Nicolas Cheetham: «Μεσαιωνική Ελλάδα»

10:17 23/5/2022 - Πηγή: Diastixo

Μετά την κατάρρευση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, η ελληνική χερσόνησος αποδεκατίστηκε, επιδημίες θέριζαν τον πληθυσμό και οι εισβολές των βαρβάρων, κυρίως των Σλάβων, τρομοκρατούσαν την ύπαιθρο. Ωστόσο, εκεί γύρω στο 800 μ.Χ. οι ιστορικοί βλέπουν κάποιο φως. Οι Βυζαντινοί αυτοκράτορες εγκατέστησαν ελληνικούς πληθυσμούς από τη Μικρά Ασία, ικανοί στρατηγοί κατατρόπωσαν τους Σλάβους, οι οποίοι τελικά ενσωματώθηκαν στο Βυζάντιο ασπαζόμενοι τον χριστιανισμό και μαθαίνοντας την ελληνική γλώσσα, σε σημείο ώστε δύσκολα βρίσκει κανείς ίχνη

από το πέρασμά τους, κι έτσι εκεί γύρω στον 10ο αιώνα παρατηρείται μια αναγέννηση που δηλώνει το σφρίγος και την αντοχή του ελληνισμού. Το βυζαντινό κράτος φτάνει σε μια περίοδο ακμής με τη δυναστεία των Μακεδόνων. Ό,τι δημιούργησαν όμως αυτοί οι ικανοί ηγεμόνες, που διακρίνονταν για την αγχίνοια και τη διορατικότητά τους, ισοπεδώθηκε με την εισβολή των σταυροφόρων, που κατέστρεψαν ό,τι βρέθηκε στο βάρβαρο πέρασμά τους. Κατόπιν, ωστόσο, δημιούργησαν έναν δικό τους πολιτισμό, κυρίως στην Πελοπόννησο, που μπόλιασε την τελευταία επανάκαμψη του ελληνισμού πριν από την τουρκική κατάκτηση.

O Nicolas Cheetham γοητεύτηκε ιδιαίτερα από αυτή την περίοδο, για την οποία άλλοι διάσημοι συμπατριώτες του είχαν επιδείξει απόλυτη περιφρόνηση, σ’ αυτόν όμως άρεσαν τα φράγκικα κάστρα και οι κυνηγότοποι που έβλεπε στον Μοριά, εκεί όπου κάποτε ο Ξενοφών ακολουθούσε τα σκυλιά του ψάχνοντας για θηράματα, ενώ στις ίδιες ρεματιές ακούστηκαν τα βουργουνδικά κυνηγητικά κέρατα αλλά και οι ιαχές των Βυζαντινών κυνηγών. Για τον Cheetham, όπως και για τον ομόλογό του διπλωμάτη Rennell Rodd: «Η ιστορία της Ελλάδας κατά τους Μέσους Χρόνους είναι ένα συγκλονιστικό κεφάλαιο ιπποτικού μυθιστορήματος, ανυπέρβλητο σε ενδιαφέρον σε ό,τι αφορά το περιβάλλον όπου εκτυλίσσεται». Όπως αφηγείται ο Βρετανός διπλωμάτης και ιστορικός, η Δ’ Σταυροφορία ήταν αυτή που άλωσε το Βυζάντιο προκαλώντας βαθιές πληγές στις σχέσεις του με τη Δύση, πληγές που μπορεί να βρει κανείς μέχρι σήμερα στη συνείδηση των Ελλήνων. Το μίσος ήταν αμοιβαίο, η Άννα Κομνηνή ονόμαζε τους Δυτικούς «τρισκατάρατους Λατίνους», οι οποίοι «…μας περιεργάζονται από πάνω μέχρι κάτω και βλέπουν ως παράδοξο φαινόμενο τα ήμερα κι απέριττα έθιμά μας», ενώ εκείνοι δεν έκρυβαν την απέχθεια για τη μεγαλαυχία και τις ταπεινώσεις που τους επέβαλλαν οι Βυζαντινοί αυλικοί κατά τις επισκέψεις τους στην Κωνσταντινούπολη. Τούτο το μίσος εμπόδισε τη συνεργασία των δύο πλευρών κι άνοιξε τον δρόμο για την εισβολή των Οθωμανών, που σάρωσαν τα πάντα με την προέλασή τους κατά τους επόμενους αιώνες, όμως στο μεσοδιάστημα οι Φράγκοι είχαν δημιουργήσει στον Μοριά ένα δικό τους μικρό φεουδαρχικό βασίλειο με πρωτεύουσα την Ανδραβίδα, που περιλάμβανε μια σειρά από εκτεταμένες οχυρώσεις και στο πλαίσιο του οποίου αναδιοργάνωσαν όλη την περιοχή σε τέτοιο βαθμό, ώστε οι κάτοικοί της υπερηφανεύονταν ότι δεν είχαν τίποτα να ζηλέψουν από την αυτοκρατορική αυλή του Παρισιού.

