Βασίλης Σγούτας: «Ένας Αθηναίος για την πόλη του»

08:16 8/4/2022 - Πηγή: Diastixo

Έχοντας το σπάνιο προνόμιο να συνομιλώ με τον συγγραφέα αυτού του βιβλίου για θέματα γλώσσας, παιδείας και πολιτισμού, και ιδίως να παρακολουθώ από κοντά την πολύχρονη επώδυνη κυοφορία του, νιώθω την ανάγκη να μεταφέρω στο ευρύτερο μορφωμένο κοινό μερικούς από τους ψυχικούς κραδασμούς που ένιωσα διαβάζοντας και ξαναδιαβάζοντας ένα καινοτόμο από πολλές απόψεις και αισθητικά άψογο βιβλίο με άφθονο προσεκτικά επιλεγμένο φωτογραφικό υλικό.

{loadmodule mod_adsence-inarticle-makri} {loadposition adsence-inarticle-makri}

Το πρώτο μεγάλο κέρδος, όπως το έζησα ο ίδιος, είναι ότι, διεξερχόμενος

τις σελίδες του, ο αναγνώστης θα μάθει να «συνομιλεί» με τα «άψυχα» κτίρια, να αφουγκράζεται τον πόνο τους, να ενωτίζεται τις αγωνίες και τα προβλήματά τους, τα οποία οφείλονται στις μοιραίες ανθρώπινες παρεμβάσεις και τις σκοπιμότητες που γεννά το απρόσωπο χρήμα. Ολόκληρο το βιβλίο διαπερνά η βασική ιδέα που εμπεριέχει το ποίημα «Το σπίτι κοντά στη θάλασσα» (από την Κίχλη) του Γιώργου Σεφέρη: τα σπίτια συμπεριφέρονται όπως οι ζωντανοί οργανισμοί:

Καινούργια στην αρχή, σαν τα μωρά
που παίζουν στα περβόλια με τα κρόσσια του ήλιου,
[…] όταν τελειώσει ο αρχιτέκτονας αλλάζουν,
ζαρώνουν ή χαμογελούν ή ακόμη πεισματώνουν.
[…] Ξέρεις τα σπίτια πεισματώνουν εύκολα, σαν τα γυμνώσεις.

Ναι, τα σπίτια, τα κτίρια, παλιά, εγκαταλελειμμένα, ψηλά, νέα, με τους ελάχιστους ελεύθερους χώρους, πεισμώνουν και θυμώνουν, όπως μας δείχνει ο συγγραφέας, ο οποίος έχει το χάρισμα να συνομιλεί μαζί τους.

Το βιβλίο αυτό είναι γεμάτο εκπλήξεις. Αποκαλύπτει την άγνοιά μας, αποτέλεσμα κυρίως αδιαφορίας, για όσα υπάρχουν και συμβαίνουν δίπλα και γύρω μας. Πόσοι γνωρίζουν ότι η Αθήνα είναι «επτάλοφος», όπως η Ρώμη και η Κωνσταντινούπολη; Το κεφάλαιο «Τα δέντρα της Αθήνας» (σσ. 77-80) είναι ένα υπέροχο ποιητικό δοκίμιο. Πόσοι ξέρουν τις τζακαράντες οι οποίες (σ. 78) «στα τέλη του Μάη σκεπάζουν, με τη μωβ πανδαισία τους, λιγοστούς δρόμους, όπως τη Ρηγίλλης»; Ο Σγούτας διερωτάται ευλόγως (σ. 142): «Πόσοι Αθηναίοι, του κέντρου και των προαστίων, έχουν περπατήσει, έστω μια φορά, στο Μπουρνάζι ή στα Μανιάτικα, πόσοι έχουν περάσει, έστω με αυτοκίνητο, από το Ζεφύρι και τα Άνω Λιόσια;».

Έχοντας αναδείξει σε διάφορα μέρη του κόσμου τη δύναμη της Αρχιτεκτονικής (διετέλεσε, εκτός των άλλων, Γενικός Γραμματέας και Πρόεδρος της Διεθνούς Ένωσης Αρχιτεκτόνων), ο συγγραφέας διατυπώνει πικρές αλήθειες που ούτε καν τις υποψιαζόμαστε. Όλοι θαυμάζουμε δικαίως το νέο Μουσείο της Ακρόπολης, πρωτίστως βέβαια για τα μοναδικά στον κόσμο εκθέματά του. Ο Σγούτας αποκαλύπτει τις αδυναμίες του (βλ. σσ. 36-37) παραθέτοντας το συμπέρασμα στο οποίο καταλήγει το κορυφαίο αγγλικό περιοδικό TheArchitecturalReview (Ιούνιος 2009): «Η Αθήνα δεν πρέπει να λέει ψέματα στον εαυτό της σχετικά με την ποιότητα αυτού του νέου κτιρίου. Απλά, δεν είναι αρκετά καλό». Στην ενότητα «Προσβάσεις» παρατηρεί (σ. 97): «Στο Μέγαρο Μουσικής, το Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης [δημιούργημα του γραφείου Σγούτα] και το Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών, οι είσοδοι είναι σχεδόν στο ίδιο επίπεδο με τα πεζοδρόμια. Αντίθετα, στο νεότερο Μέγαρο Μουσικής χρειάζεται να κατέβεις συνολικά 15 σκαλοπάτια. Εκεί όπου η πρόσβαση ξεφεύγει από κάθε λογική είναι τα 45 σκαλιά που κατεβαίνεις από την Διονυσίου Αρεοπαγίτου για να μπεις στο Νέο Μουσείο Ακρόπολης. Και άλλα τόσα για να ανέβεις όταν φεύγεις. Τι να πει κανείς;».

