Πέτρος Παπασαραντόπουλος: «Νεωτερικότητα και ακροδεξιά στα μετακομμουνιστικά Βαλκάνια»

20:17 6/6/2023 - Πηγή: Diastixo

Υπάρχουν βιβλία που αποτελούν μια σημαντική συμβολή στο ζήτημα που πραγματεύονται. Ένα τέτοιο βιβλίο είναι και το Νεωτερικότητα και Ακροδεξιά στα μετακομμουνιστικά Βαλκάνια του Πέτρου Παπασαραντόπουλου, καλύπτοντας ένα σημαντικό κενό στην ελληνική βιβλιογραφία όπου οι καλές μελέτες για το θέμα είναι σαφώς μετρημένες.

Το βιβλίο αποτελεί τη δουλεμένη εκδοχή ενός εξαιρετικού διδακτορικού που παρακολούθησα από κοντά. Ξεκινάει με μια αποσαφήνιση της υπάρχουσας ορολογίας και της βασικής διάκρισης των ακροδεξιών πολιτικών σχηματισμών σε «λαϊκιστική ριζοσπαστική δεξιά» και «εξτρεμιστική δεξιά», συνεχίζοντας με μια παράθεση των σημαντικότερων θεωρητικών προσεγγίσεων της ακροδεξιάς. Εξετάζονται τα βασικά ιδεολογικά χαρακτηριστικά του ακροδεξιού πολιτικού φαινομένου –ο νατιβισμός, ο λαϊκισμός και ο αυταρχισμός– όπως και η σχέση του με τη φιλελεύθερη δημοκρατία αλλά και τη λεγόμενη νεωτερικότητα. Κάποιες από τις διαπιστώσεις του συγγραφέα αξίζει να αναφερθούν. Όπως στη σελίδα 81, όπου μας υπενθυμίζει ότι: «Είναι σαφές ότι ο ιδεολογικός πυρήνας των εθνών-κρατών της νεωτερικότητας και εκείνος της λαϊκιστικής ριζοσπαστικής δεξιάς παρουσιάζει εντυπωσιακές ομοιότητες. Η περί έθνους αντίληψη, οι εχθροί, ο νατιβισμός, είναι κοινά και στις δύο ιδεολογίες. Η διαφορά είναι ότι οι σύγχρονες ευρωπαϊκές φιλελεύθερες δημοκρατίες έχουν μετακινηθεί προς μια πλέον ευρύχωρη ερμηνεία αυτών των θέσεων, ενώ η ακροδεξιά εκδοχή συνιστά μια πλέον “ριζοσπαστική” ερμηνεία αυτών των αρχών».

Έπειτα από μια εισαγωγική παρουσίαση της ακροδεξιάς στην Αλβανία, το Μαυροβούνιο, τη Βόρεια Μακεδονία και το Κόσοβο, το βιβλίο περνάει στα 3 case-studies του: τη Ρουμανία, τη Βουλγαρία και τη Σερβία. Σε κάθε μια από τις χώρες αυτές γίνεται μια λεπτομερειακή παρουσίαση των εκλογικών επιδόσεων και ιδεολογικών χαρακτηριστικών των σημαντικότερων ακροδεξιών πολιτικών οργανώσεων: του Κόμματος της Μεγάλης Ρουμανίας, του κόμματος ΑΤΑΚΑ στη Βουλγαρία και του Σερβικού Ριζοσπαστικού Κόμματος. Ακολουθεί μια συγκριτική προσέγγιση, όπου αναδεικνύονται οι βασικές ομοιότητες και διαφορές ανάμεσα στη ρουμανική, τη βουλγαρική και τη σερβική ακροδεξιά. Το σχετικό κεφάλαιο συμπληρώνεται και με στοιχεία από βάσεις εμπειρικών δεδομένων και την προσωπική έρευνα του συγγραφέα.

{jb_quote} Πρόκειται για μια εξαιρετική βιβλιογραφική συνεισφορά στη μελέτη του φαινομένου της ακροδεξιάς στη νοτιοανατολική Ευρώπη. {/jb_quote}

