Γιάννης Παπαγεωργίου: «Το πολιτικό σύστημα των ΗΠΑ»

08:19 10/3/2023 - Πηγή: Diastixo

Το βιβλίο του καθηγητή Γιάννη Παπαγεωργίου επιχειρεί την παρουσίαση μιας σειράς συνταγματικών παραμέτρων, θεμελιωδών είναι η αλήθεια, οι οποίες συντελούν στη λειτουργία των θεσμών οι οποίοι συνθέτουν με τη σειρά τους το αμερικανικό πολιτικό σύστημα. Αποτελεί ένα εύληπτο κείμενο, το οποίο ενώ περιέχει τεχνικούς νομικούς όρους, την ίδια στιγμή εναλλάσσει μια ευέλικτη πολιτική ανάλυση για τη λειτουργία του αμερικανικού πολιτικού συστήματος, καθιστώντας τον τόμο ένα ευχάριστο ανάγνωσμα. Η επιστημονική ανάλυση του Γιάννη Παπαγεωργίου ξεκινά από την καταγραφή ζητημάτων τα οποία αφορούν την καρδιά του αμερικανικού πολιτικού συστήματος, δηλαδή τις αρχές και τις αξίες της αμερικανικής πολιτικής σκέψης, καθώς και του τρόπου συγκρότησης των συνταγματικών θεσμών που αφορούν τη διακυβέρνηση της χώρας. Προχωρά στη συνέχεια σε μια επιστημονική συζήτηση σχετικά με το συνταγματικό πλαίσιο που αφορά τις σχέσεις ομοσπονδίας, πολιτειών και κοινωνίας, αποτυπώνοντας προοδευτικά τον κτύπο της καρδιάς αυτού του συστήματος. Ο συγγραφέας δεν διστάζει να υπογραμμίσει τους προβληματισμούς για συγκεκριμένες δυσλειτουργίες αυτής της συνταγματικής σύνθεσης, οι οποίες όμως, όπως δείχνει, δεν κινδυνεύουν να οδηγήσουν σε πολιτικό ή συνταγματικό έμφραγμα τη χώρα παρά τις κρίσεις. Με μια τέτοια κρίση ολοκληρώνει το βιβλίο του. Ο συγγραφέας αναλύει το σοβαρό πολιτικό περιστατικό της 6ης Ιανουαρίου 2022 στο Καπιτώλιο και της βίαιης προσπάθειας ανατροπής των εκλογικών αποτελεσμάτων των αμερικανικών προεδρικών εκλογών του Νοεμβρίου 2021. Αναμφίβολα, ήταν μια σκοτεινή στιγμή στην πολιτική ιστορία των ΗΠΑ. Ο συγγραφέας επισημαίνει τη σημασία των θεσμικών αντίβαρων που διαθέτει το αμερικανικό πολιτικό σύστημα, ώστε να δύναται να αποκαθιστά τις όποιες ατέλειές του.

Το βιβλίο του Γιάννη Παπαγεωργίου ενημερώνει διεξοδικά, αναλύει και δημιουργεί τους χρήσιμους προβληματισμούς για την αξιολόγηση του αμερικανικού πολιτικού συστήματος. Στο ήδη ογκώδες έργο του, όπως και ο ίδιος ο συγγραφέας παραδέχτηκε στην πρώτη παρουσίαση του βιβλίου του, θα μπορούσαν να έχουν συμπεριληφθεί και άλλες παράμετροι. Πράγματι, μερικές φορές ένας συγγραφέας οφείλει να αυτοπεριορίζεται στην ανάλυσή του προκειμένου να θωρακίζει το γνωστικό πλαίσιο μέσα στο οποίο επιθυμεί να κινηθεί το συγγραφικό του έργο. Παρά ταύτα, το βιβλίο προσφέρει στον αναγνώστη και στην αναγνώστρια την ευκαιρία να προχωρήσει ένα βήμα πιο πέρα και να αναρωτηθεί για μια σειρά θεμάτων τα οποία δεν είναι εμφανή ή μάλλον αποτυπώνονται μάλλον έμμεσα στο βιβλίο.

Με αφετηρία τα συνταγματικά θέσφατα του αμερικανικού πολιτικού συστήματος και της λειτουργίας του, μπορεί να αναρωτηθεί κάποιος για τον τρόπο με τον οποίο επηρεάζει το αμερικανικό πολιτικό σύστημα την έξωθεν μαρτυρία των Ηνωμένων Πολιτειών ως μεγάλης δύναμης με παγκόσμια συμφέροντα. Μπορεί άραγε η παγκόσμια εικόνα των ΗΠΑ να εξαρτηθεί από τη συνταγματική της οντολογία, η οποία δύναται να αποκτά «μια ζωή από μόνη της» διαιωνίζοντας τις συνέχειες της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής; Για παράδειγμα, ο συνταγματικά προβλεπόμενος έλεγχος του Προέδρου από το Κογκρέσο στην άσκηση εξωτερικής πολιτικής μπορεί να πλήξει τη διεθνή εικόνα της χώρας, όταν μια συγκεκριμένη άρνηση από το Κογκρέσο «δένει» τα χέρια του Προέδρου; Η αλήθεια είναι ότι έχουν υπάρξει πολλές τέτοιες περιπτώσεις.

