Κωνσταντίνος Θεοτόκης: «Τα σονέτα»

22:20 1/12/2023 - Πηγή: Diastixo

Τα σονέτα είναι το Νο 9 στον κατάλογο των έργων του Κωνσταντίνου Θεοτόκη, των εκδόσεων του ΣΩΒ (Συλλόγου προς Διάδοσιν Ωφελίμων Βιβλίων). Στο Βραχύ Σημείωμα, το οποίο επαναλαμβάνεται σε όλες τις εκδόσεις του λογοτέχνη, ο καθηγητής Γιάννης Παπακώστας παρουσιάζει τους στόχους του Συλλόγου, αλλά και εν συντομία τα αφορώντα την έκδοση.

Ο Ορέστης Αλεξάκης στον Πρόλογο και στην εκτεταμένη και πλήρως τεκμηριωμένη Εισαγωγή του θα μας ενημερώσει διεξοδικά πάνω στα εβδομήντα σονέτα ενός αξιόλογου λογοτέχνη. Ποιοι ήταν οι συνοδοιπόροι του Θεοτόκη, ποιες οι αξίες της εποχής, τότε και τώρα,

τα μέτρα και τα σταθμά, όλα αυτά που άλλαξαν και καθιστούν δύσκολη την αξιολόγησή τους, το ότι από «αγαθή άγνοια» καταδικάστηκε ο ποιητής. Ποια είναι τα προβλήματα που συσσώρευσε στην εποχή μας ο καταναλωτισμός, ποιος ήταν ο ρόλος και η σημασία της Επτανησιακής Σχολής και της Σχολής του Παλαμά, ποια η συμβολή των προσώπων, ο Καρυωτάκης και «ιδού ’μείς, μάρτυρες ενός ήδη παραδοσιακού μοντερνισμού που εισέρχεται πλέον πλησίστιος στο στάδιο της παρακμής του».

Παρ’ όλα αυτά και τα χρόνια που πέρασαν, τα εβδομήντα σονέτα του Θεοτόκη που έχουν αδικηθεί πρέπει να προβληθούν. Και αν όλα άλλαξαν, πάντα η ποίηση θα έχει τους φίλους της που τη διαβάζουν πέρα από σχολές και επικρατούσες επικαιρικές τάσεις. «Η ποίηση δεν διαχωρίζεται σε κατηγορίες», είναι μία. Η αλήθεια της και μόνο είναι το κριτήριο. Βεβαίως υπάρχουν και κάποιοι κανόνες ανάλογα με το είδος, αλλά αν τηρούνται οι κανόνες χωρίς να υπάρχει ουσία, τότε το δώρον είναι άδωρον.

Θα ήθελα να θυμίσω πως δεν υπάρχει εξέλιξη που δεν πατάει στην παράδοση. Η ποίηση του Θεοτόκη δεν είναι μουσειακή αλλά ζωντανή και η αναζήτηση των χειρογράφων του είχε αίσια κατάληξη. Ο ποιητής τα είχε όλα καθαρογραμμένα, έτοιμα για έκδοση. Υπάρχουν βέβαια και άλλα που δεν ήταν έτοιμα ακόμα να δουν το φως της δημοσιότητας, όπως και ελλείποντα χειρόγραφα. Ωστόσο, τα σονέτα του παρόντος τόμου καταχωρίζονται κατά χρονολογική σειρά.

Φυσικά, ο Αλεξάκης τιμά εκείνους που συνέβαλαν καθένας από τη δική του εποχή στην έκδοση, αρχής γενομένης από την Ειρήνη Δενδρινού, η οποία υπήρξε συμπαραστάτρια, συνοδοιπόρος, εμπνεύστρια, κάτοχος σονέτων και ίσως ερωτικών επιστολών… Η αδελφή του ποιητή, Ελένη Παρασκευοπούλου, που σκοτώθηκε από βόμβα στο νοσοκομείο Ιωαννίνων όπου υπηρετούσε ως εθελόντρια. Ο Κωστής Δαφνής, ο ανιψιός του Θεοτόκη Μάρκος και άλλοι, ο καθένας με το δικό του μερίδιο συμμετοχής στη παρούσα αναφορά.

Ο Αλεξάκης χώρισε το υλικό σε τρεις φάσεις. Η πρώτη, 1914-1925, όπου μεταξύ άλλων διαβάζουμε και την άποψη του ίδιου του ποιητή, που παραδέχεται: «Εγώ δεν είμαι ποιητής, είμαι πεζογράφος». Ωστόσο, η κριτική θα πάρει τον λόγο: τα σονέτα είναι μορφικά άρτια, αν και με το σύνολο του ποιήματος δεν μεταδίδει «κανένα παλμό… δεν έχει φτερά, μουσικότητα, λυρική πνοή…» τονίζει και ο/η Άλκης Θρύλος.

Η δεύτερη περίοδος, 1925-1966, αρχίζει με ένα «Άτιτλο» σονέτο στη Νέα Εστία, που το παραχώρησε ο ανιψιός του ποιητή, μετά ένα άλλο από τη Δενδρινού, ακολουθεί ένα μελέτημα του Άγγελου Τερζάκη που δεν μπορεί να ξεχωρίσει τον λόγιο από τον λογοτέχνη, κρατάει τους επαίνους του μόνο για την πεζογραφία, φευγαλέα περνάει από το μεταφραστικό και δεν λέει κάτι για τα ποιήματα. Ακολουθεί μια παρουσίαση του Δαφνή στη Νέα Εστία,όπου μεταξύ άλλων τονίζει ότι ο Θεοτόκης ήταν και ποιητής. Τέλος, δημοσίευσε στον Παρνασσό 32 σονέτα το 1966. Η τρίτη φάση αρχίζει από 1991 και όπου φτάσει. Τώρα πια έχουμε την αποκατάσταση του Θεοτόκη ως ποιητή, με 38 σονέτα «τεχνικώς άψογα και νοηματικώς σαφή». Οι περιπέτειες είναι πολλές, αλλά τελικώς φτάνουμε στο ανά χείρας βιβλίο με τα σονέτα όλα μέσα.

