Σοφία Πολίτου-Βερβέρη: «Φαγώσιμα»

08:10 22/8/2022 - Πηγή: Diastixo

Η τέταρτη συλλογή της Σοφίας Πολίτου-Βερβέρη (και δεύτερη με την οποία εγώ ασχολούμαι διεξοδικά), Φαγώσιμα (Εκδόσεις Έναστρον, 2022), παρουσιάζεται στον αναγνώστη ως ένα ολοκληρωμένο σύμπαν ποιητικής που ικανοποιεί τη δίψα για την εικόνα, για τη μεταφορά, για τα μέτρα, για τις παρηχήσεις, για την υπέρβαση, που μεταχειρίζεται εργαλειοκρατικά διάφορα είδη κατά το δοκούν (από χαϊκού έως ρίμες και ιαμβικούς δεκαπεντασύλλαβους) και ταυτόχρονα πάλλεται εντός ενός πλαισίου κοινωνικής και προσωπικής ενσυναίσθησης, που από μόνο του αρκεί για να τη διαχωρίσει από τον σωρό και να

την προσωποποιήσει. Σε κάθε περίπτωση, κι ενώ φαίνεται ότι εμπιστεύεται την εκκίνηση του ποιήματος στο ένστικτο, στη συνέχεια επεξεργάζεται τη φόρμα της ώστε να συγκεκριμενοποιήσει το ένστικτο αυτό και να το κατευθύνει προς τη διεκπεραίωση της ποιητικής ιδέας εντός ενός σώματος που περιπατεί με άνεση, δίχως να ασθμαίνει ή να αγωνιά αν θα κατακτήσει ο αναγνώστης την ποιητική του κορυφή. Όμως όλη αυτή η «κοπιώδης διαδικασία» παραμένει αόρατη καθώς διατηρεί, σε όλη της την έκταση, τα ψίχουλα του ποιητικού ενστίκτου που την πυροδότησε. Τα χαρακτηριστικά της, που δείχνουν να αναδύονται άλλοτε δειλά άλλοτε κυρίαρχα στις προηγούμενες συλλογές, εδώ παγιώνονται:

1. Τα ενδιάμεσα χαϊκού που, όπως και σε προηγούμενες συλλογές, υπερτιτλίζουν ευσύνοπτα τις ενότητες.

2. Ένα διάχυτο σκωπτικό ύφος, που επιθυμεί να διατηρήσει –εκ του μακρόθεν– μια «αντισηπτική» ουδετερότητα (το οποίο όμως καταλύεται τρυφερά –εκ των πραγμάτων– εντός των προθέσεών του, λόγω της έντασης της ποιητικής αλήθειας που αποκαλύπτει). Για παράδειγμα, στο ποίημα «Παιδιά και Σκαθάρια»καταλήγει στο πανανθρώπινο δεδομένο της συμμετοχής στο έγκλημα, όχι ως αντικειμενική παρατήρηση αλλά ως συνείδηση της ανθρώπινης αδυναμίας:

κάτι βέβαιο θα κυκλοφορεί πάντα ανάμεσά τους/
–δίχως το ενδεχόμενο παλινωδίας–/
χωρίς να οσμίζονται το χώμα πριν, το χώμα μετά.

3. Μια αφηγηματική –σχεδόν πεζογραφική– προτίμηση, που παραπέμπει πολλές φορές σε ένα σύμπαν διηγημάτων μαγικού ρεαλισμού, όπως για παράδειγμα στα ποιήματα «Προσφυγικό» και «Λωρίδα ύπαρξης», που θυμίζουν την «Ωραία Ερέντιρα» ή το «Μάτια Γαλάζιου Σκύλου»[1], ή, θα μπορούσε κάποιος να πει, ανακινούν τον ατμοσφαιρικό υπερρεαλισμό και τη συμβολιστική του Σαχτούρη. Όμως αυτές οι στιγμές συνοδεύονται πάντα από το πολιτικό της ένστικτο προς τη συντριπτική κοινωνική αλήθεια. Λέει για παράδειγμα στην κατακλείδα της συμπυκνωμένα:

Έτρωγε το ζώο/ χορταίναμε εμείς

4. Οι μεταφορές προς τον κόσμο των ζώων, που γίνονται κυριολεκτικά με μια –σαμανικής προέλευσης– μυστηριακή αντιστοίχιση των ζώων με τους ξενιστές τους, που ταυτίζονται με τα ποιητικά υποκείμενα. Ταυτόχρονα η σαχτουρική συμβολιστική (του είδους «Ο τρελός λαγός») απογειώνεται.

