΣΟΚ και της κυβέρνησης».

Η… «βίβλος» του ΠΑΣΟΚ θέλει εκείνο το βράδυ οι «4» να συμφώνησαν πως πρέπει να αναζητηθεί η διάδοχη λύση στο ΠΑΣΟΚ, μετά τον Ανδρέα. Οι «4» θα λειτουργούσαν ως «ομάδα» και τρίτο, ότι την πρωτοκαθεδρία στην ομάδα δικαιούτο να έχει ο Κώστας Σημίτης. Κάποιες επιφυλάξεις που εξέφρασε ο Θόδωρος Πάγκαλος κάμφθηκαν μετά τη σθεναρή υποστήριξη από τη Βάσω στην επιλογή Σημίτη.

Λίγο καιρό αργότερα, σε ένα ακόμη επεισόδιο της σχέσης Παπανδρέου-Σημίτη, ο Κώστας Σημίτης παραιτείται, τον Σεπτέμβριο του 1995, από την θέση του υπουργού Βιομηχανίας, Ενέργειας, Έρευνας και Τεχνολογίας καθώς και (ταυτόχρονα) Εμπορίου λόγω του χειρισμού θεμάτων της αρμοδιότητάς του από τον πρωθυπουργό χωρίς προηγούμενη συνεννόηση.

Πρωθυπουργός και Πρόεδρος

Ο Ανδρέας νοσηλεύεται στο Ωνάσειο. Νοέμβρης του 1995. Η κατάσταση της υγείας του επιδεινώνεται. Η Κοινοβουλευτική Ομάδα του ΠΑΣΟΚ, μετά από την επιστολή παραίτησης του Ανδρέα Παπανδρέου στις 18 Ιανουαρίου 1996 εκλέγει τον Κώστα Σημίτη ως νέο πρωθυπουργό. Μέσα από μια θυελλώδη συνεδρίαση στη Βουλή ο Σημίτης επικράτησε του Άκη Τσοχατζόπουλου στον δεύτερο γύρο της εκλογικής ψηφοφορίας.

Λίγους μήνες αργότερα, παραμονές του 4ου Συνεδρίου του ΠΑΣΟΚ, ο Ανδρέας Παπανδρέου περνά στην αιωνιότητα. Οι μέρες του Συνεδρίου που ακολουθούν, μετά τον θάνατο του Ανδρέα Παπανδρέου, ήταν από τις πιο επεισοδιακές στην ιστορία του ΠΑΣΟΚ μέσα σε κλίμα πόλωσης.

Απέναντι στον Σημίτη μπαίνει ο Τσοχατζόπουλος, διεκδικώντας την ηγεσία του ΠΑΣΟΚ μπροστά σε μια ρεβάνς της ήττας εντός της πρόσφατης κοινοβουλευτικής ομάδας που εξέλεξε πρωθυπουργό τον Σημίτη. Υπάρχουν «φωνές» για μοντέλο δυαρχίας.

Το ΠΑΣΟΚ «κοχλάζει» και μαζί 5.000 σύνεδροι στην σάλα του Ολυμπιακού Σταδίου. «Εάν δεν εκλεγώ πρόεδρος, θα παραιτηθώ και από πρωθυπουργός» είναι το μήνυμα που στέλνει ο Σημίτης ανάβοντας «φωτιές» εντός του Συνεδρίου. Η κατάληξη: Ο Κώστας Σημίτης εκλέγεται Πρόεδρος τους ΠΑΣΟΚ με 53.77% έναντι του Άκη Τσοχατζόπουλου (46.23%). «Διαρχίες, ή πολλές και διαφορετικές γλώσσες κυβέρνησης και κόμματος, μου ήταν κάτι αδιανόητο» σημειώνει ο ίδιος ο Σημίτης στο βιβλίο του «Δρόμοι ζωής».

«Ο θάνατος του Ανδρέα είχε αλλάξει τα δεδομένα»

Στο ίδιο βιβλίο ο Σημίτης εξήγησε για εκείνες τις ημέρες: «Αναγκαίο βήμα μετά την εκλογή μου ως πρωθυπουργού τον Ιανουάριο του 1996 ήταν η συμμετοχή μου στην καθοδήγηση του κόμματος. Εάν το κόμμα δεν στήριζε την κυβερνητική πολιτική, θα ήταν αδύνατη η εφαρμογή της, αλλά και η αποδοχή της από την κοινή γνώμη Πρόεδρος του κόμματος παρέμενε ο Ανδρέας και, μαζί με αυτόν, λειτουργούσαν ως ηγετικός πυρήνας όλα τα πρόσωπα που κυβερνούσαν τα προηγούμενα χρόνια.

Αυτό το πλέγμα στελεχών δεν ήταν σε καμία περίπτωση διατεθειμένο ούτε να χάσει θέσεις-κλειδιά, ούτε να αποδεχθεί περιορισμούς της εξουσίας του. Κατά την επιλογή της νέας κυβέρνησης ήμουν ιδιαίτερα προσεκτικός. Δεν άκουσα όσους με συμβούλευαν να απομακρύνω από την κυβέρνηση σχεδόν όλους όσοι ανήκαν στο έως τότε σύστημα εξουσίας του ΠΑΣΟΚ.

