Ένα λογοτεχνικό πολυεπίπεδο κείμενο βαθιά πολιτικό και επίκαιρο

06:51 3/8/2024 - Πηγή: Το Ποντικι

Χρήστος Βακαλόπουλος

Η γραμμή του ορίζοντος

Εκδόσεις: Εστία

Σελ.: 162

Στην είδηση της επανέκδοσής του, δικαίως, ξέσπασε μια σειρά θετικών αντιδράσεων που πήρε τη μορφή φρενίτιδας, καθώς «Η γραμμή του ορίζοντος» επανακυκλοφόρησε στις αρχές του φετινού καλοκαιριού και εξαντλήθηκε σε χρόνο ρεκόρ.

Από τη μια έπαιξε ρόλο το γεγονός πως αυτό το εμβληματικό έργο – κύκνειο άσμα του Χρήστου Βακαλόπουλου δραματοποιήθηκε και ανέβηκε σε θεατρική μορφή για λίγες παραστάσεις τον περασμένο Μάιο από την Πειραματική Σκηνή Νέων Δημιουργών του Εθνικού Θεάτρου και ξαναέφερε στο προσκήνιο

ένα σημαντικό κείμενο που ήδη χαρακτηρίζεται σύγχρονο κλασικό. Από την άλλη, έχουμε να κάνουμε με ένα μυθιστόρημα που διαβάστηκε πολύ την εποχή που κυκλοφόρησε (1991), διαβαζόταν και είχε διαρκή ζήτηση και στη συνέχεια σε κάθε ανατύπωση από το Βιβλιοπωλείο της Εστίας, διαδόθηκε από γενιά σε γενιά, διαβάζεται και θα διαβάζεται, συναρπάζει και θα συναρπάζει, ξυπνά μνήμες στους μεγαλύτερους ηλικιακά αναγνώστες, ενώ δίνει την ευκαιρία στο νεότερο αναγνωστικό κοινό να ανακαλύψει έναν σπουδαίο συγγραφέα και διανοητή με μοναδικό, προσωπικό ύφος και με αφοπλιστική γραφή, που δυστυχώς έφυγε απ’ τη ζωή πολύ νωρίς.

Ο Χρήστος Βακαλόπουλος υπήρξε ένα πρόσωπο που ενέπνεε τους ανθρώπους που συναναστρεφόταν. Κυψελιώτης, πνεύμα σπινθηροβόλο, γενναιόδωρος, πολυτάλαντος, ερωτεύσιμος, ένας αλιευτής ομορφιάς από τα σκουπίδια, ζούσε τη ζωή του ανάμεσα σε αναγνώσεις, μουσικές, κινηματογράφο και ανθρώπους, παρατηρώντας την καθημερινότητα και τις μικρές και μεγάλες ατομικές και συλλογικές αλλαγές κάθε είδους που συνέβαιναν και θα συνέβαιναν και στην πορεία. Με σπουδές οικονομικών στην ΑΣΟΕΕ και σπουδές κινηματογράφου στο Παρίσι, ήταν ένας χαρισματικός συγγραφέας, δοκιμιογράφος, κριτικός, δημοσιογράφος, παραγωγός ραδιοφωνικών εκπομπών, σεναριογράφος, σκηνοθέτης και ηθοποιός, που έφυγε νωρίς και νεότατος, μόλις στα 37 του, στα τέλη Γενάρη του 1993.

Είναι ευτυχές το γεγονός ότι οι εκδόσεις του Βιβλιοπωλείου της Εστίας, μετά την πρόσφατη ανατύπωση της «Γραμμής του ορίζοντος», θα κυκλοφορήσουν και τα υπόλοιπα βιβλία του Βακαλόπουλου.

