Peter Handke: «Ποίημα για τη Διάρκεια»

09:44 2/2/2021 - Πηγή: Diastixo

Γραμμένο το Ποίημα για τη Διάρκεια όταν ο Χάντκε ήταν στην ηλικία των σαράντα τεσσάρων χρόνων, απηχεί την ώριμη (όσο και τραυματική) θεώρηση του παρελθόντος χρόνου. Έχει ενδιαφέρον η επιλογή της ποίησης (και όχι κάποιου από τα άλλα είδη στα οποία έχει εντρυφήσει ο Χάντκε) προκειμένου να αναλυθεί –γιατί για δοκιμιακή ανάλυση πρόκειται με έκδηλη την ποιητική πρόθεση– η έννοια του χρόνου ως «πριν», «παρόν» και «μέλλον», με την οπτική του ποιητή να κυκλοφορεί ανάμεσα στα χρονικά διαστήματα αποδεικνύοντας πως στην ουσία καταργούνται αφού η έννοια της συνέχειας,

της διάρκειας δεσπόζει καταλυτικά.

{loadmodule mod_adsence-inarticle-makri} {loadposition adsence-inarticle-makri}

Εδώ και καιρό θέλω να γράψω για τη Διάρκεια,
όχι κάποια έκθεση, κάποιο θεατρικό, κάποια ιστορία,
η Διάρκεια πιέζει προς το Ποίημα…

Το εύστοχο ρήμα πιέζει, που χρησιμοποιείται εδώ, φανερώνει πόσο στην ουσία αυτονομείται το έργο από τον δημιουργό του – τον κατευθύνει καταλαμβάνοντας την κυρίαρχη θέση και μορφοποιώντας το επιθυμητό αποτέλεσμα. Με άλλα λόγια, η ιδέα επιλέγει το Ποίημα ως μορφή, και αυτό με τη σειρά του επιλέγει τον ποιητή/δημιουργό. Η ποίηση καθίσταται η πλέον ικανή να μιλήσει για τη διάρκεια του χρόνου, καθώς καλύτερα από οποιαδήποτε άλλη μορφή λόγου μπορεί να αποδώσει το πιο φευγαλέο όλων των αισθημάτων, το πιο απρόβλεπτο, ακυβέρνητο, άπιαστο, μη μετρήσιμο, όπως δηλώνεται από τους πρώτους στίχους του εκτενούς αυτού ποιήματος.

Η συνέχεια των χρονικών στιγμών προσλαμβάνεται νοητικά από τον ποιητή ως συσσωρευμένος, βιωμένος χρόνος, που πηγαίνει πολύ πιο πέρα από το χρονικό διάστημα μιας μέρας, όπως αυτή διαδέχεται την προηγούμενη παραχωρώντας ανοιχτό τον χώρο για βίωση της επόμενης. Για τον ποιητή η διάρκεια ταιριάζει στα χρόνια και όχι στις μέρες. Επικαλείται την αποφθεγματική φράση του Goethe «Tage währts, Jahre dauerts», όπου διακρίνεται το διαφορετικό νοηματικό περιεχόμενο δύο συνώνυμων λέξεων (währen και dauern)· και τα δύο δηλώνουν τη διάρκεια (σωστά αφήνεται αμετάφραστο το απόφθεγμα στο ποίημα, καθώς στην ελληνική γλώσσα δεν θα αποδοθεί η διαφορά, που φαίνεται μόνο από τις συνοδευτικές λέξεις) ωστόσο τα χρόνια είναι που διαρκούν, ενώ οι μέρες διαδέχονται απλώς κατ’ εξακολούθηση η μία την άλλη. Έτσι, όλο το ποίημα μπορεί να συνοψισθεί ως μια στροφή στο παρελθόν, κατά την οποία δεν λειτουργεί μόνον η μνήμη αλλά κυρίως η αίσθηση πως ό,τι πέρασε είναι ακόμη εδώ καθορίζοντας το παρόν και, φυσικά, το μέλλον. Μια προσωπική, λοιπόν, αίσθηση είναι ο χρόνος, που αγνοεί ως δευτερεύουσας σημασίας όλα τα συμβατικά μετρήσιμα μεγέθη· γιατί ο χρόνος δεν είναι στατικό μέγεθος αλλά μια ποιοτική αέναη διάρκεια, που μέσα της κυλά σε διαρκή επίσης ροή ό,τι εννοούμε ως ζωή. Μια ροή που μέσα της αναπόφευκτα έχει και την επανάληψη (εδώ κατανοείται καλύτερα η σειρά των ημερών) καθημερινών καταστροφών όσο και την αγωνία για τις μυριάδες προσδοκούμενων θανάτων. Για επανάληψη, όμως, πρόκειται και όχι για διάρκεια. Στην καθημερινότητα ανήκουν και οι ξεχωριστές σε αξία, ιδιαίτερες στιγμές, τα γεγονότα που καμιά φορά βιώνονται σαν να είναι μικρά θαύματα. Ο ποιητής κι εδώ προλαβαίνει τη σκέψη του αναγνώστη του:

Όχι, ακόμη και τη μέρα του βιώματος μού ήταν
σαφές,
ότι από το θαύμα έλειπε η Διάρκεια.
Βέβαια μπορούσα να κρατήσω σφιχτά τη στιγμή,
όμως ακόμη κι έτσι,
δεν είχα δικαίωμα πάνω της.