Ο συγγραφέας θίγει σ’ αυτό εδώ το βιβλίο θέματα καίριας σημασίας για την προστασία του περιβάλλοντος και για την επιβίωση του ανθρώπου στις σύγχρονες μεγαλουπόλεις. Μιλάει για τα «αδιέξοδα που δημιουργούμε μόνοι μας», και όχι μόνο. Τον απασχολεί η μνήμη του μέλλοντος, η μητροπολιτική διακυβέρνηση από την Πάρνηθα ως την Πεντέλη και από τον Σαρωνικό ως τον Διόνυσο, «το κρυφό χαρτί της Αθήνας», το πολύπαθο οροπέδιο των Δερβενοχωρίων. Αναζητά απελπισμένα ευεργέτες (σ. 185) «οι οποίοι αντί να απαθανατίζονται με την ανέγερση νέων κτιρίων, θα επέλεγαν να ταυτιστούν με την κατεδάφιση παλαιών και την αναγέννηση των πόλεων μέσω της απελευθέρωσης αστικής γης. Και γιατί όχι με την κατεδάφιση ξεπερασμένων, λειτουργικά και αισθητικά, πολυκατοικιών, ή ακόμα και ολόκληρων οικοδομικών τετραγώνων».

{jb_quote}Το βιβλίο αυτό είναι γεμάτο εκπλήξεις. Αποκαλύπτει την άγνοιά μας, αποτέλεσμα κυρίως αδιαφορίας, για όσα υπάρχουν και συμβαίνουν δίπλα και γύρω μας.{/jb_quote}

Το πέμπτο κεφάλαιο «Κοινωνία/πολιτισμός» (σσ. 117-145) αξίζει να διδάσκεται στα σχολεία μας. Ο Σγούτας ζητά («Η Ακρόπολη γυμνή») να κατέβουν οι σκαλωσιές για έναν χρόνο να αναπαυθούν επιτέλους για λίγο τα αθάνατα μνημεία. Οι δώδεκα μήνες «εκεχειρίας» θα ήταν το Έτος της Ακρόπολης. Με αφορμή τον υπερτουρισμό («πόσα ηλιοβασιλέματα μπορεί να αντέξει η Οία;»), διατυπώνει καινοτόμες ιδέες για τον εξορθολογισμό της λεγόμενης «τουριστικής βιομηχανίας» με επιμύθιο (σ. 40): «Όχι όλα για τον τουρισμό, λοιπόν». Φωτεινό μυαλό ο συγγραφέας, αναφέρεται (σ. 119) στους τωρινούς μετανάστες και τους «ασυνόδευτους ανήλικους, την καλύτερη δυνατή μαγιά για μελλοντικούς Έλληνες στη βάση του Ισοκράτη».

Ο Σγούτας επισημαίνει ότι το βιβλίο του γράφτηκε «για όλους τους Αθηναίους που νοιάζονται για την πόλη τους». Στην πραγματικότητα, η εμβέλειά του είναι πολύ μεγαλύτερη: Οι θέσεις του συγγραφέα εδράζονται στην αρχιτεκτονική και την πολεοδομία, επεκτείνονται όμως στο πολύπαθο περιβάλλον, τη βιώσιμη αστική κινητικότητα, την κοινωνία και τον πολιτισμό, για να ολοκληρωθούν με φιλοσοφικούς διαλογισμούς και «ματιές στο μέλλον». Επομένως, το έργο αυτό αναφέρεται επί της ουσίας σε ολόκληρη την Ελλάδα, καθώς ό,τι ισχύει για την Αθήνα ισχύει περίπου αυτούσιο για όλες σχεδόν τις μικρές και μεγάλες πόλεις της χώρας.

Ο διεθνώς καταξιωμένος αρχιτέκτονας Βασίλης Σγούτας, πέρα από τις τεκμηριωμένες προτάσεις του για πιο ανθρώπινες πόλεις, με σεβασμό στη μακραίωνη πολιτιστική μας παράδοση και το περιβάλλον, που αρχίζει ήδη να μας εκδικείται, προσφέρει στον αναγνώστη ως στοχαστής ένα έξοχο γλωσσικό αρχιτεκτόνημα ανάλογο με τη λιτή ομορφιά των κτιρίων που έχει σχεδιάσει. Ο συγγραφέας δεν ποδηγετεί τον αναγνώστη. Τον αφήνει να βγάλει μόνος του τα συμπεράσματά του, προκαλώντας τον να αποκωδικοποιήσει όσα κρύβονται πίσω από τις γραμμές.

Το βιβλίο αυτό διαβάζεται σε πολλαπλά επίπεδα. Λάτρης του απλού και του ωραίου, ο ευπατρίδης συγγραφέας αναδεικνύει την τέχνη της συντόμευσης που χαρακτηρίζει την ποιητική γραφή υψηλών απαιτήσεων. Σπάνια συναντά κανείς σε βιβλίο τόση ποιότητα και πυκνότητα λόγου, μεθυστικό απόσταγμα υψηλής αισθητικής, καλλιεργημένης παιδείας και ανθρωπιάς.

[Ο Χριστόφορος Χαραλαμπάκης είναι ομότιμος καθηγητής Γλωσσολογίας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών.]

Ένας Αθηναίος για την πόλη του
Βασίλης Σγούτας
Πλέθρον
σ. 200
ISBN: 978-960-348-358-8
Τιμή: 15,00€