Κάποιες από τις επισημάνσεις του Παπασαραντόπουλου ή άλλων συγγραφέων, όπου γίνονται σχετικές παραπομπές, αξίζει να αναφερθούν. Όπως στη σελίδα 117 για τη Ρουμανία: «Δεν θα πρέπει να συνδυάζουμε την απουσία οργανωμένων εξτρεμιστικών δεξιών κομμάτων με την απουσία της εξτρεμιστικής δεξιάς καθεαυτής. Αυτό που πραγματικά συμβαίνει είναι ένα πιο διάχυτο φαινόμενο: τα κόμματα της κυρίαρχης τάσης έχουν εγκολπωθεί τη γλώσσα και την ιδεολογία της εξτρεμιστικής δεξιάς. Αντί να απουσιάζουν από τη ρουμανική πολιτική, οι εξτρεμιστικές δεξιές απόψεις και η γλώσσα βρίσκονται στο πυρήνα της». Ή στη σελίδα 132 για τη Βουλγαρία: «Γενικά, οι κυβερνητικοί συνασπισμοί ανάμεσα σε κυρίαρχα κόμματα και τη ριζοσπαστική δεξιά [...] μαρτυρούν ένα βασικό γεγονός: σηματοδοτούν την απουσία μιας cordon sanitaire ανάμεσα στη ριζοσπαστική δεξιά και τα κυρίαρχα κόμματα που συμμετέχουν». Ή στη σελίδα 148 για τη Σερβία, όπου αναδεικνύεται ένα καίριο θέμα, ο ρόλος της κυρίαρχης Εκκλησίας, καθώς: «Το Σερβικό Ριζοσπαστικό Κόμμα έχει σοβαρή ιδεολογική στήριξη από την Εκκλησία, βασικό μεγαλοσερβικό ιδεολογικό μηχανισμό».

Το βιβλίο θα μπορούσε κάλλιστα να σταματήσει εκεί. Ωστόσο, εμπλουτίζεται με εξαιρετικές συμβολές σε θεματικές, όπως ο ρόλος των media στην ανάδειξη των ακροδεξιών πολιτικών κομμάτων (κεφάλαιο 4), αλλά και «το βάρος της ιστορίας» και ιδιαίτερα οι περίοδοι του Μεσοπολέμου και του Υπαρκτού Σοσιαλισμού, στη μετακομμουνιστική ανάδειξη και πορεία της ακροδεξιάς στις τρεις υπό εξέταση περιπτώσεις. Στο τελευταίο κεφάλαιο, το οποίο τιτλοφορείται «Από τα μετακομμουνιστικά Βαλκάνια στα μετα-μετακομμουνιστικά», επιχειρείται η προσέγγιση της ακροδεξιάς στο πλαίσιο αυτού που ο Παπασαραντόπουλος θεωρεί ως μια νέα περίοδο για την περιοχή, μια «μετα-μετακομμουνιστική περίοδο». Ξεκινάει με μια αναφορά σε δύο χώρες της Κεντρικής Ευρώπης, την Πολωνία και την Ουγγαρία, οι οποίες αν και θεωρούνταν ως επιτυχημένα παραδείγματα μετακομμουνιστικού εκδημοκρατισμού, σε αντίθεση με τα Βαλκάνια, έχουν κάνει την τελευταία δεκαετία μια στροφή προς τον αυταρχισμό, μακριά από τη φιλελεύθερη δημοκρατία. Αυτό αντιδιαστέλλεται με την κινητοποίηση της κοινωνίας των πολιτών στις τρεις βαλκανικές χώρες την ίδια περίοδο σε μια κατεύθυνση υπεράσπισης φιλελεύθερων αξιών. Στο ίδιο κεφάλαιο εντάσσεται και ο ρόλος που συνεχίζουν να παίζουν κεντρικά ζητήματα της λεγόμενης μετάβασης στις χώρες αυτές στη νέα «μετα-μετακομμουνιστική περίοδο», όπως ο θεσμικός εκσυγχρονισμός, η διαφθορά και ζητήματα ταυτοτήτων.

Εν κατακλείδι, πρόκειται για μια εξαιρετική βιβλιογραφική συνεισφορά του Πέτρου Παπασαραντόπουλου στη μελέτη του φαινομένου της ακροδεξιάς στη νοτιοανατολική Ευρώπη. Συνιστάται ανεπιφύλακτα για όποιον επιθυμεί να κατανοήσει όχι μόνο τα χαρακτηριστικά του συγκεκριμένου πολιτικού χώρου, αλλά ευρύτερα την αναδιαμόρφωση του πολιτικού/κομματικού σκηνικού στη Βουλγαρία, τη Ρουμανία και τη Σερβία τα τελευταία 30 και πλέον χρόνια.

[Ο Γιώργος Χρηστίδης είναι καθηγητής στο Τμήμα Βαλκανικών, Σλαβικών και Ανατολικών Σπουδών, Πανεπιστήμιο Μακεδονίας.]

Νεωτερικότητα και ακροδεξιά στα μετακομμουνιστικά Βαλκάνια
Πέτρος Παπασαραντόπουλος
Πρόλογος: Δάφνη Χαλικιοπούλου
Επίκεντρο
432 σελ.
ISBN 978-618-204-231-1
Τιμή €19,00