«Η γραμμή του ορίζοντος» πρωτοεκδόθηκε το 1991 και αποτελεί μια εμβληματική μυθιστορηματική ακτινογραφία της εποχής εκείνης, των αλλαγών και των παγίδων της. Με μια κυκλική, μη γραμμική αφήγηση, με τη χρήση της επανάληψης, με ποιητική – φορτισμένη – χειμαρρώδη – σαρκαστική – δωρική – διαπεραστική – συγκινητικά τρυφερή πρόζα, ο Βακαλόπουλος, μέσω της κεντρικής του ηρωίδας, κάνει μια ανασκόπηση των δεκαετιών του ’60, του ’70 και του ’80, φωτογραφίζει τις κοινωνικοπολιτικές αλλαγές από τα πρώτα χρόνια της Μεταπολίτευσης και μετά, τα ανέμελα χρόνια επί κυβέρνησης ΠΑΣΟΚ, την καταναλωτική ευδαιμονία, την τάση της κοινωνίας προς τον κομφορμισμό και τον νεοπλουτισμό, καταγράφει με εμβρίθεια και σαρκασμό τις αλλαγές στον τρόπο ζωής και, με υπονομευτικό χιούμορ και με ακρίβεια, αποδίδει τι θα επακολουθούσε, πού και πώς θα κατέληγαν όλα και πού θα καταλήγαμε όσον αφορά τις ατομικές και συλλογικές μας «ασθένειες», τις διαψεύσεις μας και την πτώση μας σε βαθύ γκρεμό.

Άρα, πρόκειται για ένα λογοτεχνικό πολυεπίπεδο κείμενο βαθιά πολιτικό και επίκαιρο. Για την ακρίβεια, πολύ πιο επίκαιρο απ’ ό,τι την εποχή στην οποία γράφτηκε και κυκλοφόρησε. Κι ας θεωρήθηκε από αρκετούς ότι είναι ένα κείμενο που βρίθει κλισέ και συντηρητικών απόψεων. Τα σπουδαία κείμενα, στο ταξίδι τους στον χρόνο, ξεπερνούν ενστάσεις, αντιδράσεις, αρνητικές κριτικές φωνές κι έτσι λάμπουν, παραμένουν αγαπημένα και κλασικά, δεν έχουν ανάγκη τίποτα και κανέναν, δεν τους χαρίζονται.

Πρωταγωνίστρια στη «Γραμμή του ορίζοντος» είναι η Ρέα Φραντζή. Μελαχρινή, τριανταδυάχρονη, με σπουδές πολιτικών επιστημών, πρόσφατα χωρισμένη, φοβάται λίγο το σωστό, είναι αντιμέτωπη με το αμήχανο παρόν και βρίσκεται στην Πάτμο. Καλοκαίρι των αρχών της δεκαετίας του ’90, η Ρέα είναι στο νησί της Αποκάλυψης, έξω από τη θάλασσα με το βλέμμα στη θάλασσα, κι όλα τριγύρω της μοιάζουν με διαφημιστικό, ενώ εκείνη είναι εγκλωβισμένη στους υπαρξιακούς της λαβύρινθους, ανάμεσα στον ξανθό κόσμο και σε ανθρώπους άλλων εποχών, περασμένων και μελλοντικών, που πηγαινοέρχονται στο νικηφόρο παρόν.

Η Ρέα αποδομεί πράξεις και σκέψεις της, ξεγυμνώνεται συναισθηματικά, κάνει απολογισμό ζωής, επανεφευρίσκει εαυτόν, εννοεί, υπονοεί, θυμάται, καταργεί, αμφισβητεί. Άναρχα. Σκληρά. Μελαγχολικά. Τρυφερά. Ενώ ο άγνωστος κόσμος έχει χωρίσει απ’ τον γνωστό κόσμο. Οι αναμνήσεις χτυπούν σαν κύματα το μυαλό της. Τα παιδικά της χρόνια στην Κυψέλη, οι σπουδές της στη Γενεύη. Η γνωριμία με τον άντρα της, Γιάννη, στη Βενετία. Η αδιέξοδη σχέση τους.