5. Η πολιτική παράμετρος. Η μισή σχεδόν συλλογή ακουμπά στη στοχευμένη φτωχοποίηση των μη προνομιούχων κοινωνικών ομάδων, το βαρύ ενθύμιο της εξουσίας του κυρίαρχου φύλου που υποστηρίζεται από το ασθενές εκών άκων, την προσφυγιά κ.λπ., ακόμη και κάποια θέματα «spin off» της πανδημίας. Η ποιήτρια είναι ένα πολιτικό πλάσμα που ζει μέσα στη συνείδησή της, αλλά αντιλαμβάνεται το σύμπαν της απόλυτα, καθαρά και διαυγώς. Συνεπώς, ως θεματολογία, οφείλουμε να καλωσορίσουμε την ενασχόληση αυτή με την πολιτική, καθώς απέχει παρασάγγας από την οποιαδήποτε λογική σοσιαλιστικού ρεαλισμού. Κατά βάση, θα μπορούσα να πω ότι η Σοφία Πολίτου-Βερβέρη επαναλαμβάνει αυτό που έκανε στον καιρό του ο Ρίτσος, ο Αναγνωστάκης ή ο Λειβαδίτης, δίχως να προσβάλει τη νοημοσύνη του αναγνώστη. Κι αυτό είναι, στις μέρες μας, σπάνιο και πολύτιμο.

6. Ο (διάχυτος) έρωτας. Μια πνοή που γλυκαίνει τον χρόνο, τη φθορά και τον θάνατο, όπως π.χ. στο τρίστιχο από το ποίημα «Τι μας λείπει;»:

Μου είπες,
μην κάνουμε σαν κι αυτούς που κοροϊδεύουμε.
Γιατί, τι μας λείπει; σε ρώτησα. Τα νιάτα;

{jb_quote}Η ποιήτρια είναι ένα πολιτικό πλάσμα που ζει μέσα στη συνείδησή της, αλλά αντιλαμβάνεται το σύμπαν της απόλυτα, καθαρά και διαυγώς.{/jb_quote}

7. Τα αθώα παραμύθια («ευκολία» της ποιήτριας από τη θητεία της στο παιδικό βιβλίο) που ξαφνικά αγριεύουν, εκτραχύνονται, βγάζουν νύχια, δόντια κι εφηβική τριχοφυΐα, και που αρμόζουν σε ένα σύμπαν στρεβλότητας επιτηδευμένα επεξεργασμένο ως μία ταινία τρόμου, παράγουν έναν ιδιότυπο γλυκό ιμπρεσιονισμό στις αιχμές ενός στυγνού και σκοτεινού εξπρεσιονισμού της εικόνας, που τελικώς εγκιβωτίζει τη σκληρή αλήθεια του ύπνου, του θανάτου, της ενηλικίωσης.

8. Μια σταθερή προτίμησή της να ολοκληρώσει (ή και να αντικαταστήσει) τη μικρή φόρμα με ένα επίγραμμα, δημιουργεί ένα πλήθος μικρών πολύτιμων λίθων που καταστούν τη συλλογή κλασική στην παράδοση του Χρίστου Λάσκαρη και του Αργύρη Χιόνη.

9. Τέλος, στο ποίημα «Τι άφησε πίσω του ο Ρενέ Μαγκρίτ», ένα από τα καλύτερα της συλλογής (ισοδύναμο ίσως με τον «Εκτελωνιστή των πρωινών»), απελευθερώνει το υποσυνείδητό της και ακολουθεί την αισθητική που της υπαγορεύεται διακειμενικά από τις επιρροές της (ασυναίσθητα ίσως και από τον ίδιο τον Θανάση Παπακωνσταντίνου, στον οποίο και το αφιερώνει). Έχει εδώ ενδιαφέρον π.χ. ότι παρηχεί το λάμδα και το ρο στον στίχο:

η υπεράσπιση της ομορφιάς
δεν έχει τέΡμα
μπροστά στης απληστίας
το τέΛμα.

Με ανάλογο τρόπο που ο τραγουδοποιός παίζει με τις ρίμες και τα σύμφωνα συχνά (π.χ. στο δίστιχο από τον «Αποσπερίτη»: η μέρα φεύγει/ ποιος την κλέβει).

Κλείνοντας, παραθέτω το ποίημα «Πλήρωση»,που τα λέει όλα ευθέως και εν τω άμα:

Να καταφέρουμε να πούμε,
πεθαίνοντας,
πως τα πόδια μας, από κάτω,
παρέμειναν τρυφερά,
γιατί πατούσαμε νιόβγαλτα χορτάρια,
ούτε ανθρώπους, ούτε σκατά.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ
[1] Διηγήματα του Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες

Φαγώσιμα
Σοφία Πολίτου-Βερβέρη
Έναστρον
σ. 104
ISBN: 978-960-625-047-7
Τιμή: 9,00€