Τη σύγκρουση των πολιτισμών του ορθόδοξου Βυζαντίου και της καθολικής Δύσης ο Cheetham τη βρίσκει εξαιρετικά ενδιαφέρουσα, επειδή «κάθε συνάντηση λαών με βαθιά ριζωμένες και πεισματικά αντιτιθέμενες παραδόσεις αποτελεί αναπόφευκτα ένα σαγηνευτικό αντικείμενο έρευνας». Οι Βυζαντινοί θα καταφέρουν να απωθήσουν τους Φράγκους από την Πελοπόννησο, δε θα αντέξουν στο επόμενο κύμα εισβολών, όμως με βάση τον Μυστρά θα δώσουν το τελευταίο δείγμα της λάμψης τους με διανοούμενους σαν τον σατιρικό συγγραφέα Γεώργιο Μάζαρι, που απαθανάτισε τα γεγονότα της εποχής, και τον Πλήθωνα Γεμιστό, που ο Cheetham θεωρεί λόγιο «καταπληκτικής ευρυμάθειας και μορφή διεθνούς βεληνεκούς, που επρόκειτο να αναδειχθεί ως ο πιο πρωτότυπος από τους ουμανιστές της Αναγέννησης».

{jb_quote}«Η ιστορία της Ελλάδας κατά τους Μέσους Χρόνους είναι ένα συγκλονιστικό κεφάλαιο ιπποτικού μυθιστορήματος, ανυπέρβλητο σε ενδιαφέρον σε ό,τι αφορά το περιβάλλον όπου εκτυλίσσεται».{/jb_quote}

Οι επόμενοι σκοτεινοί αιώνες της ελληνικής ιστορίας χαρακτηρίζονται από τις προσπάθειες των Οθωμανών να καταλάβουν τα τελευταία προπύργια των Βενετών και των Φράγκων και τη βαθμιαία ισχυροποίηση των Δυτικών δυνάμεων, που θα βάλουν τέρμα στον οθωμανικό επεκτατισμό με τη Ναυμαχία της Ναυπάκτου το 1571. Οι Βενετοί θα είναι οι τελευταίοι έποικοι της ελληνικής χερσονήσου και των νησιών και θα εξοβελιστούν τελικά αφήνοντας πίσω τους τη σφραγίδα της μείξης των πολιτισμών, σημαντικότερος καρπός της οποίας είναι βέβαια ο μεγάλος Κρητικός Δομήνικος Θεοτοκόπουλος. Οι Τούρκοι, σε αντίθεση με τους Βενετούς, θα δείξουν επιείκεια στους Έλληνες κατοίκους επιτρέποντας τον διορισμό ορθοδόξων επισκόπων σε όλες τις επισκοπικές έδρες κι αυτή η επιείκεια θα επιτρέψει στους Έλληνες να διατηρήσουν για μια ακόμα φορά ζωντανή τη συνείδηση της ιστορικής τους συνέχειας, αιφνιδιάζοντας ολόκληρο τον κόσμο με την Επανάστασή τους έναν αιώνα αργότερα.

Μεσαιωνική Ελλάδα
Η άγνωστη εποχή της φραγκοκρατίας
Nicolas Cheetham
μετάφραση: Νίκος Σκοπλάκης
Διόπτρα
536 σελ.
ISBN 978-960-653-442-3
Τιμή €22,20