Jila Mossaed: «Μου δίνεις την ελευθερία να μην ανήκω»

08:17 6/4/2022 - Πηγή: Diastixo

Ένα από τα πλέον ενδιαφέροντα μεταφραστικά εγχειρήματα του τελευταίου έτους είναι αυτό της Δέσποινας Καϊτατζή-Χουλιούμη, η οποία επέλεξε και παρουσιάζει στο ελληνόφωνο κοινό τη Γιλά Μοσάεντ, μια ποιήτρια ιρανικής καταγωγής η οποία άφησε την πατρίδα της και, αναζητώντας νέα χώρα διαμονής, κατέφυγε στη Σουηδία όπου ζει και δημιουργεί μέχρι σήμερα, γράφοντας πλέον ποίηση στα σουηδικά. Πρόκειται για μια από τις πιο σημαντικές σύγχρονες ποιητικές φωνές παγκοσμίως, ιδιαίτερα αν λάβει κανείς υπόψη ότι στο ποιητικό της έργο

εκβάλλει η μοίρα του πρόσφυγα, του εκτοπισμένου από τη γη του ανθρώπου ο οποίος αναζητά καταφύγιο, προστασία και θαλπωρή σε εδάφη αλλότρια, κοντά σε ανθρώπους διαφορετικούς, όχι τόσο στο επίπεδο της ιδιοσυγκρασίας, όσο σε αυτό του προσωπικού δράματος που δεν συνίσταται μόνο στην περιπλάνηση και την αναγκαστική νέα αρχή, αλλά κυρίως στον διαρκή και επίπονο διχασμό ανάμεσα στο «τότε» και το «τώρα», ανάμεσα στο «εκεί» και το «εδώ», που αναπόφευκτα βιώνει ένας πρόσφυγας.

{loadmodule mod_adsence-inarticle-makri} {loadposition adsence-inarticle-makri}

Ο τίτλος του βιβλίου, που συγκροτείται από πενήντα πέντε ποιήματα συνολικά, αντλημένα από τις πέντε τελευταίες ποιητικές συλλογές της Μοσάεντ, Μου δίνεις την ελευθερία να μην ανήκω, αποδίδει με άκρα ευστοχία και απόλυτη καθαρότητα την ποιητική φιλοσοφία και κοσμοθεώρησή της που, καταπώς δείχνει αυτό το σχεδόν οξύμωρο σχήμα, συνίσταται στη διατράνωση της ανάγκης της για ελευθερία και για την απαλλαγή της από οποιουδήποτε είδους δεσμά ή πλαίσια. Το «μη ανήκειν», λοιπόν, γίνεται η επιτομή, αλλά και το σύνθημα, η κατευθυντήρια γραμμή της ζωής και της δημιουργίας της, ταυτόχρονα όμως καθίσταται και μια πρόταση-πρόκληση για τον αναγνώστη και για κάθε άνθρωπο να διεκδικήσει και να κατακτήσει την αυτενέργεια, τον αυτοπροσδιορισμό, την αυτοδιάθεσή του. Και η αυτοδιάθεση αυτή, όσο παράδοξο κι αν φαίνεται αυτό, περνάει και φιλτράρεται μέσα από τον άλλον, τον έτερο, τον συνάνθρωπο και συνυπάρχοντα μέσα στον χρόνο και μέσα στον χώρο, όπως καταδεικνύει το δεύτερο ενικό πρόσωπο στο οποίο βρίσκεται το ρήμα της φράσης.

Τα ποιήματα της Μοσάεντ είναι, κατά βάση, ολιγόστιχα και το στοιχείο αυτό λειτουργεί ενισχυτικά της εκρηκτικότητάς τους, καθιστώντας το νόημά τους ιδιαίτερα καίριο και καταλυτικό, ικανό να εγείρει προβληματισμούς και να διεγείρει συναισθήματα. Αυτοαναφορικά, ως επί το πλείστον, διερευνούν τον τρόπο με τον οποίο η ποιήτρια αντιλαμβάνεται τον εαυτό της σε σχέση με τον περιβάλλοντα χωροχρόνο, έναν χωροχρόνο που μοιράζεται ανάμεσα στο παρόν και το παρελθόν, ανάμεσα στις δύο όψεις του ίδιου εαυτού, οι οποίες προέκυψαν από τη διαίρεση του βίου της σε δύο φάσεις, σε αυτήν της πατρίδας και σε αυτήν της νέας πατρίδας: Δεν υπήρχε κανένας άλλος δρόμος/ Με πέταξαν έξω απ’ την ασφάλεια/ Κάθισα σ’ ένα παγκάκι και περίμενα/ Είπαν, η αναμονή είναι ένα άλλο όνομα για τη ζωή/ Τώρα ζω περιμένοντας σ’ ένα παγκάκι/ σε μια παρατεταμένη ομιχλώδη μέρα/ με ορθάνοιχτα μάτια και κατάκλειστη μνήμη («Ένας ήχος που μόνο εγώ μπορώ»). Ο διχασμός και η διαίρεση όμως αυτή είναι μονάχα η αφόρμηση και η αφορμή. Και αυτό είναι ίσως το πιο δυνατό, το ειδοποιό χαρακτηριστικό της ποίησης της Μοσάεντ. Ότι, δηλαδή, η ποιήτρια δε λιμνάζει, δεν καθηλώνει την ποίησή της στην προσωπική αυτή συνθήκη και συγκυρία, αλλά την ανάγει σε ένα επίπεδο υψηλότερο, καθολικότερο, την κάνει να αποκτήσει μια διάσταση υπαρξιακή ή, πιο σωστά, καθολική της ύπαρξης. Γιατί πράγματι, αυτό που μπορεί κανείς ευθύς εξαρχής να αντιληφθεί δεν είναι απλώς και μόνο η φωνή ενός ανθρώπου που εναγωνίως αναζητά το περίγραμμά του, τα όρια και τα σύνορά του, την πατρίδα του, νοούμενη ως χώρο του εαυτού, αλλά αντίστροφα, μια πατρίδα, την πατρίδα της ποίησης να ζητά και να διεκδικεί τη σάρκωσή της μέσα από τη φωνή του καλλιτέχνη, της ποιήτριας εν προκειμένω. Στην πραγματικότητα, είναι η ποίηση που προεξάρχει ως στόχος και αντικείμενο διεκδίκησης, ως σώμα περιπλανώμενο που αναζητά ένα σχήμα για να μπει, για να ταιριάξει, για να λειτουργήσει. Πρόκειται δηλαδή για μια άκρως ευτυχή και επιτυχή συγκυρία αντικατοπτρισμού ανάμεσα στον καλλιτέχνη και το έργο του ως προς την παράμετρο της από κοινού αναζήτησης του σταθερού εκείνου εδάφους, το οποίο θα αποτελέσει το πολυπόθητο σημείο αναφοράς, το πολυπόθητο στοιχείο ταυτότητας.