Η Διάρκεια, καθώς κινείται σε βάθος χρόνου, μορφοποιεί το άπιαστο, στην ουσία, σώμα της σε τόπους μνήμης, που έχουν υπόσταση ακόμη κι όταν έχουν, όπως θα πει ο ποιητής, πλέον χαθεί από τον χάρτη.

Και επίσης οι τόποι της Διάρκειας είναι θαμποί,
δεν φαίνονται στον χάρτη,
ή δεν έχουν όνομα.

{jb_quote} Με άλλα λόγια, η ιδέα επιλέγει το Ποίημα ως μορφή, και αυτό με τη σειρά του επιλέγει τον ποιητή/δημιουργό. {/jb_quote}

Έτσι και η λίμνη Γκρίφεν των παιδικών του χρόνων, εξαφανισμένη από επιχωματώσεις πλέον, εξακολουθεί να αποτελεί τόπο, στον οποίο ο Χάντκε επιστρέφει μέσα στο έργο του, όχι μόνον ως μνήμη αλλά κυρίως ως αίσθηση μιας διαρκούς παρουσίας, επαληθεύοντας την έννοια του χρόνου ως προσωπικής υπόθεσης σε πείσμα της φυσικής φθοράς. Ο χρόνος αποκτά την ευκταία σύνδεση με τη φύση και ο Χάντκε στο ποίημα, όπως και στα υπόλοιπα έργα του, αφήνεται στη σωστική της ενέργεια – άλλη μια επιστροφή στην παιδική του ηλικία, όπου η φύση έπαιξε τον καθοριστικό της ρόλο στη μετέπειτα διαμόρφωσή του.

Διάσωση, διάσωση, διάσωση!
Σε έναν τόσο ήπιο όσο και βίαιο κλονισμό,
στρογγυλεύουν τα μάτια,
τρίζουν οι ακουστικές οδοί,
και γιορτάζω στο ξέφωτο
τη γιορτή της εντοπιότητας.

Διάρκεια είναι η επιστροφή, είναι η διάσωση του βλέμματος του μικρού παιδιού, που ακόμη εξετάζει τον κόσμο γύρω του και αποθηκεύει τη γεύση των τόπων, τα ακούσματα της φύσης δημιουργώντας τον δικό του χρόνο. Αυτή είναι η δική του Διάρκεια.

Διαβάζοντας το ποίημα του Χάντκε έχεις την αίσθηση πως θα μπορούσε με μικρές επεμβάσεις στη μορφή να αποδοθεί ως δοκίμιο. Το ότι προτιμήθηκε η ποιητική φόρμα (που, κατά δήλωση του ποιητή, όπως είδαμε, ήταν προκαθορισμένη μοιραία) προσέδωσε το κατάλληλο περίβλημα για να εννοηθεί η χρονική διάρκεια ως υποκειμενικό μέγεθος (αν επιτρέπεται η λέξη)· ο ρυθμός της ποίησης έδεσε με τη ροή του χρόνου αφήνοντας την αίσθηση στον αναγνώστη μιας αδιάκοπης συνέχειας, ικανής να συμπεριλάβει τις στιγμές με την απόλυτη αξία τους, αλλά και να εννοήσει την ενσωμάτωσή τους στο ευρύτερο τοπίο της ψυχής.

Αξίζει εδώ μια ιδιαίτερη μνεία στη μετάφραση (είναι της ποιήτριας και έμπειρης μεταφράστριας Ιωάννας Διαμαντοπούλου), γιατί μπόρεσε να αποδώσει το μεικτό (ποιητικό όσο και δοκιμιακό) ύφος του Χάντκε. Η ίδια υπογράφει και την Εισαγωγή με τον τίτλο «Διάρκεια στη ζωή του Πέτερ Χάντκε», στην οποία διαφαίνεται, μέσα από επιλεγμένες πληροφορίες αλλά και αξιολογικές κρίσεις, η σχέση της με το έργο του σημαντικού δημιουργού. Κατατοπιστικά και τα σχόλια που συνοδεύουν το ποίημα. Άλλη μια ξεχωριστή στην αξία της έκδοση μεταφρασμένου ποιητικού έργου από τις Εκδόσεις Βακχικόν, στη σειρά «Ποίηση απ’ όλο τον κόσμο», που ήδη συνιστά την πλέον σημαντική στις μέρες μας συλλογή μεταφρασμένης ποίησης.

Ποίημα για τη διάρκεια
Πέτερ Χάντκε
Εισαγωγή – Μετάφραση: Ιωάννα Διαμαντοπούλου
Εκδόσεις Βακχικόν
σ. 44
ISBN: 978-960-638-152-2
Τιμή: 8,48€