Παρά ταύτα, όπως επισημαίνει και ο συγγραφέας στο βιβλίο του, οι συνταγματικές πρόνοιες του αμερικανικού πολιτικού συστήματος διαθέτουν τις ασφαλιστικές δικλείδες για να αποφευχθεί κάτι τέτοιο, αρκεί τα θεσμικά αντίβαρα του συστήματος να μπορούν να ενεργοποιηθούν και να υποστηριχθούν από την πλειονότητα της αμερικανικής κοινωνίας, η οποία, πιο συχνά απ’ ό,τι νομίζουμε, προτάσσει τη δημοκρατία έναντι όποιας άλλης δημαγωγικής πολιτικής προβολής.

Ο συγγραφέας στο τελευταίο του κεφάλαιο δείχνει ότι το ίδιο το αμερικανικό πολιτικό σύστημα διαθέτει τόσο τις συνταγματικές επιταγές όσο και τα θεσμικά αντίβαρα μέσα από τα οποία ένα άτομο με χαρισματική προσωπικότητα, ή το αντίθετο αυτής, δύναται να θωρακίζει ή, αντιθέτως, να καταστρατηγεί τις δυνατότητες που του επιτρέπει το σύστημα προκειμένου να προωθήσει θετικές ή αρνητικές για τη χώρα πολιτικές. Κατ’ επέκταση, ο ρόλος μιας χαρισματικής ή λιγότερο χαρισματικής ηγεσίας δύναται να ενθαρρύνει είτε μια προσαρμοστική ευελιξία στις σύγχρονες διεθνοπολιτικές απαιτήσεις και συμφέροντα, είτε έναν νεοφιλελεύθερο εγωκεντρισμό (ή «προεδρισμό»). Στην τελευταία περίπτωση, ένας τέτοιος Πρόεδρος κινδυνεύει να προβάλλει μια παρερμηνευμένη «υπερεπέκταση» της δημοκρατίας, παραφράζοντας τον «υπερεπεκτατισμό» (over extension) ισχύος του Paul Kennedy, μέχρι του σημείου τομής της διαχωριστικής της γραμμής από τον αυταρχισμό. Ένα τέτοιο ενδεχόμενο θα μπορούσε να λογιστεί ως μια προσπάθεια αναθεωρητισμού εκ μέρους του Προέδρου, όπως κάποιοι διεθνείς αναλυτές ήδη απέδωσαν στον Πρόεδρο Τραμπ, ο οποίος κατάφερε να προσβάλει σοβαρά το αμερικανικό πολιτικό σύστημα προς όφελός του προβάλλοντας μια Αμερική που δεν τη γνωρίζαμε.

{jb_quote}Εύληπτο κείμενο, το οποίο ενώ περιέχει τεχνικούς νομικούς όρους, την ίδια στιγμή εναλλάσσει μια ευέλικτη πολιτική ανάλυση για τη λειτουργία του αμερικανικού πολιτικού συστήματος, καθιστώντας τον τόμο ένα ευχάριστο ανάγνωσμα.{/jb_quote}

Δεδομένης της εσωτερικής πολιτικής έντασης που διέρχεται το αμερικανικό πολιτικό σύστημα, είναι άραγε έτοιμο να επουλώσει τα τραύματά του; Ο συγγραφέας επιμένει στη σημασία των θεσμικών αντίβαρων, τα οποία ήδη άρχισαν να λειτουργούν επουλωτικά ακόμη και στην περίπτωση της κρίσης της 6ης Ιανουαρίου του 2022 στο Καπιτώλιο. Ωστόσο, ο συγγραφέας σωστά καταχωρεί την ανησυχία του για την εξελισσόμενη πολιτική πόλωση στις Ηνωμένες Πολιτείες μεταξύ των δυο μεγάλων κομμάτων, η οποία μπορεί να πλήξει περαιτέρω το πολιτικό σύστημα της χώρας. Είναι, εντέλει, έτοιμο το αμερικανικό πολιτικό σύστημα για θεσμικές διορθώσεις και καινοτομίες ή μήπως οι συνέχειες του αμερικανικού συστήματος προσφέρουν από μόνες τους την επουλωτική διαδικασία;

