Βιβλίο: Μια γλαφυρή τοιχογραφία της δεκαετίας του ’80

06:11 2/2/2025 - Πηγή: Το Ποντικι

Ξενοφών Α. Μπρουντζάκης

Το καλοκαίρι του μεγάλου καύσωνα

Εκδόσεις: Καστανιώτη

Σελ.: 280

Με το προ δύο ετών γλυκόπικρο και νοσταλγικό «Λευκό κουστούμι» του μας μετέφερε στη δεκαετία του ’60, σε ένα ειδυλλιακό κυκλαδονήσι (συγκεκριμένα στην Τήνο, τόπο καταγωγής του συγγραφέα). Κι ήταν ένα μυθιστόρημα μνήμης, ενηλικίωσης και αυτοβιογραφικών στοιχείων με πρωταγωνιστή ένα παιδί που έψαχνε τρόπο διαφυγής από τις προσωπικές προχειροδεμένες

πληγές του, μακριά απ’ το δίκοπο κυκλαδίτικο φως, μακριά από τη νοοτροπία, τον συντηρητισμό και την επανάληψη του κλειστού τόπου του, μέχρι που έφτασε στην Αθήνα να στροβιλίζεται μέσα στην ανθρωπογεωγραφία της Καλλιδρομίου, των Εξαρχείων και του θρυλικού αθηναϊκού κέντρου κατά την ανέμελη δεκαετία του ’80. Στην ίδια αυτή δεκαετία και στην καρδιά του κέντρου της Αθήνας εκτυλίσσεται η υπόθεση του νέου μυθιστορήματος του Ξενοφώντα Μπρουντζάκη «Το καλοκαίρι του μεγάλου καύσωνα», που κυκλοφόρησε πρόσφατα (όπως και τα προηγούμενα μυθιστορήματά του) από τις εκδόσεις Καστανιώτη και που μας γυρίζει πίσω στο καλοκαίρι του 1987.

Πέντε κεντρικοί χαρακτήρες, πλαισιωμένοι από εξαίρετους δευτεραγωνιστές, διαμορφώνουν τη μεταπολιτευτική τους προοδευτική συνείδηση έχοντας την επιθυμία να αλλάξουν τον κόσμο, ώσπου εκείνο το καυτό – και φονικό – καλοκαίρι, που άφησε πίσω του πολλούς νεκρούς, ήρθε να αλλάξει τα πάντα.

Ο Ξενοφών Μπρουντζάκης, συντάκτης στις σελίδες του βιβλίου στην εφημερίδα «Το Ποντίκι», εμπειρότατος τεχνίτης του λόγου (έχει γράψει ποίηση, στίχους, δοκίμιο, γράφει πεζογραφία, κριτικές, άρθρα) και σημαντικός συγγραφέας που παράγει αξιανάγνωστο και αξιοπρόσεκτο λογοτεχνικό έργο, επιστρέφει με «Το καλοκαίρι του μεγάλου καύσωνα», ένα – διαφορετικό από τα προηγούμενά του – έξοχο κοινωνικοπολιτικό μυθιστόρημα με στιβαρή και άκρως ρεαλιστική γραφή, με αιχμηρό χιούμορ και σατιρική διάθεση, με στιγμές τρυφερότητας, με κινηματογραφικές εικόνες και με πιστή αναπαράσταση του κλίματος (κυριολεκτικά και μεταφορικά), των γεγονότων της εποχής, των μεγάλων δρόμων, της καυτής ασφάλτου, των ονείρων που λοξοδρομούν, της επανάστασης που δεν ξημερώνει, μιας πόλης και μιας χώρας σε φαινομενική ευημερία και σε αθόρυβο πολιτικό και πολιτιστικό σεισμό.