Το Συνέδριο του 1996 υπήρξε, από άποψη ενδιαφέροντος της κοινής γνώμης, το σημαντικότερο απ’ όσα είχαν προηγηθεί. Κυρίως επειδή υπήρχε ένα πολιτικό διακύβευμα: Ποια πολιτική θα ακολουθούσε το ΠΑΣΟΚ στο εξής; Θα επικρατούσαν όσοι υποστήριζαν την αλλαγή της μέχρι τότε πολιτικής ή τα παραδοσιακά στελέχη, το κατεστημένο του κόμματος;

Οι συνεργάτες μου με διαβεβαίωναν ότι ο θάνατος του Ανδρέα είχε αλλάξει τα δεδομένα. Να θέσω με σαφήνεια το δίλημμα στο οποίο έπρεπε να απαντήσουν οι σύνεδροι: Ήθελαν μία και αποτελεσματική κυβέρνηση, ή διάφορους πόλους εξουσίας που θα υπονόμευαν ο ένας τον άλλο; Αν επέλεγαν το πρώτο, που ήταν και η καθαρή λύση, ήμουν διατεθειμένος να συνεχίσω. Σε αντίθετη περίπτωση, θα υπέβαλλα αμέσως την παραίτησή μου. Διαρχίες, ή πολλές και διαφορετικές γλώσσες κυβέρνησης και κόμματος, μου ήταν κάτι αδιανόητο».

Αργότερα στα χρόνια στο 5ο Συνέδριο του ΠΑΣΟΚ το Μάρτιο του 1999 ο Σημίτης επανεκλέχθηκε πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ. Στις εκλογές της 9ης Απριλίου 2000 επανεκλέχθηκε πρωθυπουργός, με αύξηση του ποσοστού του ΠΑΣΟΚ και στο 6ο Συνέδριο του ΠΑΣΟΚ που ακολούθησε, τον Οκτώβριο του 2001, εκλέχθηκε για τρίτη φορά πρόεδρος του Κινήματος.

Στις 7 Ιανουαρίου 2004, με στόχο την ομαλή πολιτική διαδοχή, ανακοίνωσε την παραίτησή του από την Προεδρία του ΠΑΣΟΚ, παραμένοντας όμως πρωθυπουργός μέχρι τη λήξη και της δεύτερης θητείας του και τη διενέργεια των κοινοβουλευτικών εκλογών στις 7 Μαρτίου 2004, συμπληρώνοντας οκτώ και πλέον χρόνια πρωθυπουργίας.

«Ο εκσυγχρονισμός απαιτεί μόνιμη και συνεχή προσπάθεια»

Ο Σημίτης μέσα από τα χρόνια της ηγεσίας του στο «τιμόνι» της χώρας και του ΠΑΣΟΚ «τοποθέτησε» πολύ ψηλά στο πολιτικό λεξικό τον όρο «εκσυγχρονισμός». Ο ίδιος στην πολιτική του βιογραφία επισημαίνει: «Ο εκσυγχρονισμός ήταν, για μένα, ένα σύνθημα που καλούσε τους πολίτες να αντιταχθούν στις κυρίαρχες νοοτροπίες στην Ελλάδα που υστερεί.

Υπογράμμιζε την ανάγκη για αναπροσαρμογές, αναδιαρθρώ­σεις, αλλαγές κατεύθυνσης. Κόντρα στο ρεύμα». Και εξηγεί: «Η έννοια “εκσυγχρονισμός” έχει ενσωματωθεί στο ελληνικό πολιτικό λεξιλόγιο. Αναφέρεται ιδίως στην πολιτική της περιόδου 1996-2004. Ωστόσο, η σύνδεσή της με μια συγκεκριμένη πολιτική περίοδο δεν συμ­βιβάζεται με το κεντρικό μήνυμά της, δηλαδή την ανάγκη συνεχούς προσαρμογής στις συνθήκες ζωής που αλλάζουν.

Ο εκσυγχρονισμός δεν ολοκληρώνεται σε μία κυβερνητική θητεία. Απαιτεί μόνιμη και συνεχή προσπάθεια, ιδίως στην παιδεία και τη διεύρυνση της γνώσης. Η συζή­τηση περί του αν υπάρχει δεξιός και αριστερός εκσυγχρονισμός δείχνει επίσης προς λάθος κατεύθυνση. Η επιδιωκόμενη αλλαγή καθορίζεται από τις αξίες και τις μόνιμες επιδιώξεις μιας δημοκρατικής σοσιαλιστι­κής πολιτικής: την επέκταση της δημοκρατίας, την κοινωνική δικαιο­σύνη, τη συνεχή διεύρυνση των δυνατοτήτων του ατόμου, και μια ζωή με λιγότερη αλλοτρίωση και καταπίεση».

«Οι ευκαιρίες δεν είναι άπειρες»

Αντί επιλόγου: Ο Κώστας Σημίτης μίλησε στα γενέθλια του ΠΑΣΟΚ τον περασμένο Σεπτέμβριο καθώς το Κίνημα συμπλήρωσε 50 χρόνια ζωής. Το μήνυμα του ήταν και πάλι σύντομο και στέρεο: «Σήμερα περισσότερο από ποτέ, ο προοδευτικός κόσμος ζητάει απαντήσεις και κυρίως μια διέξοδο για να μπορέσει να ελπίσει ξανά.

Το ΠΑΣΟΚ οφείλει να πρωταγωνιστήσει στις εξελίξεις αυτές, προσφέροντας το όραμα και το σχέδιο για την ανασυγκρότηση της χώρας προς μια προοδευτική κατεύθυνση. Είναι μια ευκαιρία. Οι ευκαιρίες δεν είναι άπειρες. Εδώ και τώρα, λοιπόν, προχωράμε μπροστά, με γνώση, δύναμη και τόλμη. Θα πετύχουμε!».