Λαμβάνοντας υπόψη τις δημογραφικές αλλαγές των τελευταίων δεκαετιών στις ΗΠΑ, οι οποίες έχουν διαφοροποιήσει τον συνθετικό κοινωνικό ιστό, αποτελούμενο από ισπανόφωνους, Ασιάτες και άλλους μετανάστες, οι οποίοι θεωρούν τον εαυτό τους στο περιθώριο της οικονομικής ανάπτυξης και πολιτικής συμμετοχής, η πολιτική πόλωση μάλλον δείχνει αναπόφευκτη. Ιδιαίτερα όταν αυτές οι ομάδες αντιδρούν απέναντι στους θεσμούς επικρίνοντας τον διαχωρισμό που διαιωνίζουν ανάμεσα στους έχοντες και μη έχοντες. Μια αντίστοιχη πόλωση έχει ταυτόχρονα δημιουργηθεί μεταξύ των παραδοσιακών Αμερικανών, κυρίως από τις κεντρικές Πολιτείες των ΗΠΑ, οι οποίοι βλέπουν μια χώρα να αλλάζει χωρίς να ανατροφοδοτείται απαραίτητα το παλαιό αφήγημα των ΗΠΑ ως «προσαρμοστικής χοάνης», η οποία συνήθιζε να συνδέει το σύνολο του κοινωνικού της ιστού γύρω από το αμερικανικό όνειρο, το οποίο σε μεγάλο βαθμό στηρίζεται στη δημοκρατική διακυβέρνηση και την ελευθερία του ατόμου να δημιουργήσει.

Επομένως, θα έλεγε κανείς ότι μια εξελισσόμενη σύνθετη πόλωση ενέχει τον κίνδυνο να διαιωνίσει πολιτικές εντάσεις και ίσως συνταγματικές κρίσεις τον επόμενο καιρό, δεδομένου ότι η κοινωνία είναι περισσότερο επιρρεπής σε λαϊκιστικά αφηγήματα από ό,τι στο παρελθόν. Αυτή την ανησυχία εκφράζουν επίσης και οι καθηγητές Steven Levitsky και Lucan Way στο τεύχος του Ιανουαρίου 2022 του Foreign Affairs, οι οποίοι επισημαίνουν τον κίνδυνο για τις ΗΠΑ να εισέλθουν σε μια περίοδο πολιτικής έντασης, η οποία ίσως πλήξει τόσο την ομαλή λειτουργία του πολιτικού συστήματος των ΗΠΑ και κατ’ επέκταση τη λειτουργία του κράτους αυτού καθεαυτό, όσο και τη διεθνή εικόνα του και άρα επιρροή των ΗΠΑ. Ενάντια σε ένα τέτοιο ενδεχόμενο, θα μπορούσε να επισημάνει κανείς ότι η δύσκολη αντιμετώπιση της πολιτικής πόλωσης απαιτεί μια διαδικασία εκμάθησης την οποία οι ΗΠΑ καλούνται να εφαρμόσουν. Με άλλα λόγια, απαιτείται μια διαδικασία συμπεριληπτικής οικοδόμησης πολιτικής ανθεκτικότητας μέσω της συμμετοχής των αμερικανικών πανεπιστημίων, της κοινωνίας των πολιτών και όλων των αμερικανικών Πολιτειών. Το πολιτικό σύστημα των ΗΠΑ έχει τη δυνατότητα να στηρίξει και να ανατροφοδοτήσει την εμπέδωση των αρχών και αξιών πάνω στις οποίες οικοδομήθηκε. Το αμερικανικό όνειρο δεν έχει πεθάνει, όπως ορισμένοι επικριτές διατείνονται. Η αμερικανική πολιτεία διαθέτει τις ασφαλιστικές δικλείδες τις οποίες μόνο οι δημοκρατίες υποστηρίζουν, προκειμένου να δημιουργήσουν εκείνους τους μηχανισμούς εκμάθησης που θα καταστήσουν τους Αμερικανούς πολίτες μετόχους μιας νέας πολιτικοκοινωνικής ανθεκτικότητας, η οποία στηρίζει την αμερικανική μετανεωτερικότητα αλλά εξακολουθεί να βασίζεται στις πρωτογενείς αξίες και αρχές τους αμερικανικού πολιτικού συστήματος που καταγράφει με ενάργεια ο καθηγητής Γιάννης Παπαγεωργίου στο βιβλίο του.

[Η Φωτεινή Μπέλλου είναι επίκουρη καθηγήτρια Διεθνών Σχέσεων στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας.]

Το πολιτικό σύστημα των ΗΠΑ
Συνταγματικοί θεσμοί και σύγχρονη πολιτική πραγματικότητα
Γιάννης Παπαγεωργίου
Εκδόσεις Κριτική
σ. 496
ISBN: 978-960-58-6419-4
Τιμή: 30,00€