{jb_quote}Τα ποιήματα της Μοσάεντ είναι, κατά βάση, ολιγόστιχα και το στοιχείο αυτό λειτουργεί ενισχυτικά της εκρηκτικότητάς τους, καθιστώντας το νόημά τους ιδιαίτερα καίριο και καταλυτικό, ικανό να εγείρει προβληματισμούς και να διεγείρει συναισθήματα.{/jb_quote}

Η καθαρότητα και η λάμψη των ποιημάτων ενισχύει την αναγνωστική ανταπόκριση και έλξη, δε θα είχε όμως τέτοια δύναμη και δυναμική αν δε συνδυάζονταν τόσο ταιριαστά με την απλότητα, τη λιτότητα της έκφρασης, όπως αυτή μορφοποιείται μέσα στα μικρόσχημα αυτά ποιήματα. Αυτό βέβαια δε σημαίνει ότι η ποίηση της Μοσάεντ υστερεί στα εκφραστικά μέσα. Ίσα ίσα που αυτά, έτσι όπως χωνεύονται ή, καλύτερα, τοποθετούνται μέσα σε στίχους ολιγοσύλλαβους και ολιγόλεκτους, προβάλλουν ευκρινέστερα, έτσι που να ταυτίζονται με τον ίδιο τον στίχο και, κατ’ επέκταση, με το ίδιο το ποίημα: Λεπτοί σαν φως/ αθώοι σαν την πρωινή δρόσο («Η όγδοη χώρα»). Μάλιστα, εκείνο που μπορεί κανείς να παρατηρήσει καθώς μεταβαίνει από τα ποιήματα της μιας συλλογής σε αυτά της άλλης, είναι ότι ο λόγος της Μοσάεντ γίνεται αρκετά πιο έντεχνος, πιο λεπτά και επιδέξια τεχνουργημένος. Αυτό βεβαίως συνιστά ένα παράδοξο ή μια ανατροπή αυτού που συμβαίνει στην πλειοψηφία τουλάχιστον των περιπτώσεων και που θέλει τα πιο πρόσφατα ποιήματα ενός ποιητή να αποκτούν και να επενδύονται με μια πιο ρεαλιστική χροιά, με έναν πιο χαμηλόφωνο ίσως τόνο και μια αίσθηση προσγείωσης, η οποία αποτυπώνεται, πέρα από τα θέματα, και στη γλώσσα. Στην περίπτωση της Μοσάεντ αντίθετα, καθώς τα χρόνια περνούν και η ποιήτρια ενισχύει τους δεσμούς της με το νέο έδαφος, αυτό της Σουηδίας, και, κυρίως, τη νέα γλώσσα, τους μηχανισμούς της οποίας η ποιήτρια φαίνεται ότι ελέγχει καλύτερα, η έκφρασή της αλλάζει και η ίδια φαίνεται περισσότερο εξοικειωμένη, περισσότερο ασφαλής να διαμορφώσει την ποίηση και την ποιητική της στους νέους όρους με τους οποίους δομείται πια ο λόγος και η φωνή της.

Μου δίνεις την ελευθερία να μην ανήκω
Επιλογή ποιημάτων
Γιλά Μοσάεντ
Εισαγωγή – Μετάφραση από τα σουηδικά: Δέσποινα Καϊτατζή-Χουλιούμη
Πρόλογος: Κωνσταντίνος Μπούρας
Εκδόσεις Βακχικόν
σ. 94
ISBN: 978-960-638-291-8
Τιμή: 12,72€