Οι τέσσερις στενοί φίλοι – άνθρωποι του πνεύματος –, πρωταγωνιστές που ψηλαφούν το ζεστό σώμα του συγκεκριμένου καλοκαιριού, είναι ο Οδυσσέας Καμπανός – δημοσιογράφος στο τμήμα εξωτερικών ειδήσεων σε γνωστή εφημερίδα –, ο Νικόλας Κανελίδης – τυπογράφος και ποιητής –, ο Διονύσης Παλαιολόγου – τροτσκιστής, διανοητής, με σπουδές νομικής που στην πορεία της ιστορίας θα καταλάβει μια θέση στο υπουργείο Πολιτισμού – και ο Στάθης Τσαγκαράτος (από τους ωραιότερους και πιο ενδιαφέροντες μυθιστορηματικούς ήρωες της πρόσφατης εγχώριας πεζογραφίας) – μουσικοκριτικός, ραδιοφωνικός παραγωγός στο Τρίτο Πρόγραμμα και λάτρης του γυναικείου φύλου. Όπως κάθε καλοκαίρι, έτσι και το καλοκαίρι του ’87, στην παρέα των τεσσάρων έρχεται να προστεθεί και το πέμπτο μέλος, ο Λεωνίδας Τόπακας, αριστεριστής αστός που ζει στη Γερμανία και εργάζεται σε πανεπιστήμιο ως καθηγητής Πολιτικών Επιστημών.

Οι πέντε τους σμίγουν ξανά, κάνουν τη νύχτα μέρα περιφερόμενοι σε μπαρ, ταβέρνες και café των Εξαρχείων και του κέντρου. Εν μέσω καύσωνα, άφθονων ποσοτήτων αλκοόλ, σαρκασμού και γέλιων, αναπολούν το παρελθόν, αμφισβητούν το παρόν, έχουν τον βαθύ καημό της Επανάστασης, φλυαρούν, ξενυχτάνε, φλερτάρουν με την εξουσία, νιώθουν ανώτεροι όλων. Στο πρώτο μέρος του μυθιστορήματος παρακολουθούμε το παρόν τους, τις συναντήσεις τους, τις νυχτερινές τους εξορμήσεις, τις επιθυμίες τους, τις επιτυχίες και τις αποτυχίες τους, την πεποίθησή τους ότι ανήκουν σε μια ανώτερη κοινωνική τάξη που τους κάνει ξεχωριστούς και τους δίνει τη δυνατότητα να πράττουν με ελευθερία λόγου και κινήσεων. Κατά τη διάρκεια της τριτοπρόσωπης εξιστόρησης, μπαίνουν σφήνα αποσπάσματα από τα παιδικά και εφηβικά τους χρόνια, από τις σπουδές τους και το οικογενειακό τους περιβάλλον.

Οι πέντε ήρωες του «Καλοκαιριού» ζουν έντονα, είναι παθιασμένοι, με την εσωτερική τους ανεβασμένη θερμοκρασία να διαχέεται στην ατμόσφαιρα, προκαλώντας καύσωνα ιδεών και πράξεων. Γύρω τους, σχεδόν δίπλα τους, υπάρχει ο Στέφανος Τσαγκαράτος, αδερφός του Στάθη, αγωνιστής στο Πολυτεχνείο, πρόεδρος του Σωματείου Υπαλλήλων Βιβλίου και Χάρτου, ο οποίος επιδιώκει τον θαυμασμό των άλλων για τις ήττες του, κουβαλώντας μια έντονη πικρία που ποτέ δεν του αναγνωρίστηκαν ο ρόλος κι η επανάστασή του στα γεγονότα του Πολυτεχνείου. Υπάρχει και η Έμυ Παγώνη, παρουσιάστρια ειδήσεων στην τηλεόραση. Υπάρχει και η Κατερίνα Σινανίδου, τραγουδίστρια της ροκ. Και στο φόντο, χρυσά πυροτεχνήματα, τα χτυπήματα της 17 Νοέμβρη, ο απόηχος της Μεταπολίτευσης κι ο άλλος απόηχος από τη δολοφονία του τρομοκράτη Τσουτσουβή, μια χώρα λαβωμένη – με τις πληγές της αδέξια καλυμμένες με φανταχτερούς επιδέσμους – που πάει κι έρχεται επιδεικνύοντας τα κάλλη της, τον πολιτισμό της και το γεμάτο πορτοφόλι της.