Και εμβόλιμα πλάνα: η τηλεόραση που έφτασε ένα αυγουστιάτικο απόγευμα του 1968 στο σπίτι της Ρέας, ο κινηματογράφος Κυψελάκι, που δεν υπάρχει πια και στη θέση του χτίστηκε ένα μεγάλο κατάστημα που θα έκανε τη ζωή των ανθρώπων ευκολότερη και καλύτερη, η ελληνική σημαία που λικνίζεται στον χορό του ανέμου, τα πάρτι του Σαββάτου, οι εφημερίδες που τσιμπολογούν κομμάτια ανθρώπινων πτωμάτων, η σιωπή της θάλασσας, τα απογεύματα που θυμίζουν πολύ εκείνους που λείπουν, οι φιλίες που μεταλλάσσονται, οι έρωτες που ναυαγούν, η υποψία που το βάζει στα πόδια, οι χειρονομίες ταμπού, τα πρώτα σκιρτήματα, τα πρώτα τσιγάρα, το 1965, το ραδιόφωνο, το Βυζάντιο, τα «αν» και τα «μήπως», η ισότητα των δύο φύλων, οι διαδηλώσεις, η ιστορία σε στροβιλισμό, ένα νησί που υπάρχει για τον καθένα, η ζωή σαν τηλεοπτικό σποτ, οι άνθρωποι που συμπεριφέρονται σαν πρωταγωνιστές σε τηλεοπτικό σποτ: δεν ντρέπονται, χαμογελούν, ταξιδεύουν, έχουν αστραφτερά δόντια και αστραφτερά ρούχα, ερωτεύονται, μαυρίζουν κάτω απ’ τον καλοκαιρινό ήλιο, διασκεδάζουν, είναι απελευθερωμένοι.

«Όσο υπάρχεις θα υπάρχω» κι η ανακάλυψη της μουσικής που κόβει την καρδιά στα δύο κόντρα στο αέρινο «ξύπνα αγάπη μου» του ραδιοφώνου, οι μουσικοί και η μουσική των πανηγυριών τόσο αλλιώς και τόσο ωραία.

Τα εμβόλιμα πλάνα δένουν με γκρο πλαν σε μια εικόνα με θάλασσα, ουρανό και μια γραμμή.

Η Ρέα όχι έξω απ’ τη θάλασσα να τακτοποιεί λογαριασμούς ανοιχτούς.
Η Ρέα πια μέσα στη θάλασσα ελεύθερη και λυτρωμένη.

Η Ρέα, ανάμεσα στον μελαγχολικό ύπνο της Ανατολής και την αϋπνία της Δύσης, είναι η γενιά της, οι προσωπικές αναζητήσεις της και τα αδιέξοδά της.

Η Ρέα είναι η Ελλάδα, κι είναι κι ο κόσμος που αλλάζει χωρίς να ξέρει γιατί, όπως αλλάζει και ο δικός της εσωτερικός κόσμος – και κατ’ επέκταση ο κόσμος του ίδιου του συγγραφέα – σε μια ζωή ρευστή χωρίς παρελθόν, σε ένα παρόν που δεν μπορεί να απαλλαγεί από το μέλλον. Η Ρέα μεταβαίνει από τον κόσμο, τον υπαρκτό και τον ανύπαρκτο, τα πάθη και τη φθορά και το ψεύδος, μέσα στο νερό να κολυμπά προς τη γραμμή του ορίζοντος μακριά απ’ τη δικτατορία των δεσμών, των χωρισμών, των πειρασμών και της φυλακής της φαντασίας και τη μελαγχολία των κυριακάτικων απογευμάτων.

Με εξώφυλλο του Αλέξη Κυριτσόπουλου και διορθώσεις του Γιώργου Κοροπούλη, «Η γραμμή του ορίζοντος» του Χρήστου Βακαλόπουλου είναι ξανά εδώ, ένα μη δομημένο, ιλιγγιώδες, ποιητικό, εμβληματικό έργο φυγής, σιωπής, γλυκόπικρης νοσταλγίας και υψηλής διορατικότητας. Ένα κειμήλιο για την ελληνική μας πεζογραφία.