{jb_quote} Η ποίηση του Θεοτόκη δεν είναι μουσειακή αλλά ζωντανή και η αναζήτηση των χειρογράφων του είχε αίσια κατάληξη. {/jb_quote}

Ο Αλεξάκης θα μας θυμίσει τα βιογραφικά του ποιητή, την καταγωγή και την αριστοκρατική γενιά του, τη ζωή του στην Κέρκυρα κι έπειτα στην Αθήνα, τις σπουδές του στη Σορβόννη, τον γάμο του στην Πράγα με την Ερνεστίνα, την επιστροφή του στην πατρίδα και στον οικογενειακό πύργο στους Καρουσάδες, τη γέννηση της κόρης του. Ανάμεσα στα άλλα διαβάζει φιλοσοφία και ειδικά Νίτσε, μαθαίνει σανσκριτικά, γνωρίζεται με επιφανή πρόσωπα του πνεύματος και της πολιτικής, χάνει από μηνιγγίτιδα την κόρη του, η Ερνεστίνα εδραιώνει τη θέση της στην οικογένεια, τα εμβάσματα που έρχονται από την Αυστρία βοηθούν προς αυτή την κατεύθυνση, ξεσπά το Μακεδονικό, το 1907 τον βρίσκουμε πάλι φοιτητή στη Γερμανία και προσχωρεί στους σοσιαλιστικούς κύκλους. Ακολουθούν οι πόλεμοι –Βαλκανικοί και Πρώτος Παγκόσμιος, η Μικρασιατική Καταστροφή, η διάλυση της Αυστροουγγαρίας–, σταματούν τα εμβάσματα, έρχεται με την Ερνεστίνα στην Αθήνα, εξοντώνεται στη δουλειά για να εξασφαλίσει τα προς το ζην και πεθαίνει από αρρώστια ή από έρωτα – «ερωτική αποκαρδίωση», γράφει η στενή φίλη του Γαλάτεια Καζαντζάκη (ίσως αυτή να ήταν ένας ακόμα λόγος για να επιμένει ο Κώστας Μπαλάσκας ότι η ταμπέλα «εισηγητής του κοινωνικού μυθιστορήματος» στενεύει την προσωπικότητα του Θεοτόκη και επέμενε πως ήταν κυρίως ερωτικός, όπως δείχνει στο βιβλίο του Ο τραγικός του έρωτα και της ουτοπίας, Ειρμός 1993). Και το αντικείμενο του πόθου του, η Κερκυραία λογία Ειρήνη Δενδρινού, μια ξεχωριστή προσωπικότητα, λογοτέχνιδα και χειραφετημένη γυναίκα.

Ο Αλεξάκης θα μας δώσει κάθε υπάρχουσα λεπτομέρεια για κάθε πρόσωπο και έργο, θα κάνει συγκρίσεις, θα αντιπαραβάλει ποιήματα και θα δείξει τις διαφορές της μιας έκδοσης από την άλλη, τελικώς θα καταθέσει τα σονέτα, για την ακρίβεια 69, στη διάθεση του σημερινού αναγνώστη. Δείγμα το ακόλουθο, το οποίο απάγγειλε ο Θεοτόκης στην Ένωση Ερασιτεχνών στην ομιλία του για τον Λ. Μαβίλη:

ΣΤΗΝ ΚΥΡΙΑ ΕΙΡΗΝΗ ΔΕΝΔΡΙΝΟΥ

Πόσες φορές, κυρά, μ’ είχε μαγέψει
Το θώρι σου, η λαλιά σου και το χρώμα
Του μάγουλού σου, το πανώριο στόμα
Η αρμονικιά και ξάστερή σου σκέψη!

Μα δε μπορούσε ο νους μου να πιστέψει
Πώκριβε κι άλλες αρμονίες ακόμα
Η ωραία ψυχή που στο άχραντό σου σώμα
Εσκήνωσε στη γη να βασιλέψει

Κι ωστόσο ελάμψαν πιότερο τα σπάνια
Τα κάλλη σου μια μέρα και παρόμοια
Σ’ άγγελο που κατέβαινε απ’ τα ουράνια

Μου φάνηκες σαν έλεγες τα εγκώμια
Του ποιητή που η Μοίρα μ’ ένα βόλι
Τον έστειλε στη Ηλύσιο περιβόλι.

Το βιβλίο ολοκληρώνεται με φωτογραφικό υλικό, χειρόγραφα, εξώφυλλα, ενδιαφέρουσες και χρησιμότατες σημειώσεις.

Τα σονέτα
Κωνσταντίνος Θεοτόκης
Εισαγωγή – Επιμέλεια κειμένου – Σχόλια – Γλωσσάρι: Ορέστης Αλεξάκης
Φιλολογική εποπτεία: Γιάννης Παπακώστας
Σύλλογος προς Διάδοσιν Ωφελίμων Βιβλίων
202 σελ.
ISBN 978-618-5683-09-2
Τιμή €10,00