Στο δεύτερο μέρος του βιβλίου, τα γεγονότα τρέχουν ιλιγγιωδώς και παίρνουν άλλη τροπή. Ο καύσωνας αρχίζει μεν σταδιακά να υποχωρεί αφήνοντας δε πίσω του δυνατή επίδραση. Το τοπίο των χρωμάτων γκριζάρει και γεμίζει σκιές και αμφιβολίες, οι κρίκοι μιας γερής αλυσίδας χαλαρώνουν και τρίζουν, ένα σπίτι κι ένας γάμος πιάνουν φωτιά. Ο γενικός γραμματέας του υπουργείου Πολιτισμού δολοφονείται. Ο Λεωνίδας καλείται από την Αντιτρομοκρατική Υπηρεσία να συμβάλλει με τις γνώσεις του πάνω στα ζητήματα της τρομοκρατίας κι έπειτα επιστρέφει στη ρουτίνα του, στο πανεπιστήμιο του Αμβούργου, με την ανάμνηση του παράξενου πρόσφατου καλοκαιριού, όντας μακριά από την παρέα του αλλά κι από εκείνον που τον «πρόδωσε».

Στο πλαίσιο ενός κομματικού μουσικού φεστιβάλ, η Κατερίνα Σινανίδου εντυπωσιάζει με τις ερμηνείες της τα πλήθη, τα στελέχη, τις ηγεσίες και τις φιλοξενούμενες αντιπροσωπείες και λίγες ώρες αργότερα πέφτει θύμα βιασμού. Το γεγονός επισκιάζεται από την επιτυχία του φεστιβάλ, θεωρείται μάλλον ασήμαντο και τηρείται ο νόμος της σιωπής.

Κι έρχεται το φθινόπωρο κι οι πρώτες ψύχρες κι η απότομη προσγείωση στη σκληρή πραγματικότητα, πέρα από ιδεολογίες και σαγηνευτικά ψεύδη. Οι κανόνες του παιχνιδιού και οι βεβαιότητες αλλάζουν. Η παρέα των τεσσάρων στην Αθήνα (Οδυσσέας, Νικόλας, Στάθης, Διονύσης) διαλύεται κι οι επαναστατικές τους φλυαρίες χάνονται με την πρώτη σταγόνα της βροχής, οι ιδέες για μεταξωτές ανατροπές σβήνουν. Κι ανατέλλει μια καινούργια μέρα, μια καινούργια αρχή, με θέα τον Λυκαβηττό.

Πιστή και γλαφυρή τοιχογραφία της δεκαετίας του ’80, σε γενικό πλαίσιο, και του καλοκαιριού του ’87, σε ειδικό πλαίσιο, από τον Ξενοφώντα Μπρουντζάκη, που με ρέοντα λόγο, βαθύτατη ψυχογράφηση χαρακτήρων, με λιτά και προσεγμένα εκφραστικά μέσα, συμβολισμούς και πρόζα κοφτερή και δουλεμένη στην εντέλεια, παρέδωσε ένα καθηλωτικό μυθιστόρημα (που αποκαθηλώνει πρόσωπα και καταστάσεις) της πολύ πρόσφατης ελληνικής Ιστορίας, της πολιτικής, κοινωνικής και πολιτιστικής πραγματικότητας προ κρίσης, το οποίο μας καλεί να συγκρίνουμε την πραγματικότητα και το πολιτιστικό – κοινωνικοπολιτικό γίγνεσθαι μετά κρίσης, σήμερα, αύριο, με καύσωνα και παγωνιά, μέσα μας και γύρω μας.

Διαβάστε επίσης:

Βιβλίο: Ελεύθερες σχέσεις – ψυχολογικά αδιέξοδα

Bιβλίο: Διάφανη υπαρξιακή αλληγορία

Βιβλίο: Η εποχή των μνημονίων