«Σύνδρομο του τρίτου ανθρώπου»: Ποια είναι η παράξενη παρουσία που μας βοηθά σε κρίσιμες στιγμές της ζωής μας;

21:33 10/2/2025 - Πηγή: iEfimerida

Σε καταστάσεις ακραίου κινδύνου, πολλοί άνθρωποι αναφέρουν ότι έχουν αντιληφθεί μια μυστυριώδη φιγούρα δίπλα τους. Είναι αυτός κάποιος μηχανισμός επιβίωσης του εγκεφάλου μας;

Ο 80χρονος ορειβάτης Reinhold Messner θεωρείται ως ένας από τους καλύτερους αλπινιστές όλων των εποχών. Αν και ο επίσημος τίτλος του ανακλήθηκε από τα Παγκόσμια Ρεκόρ Γκίνες το 2023, εξακολουθεί να θεωρείται από ορισμένους ότι ήταν ο πρώτος άνθρωπος που ανέβηκε στις 14 κορυφές του κόσμου που υψώνονται πάνω από τα 8.000 μέτρα χωρίς συμπληρωματικό οξυγόνο.

Πίσω στο έτος 1970, ωστόσο, ο ίδιος ήταν ένας άνδρας μόλις

26 ετών, όταν ανέλαβε την πρώτη του «οκταχίλιαρη» κορυφή: το Nanga Parbat του Πακιστάν.

Ποιος είναι αυτός ο άγνωστος δίπλα μου;

Ο Messner είχε αφήσει τον 24χρονο αδελφό του, Günther, πίσω στην κατασκήνωση βάσης με έναν άλλο ορειβάτη, αλλά σε μια από τις συχνές στάσεις που αναγκάστηκε να κάνει κατά την ανάβασή του, ο Messner εντόπισε τη φιγούρα του Günther στο βάθος - ο αδελφός του είχε αποφασίσει να τον συνοδεύσει, τελικά. Τίποτα το περίεργο ως εδώ.

Μετά από μια επίπονη ανάβαση, οι δυο τους κατάφεραν να φτάσουν στην κορυφή, αλλά ο Günther δεν ήταν στη βέλτιστη δυνατή κατάσταση. Βασικά, ήταν εξαιρετικά ταλαιπωρημένος.

Αμέσως μετά, άρχισαν την κατάβασή τους από μια άλλη διαδρομή που ήταν, θεωρητικά, ευκολότερη. Ομως ο Günther χειροτέρευε όλο και περισσότερο και έμενε συνεχώς πίσω. Ο Messner τον έχανε συχνά από τα μάτια του.

Τότε, όπως περιγράφει ο ορειβάτης στο βιβλίο του «The Naked Mountain» (2018), κάτι παράξενο άρχισε να συμβαίνει. «Ξαφνικά υπήρχε ένας τρίτος ορειβάτης δίπλα μου. Κατέβαινε μαζί μας, κρατώντας μια κανονική απόσταση λίγο πιο δεξιά μου και λίγα βήματα μακριά μου, ακριβώς έξω από το οπτικό μου πεδίο. Δεν μπορούσα να δω τη φιγούρα και να διατηρήσω τη συγκέντρωσή μου, αλλά ήμουν σίγουρος ότι υπήρχε κάποιος εκεί. Μπορούσα να αισθανθώ την παρουσία του».

Η φιγούρα αυτή δεν μίλησε ποτέ, αλλά ούτε τρόμαξε τον Ράινχολντ. Αν και ήξερε ότι δεν ήταν δυνατόν να υπήρχε άλλο άτομο στο βουνό εκείνη την ημέρα, η παρουσία του τον βοήθησε να επιβιώσει από μια εμπειρία που κατέληξε τελικά να σκοτώσει τον αδελφό του.

Το κοινό σημείο όλων των ιστοριών

Η ιστορία του Messner δεν είναι μοναδική. Στο βιβλίο του «The Third Man Factor», ο ιστορικός και επιστημονικός συγγραφέας John Geiger συγκεντρώνει αρκετές δεκάδες παρόμοιες ιστορίες.

Όλες έχουν ένα κοινό: λαμβάνουν χώρα σε στιγμές απελπισίας, ακραίας μοναξιάς, στις οποίες ο θάνατος είναι σχεδόν βέβαιος. Πολλές έχουν να κάνουν με ορειβασία, αλλά και με ναυάγια και με τη διάσχιση αφρικανικών ερήμων και παγωμένης τούνδρας.

Τη στιγμή που φαίνεται ότι όλα έχουν χαθεί, εμφανίζεται αυτός ο «τρίτος άνθρωπος», μια φιγούρα σιωπηλή και απόμακρη. Σαφώς, η φιγούρα αυτή θα μπορούσε, με την πρώτη ματιά και σκέψη, να φαίνεται ότι αποτελεί τη βάση του αρχέτυπου του «φύλακα αγγέλου». Αλλά μπορεί να ισχύει κάτι τέτοιο;

Χαμένοι στο Νότιο Πόλο

Αν και είναι πιθανό ότι το λεγόμενο «σύνδρομο του τρίτου ανθρώπου» υπάρχει από την αυγή της ανθρωπότητας, η πρώτη καλά τεκμηριωμένη περίπτωση που υπάρχει - και από την οποία το φαινόμενο πήρε το όνομά του - έλαβε χώρα το 1916 και αφορούσε τον εξερευνητή Ernest Shackleton και τους δύο συντρόφους του.

Ο Σάκλτον ήταν επικεφαλής της Αυτοκρατορικής Διαανταρκτικής Αποστολής, η οποία είχε αναλάβει να διασχίσει την Ανταρκτική από τον κόλπο Βαχσέλ, στη θάλασσα Γουέντελ, μέχρι το νησί Ρος, στην άλλη άκρη της ηπείρου. Όμως, λόγω των παγωμένων θερμοκρασιών της περιοχής, το πλοίο με το οποίο ταξίδευαν παγιδεύτηκε στον πάγο.

Ο Σάκλτον αναγκάστηκε, μαζί με τον Φρανκ Γουόρσλεϊ και τον Τομ Κριν, να πραγματοποιήσουν μια πορεία... αυτοκτονίας με τα πόδια μέσα στα βουνά της Ανταρκτικής προς αναζήτηση βοήθειας.

Το ταξίδι, που διήρκεσε 36 ώρες μέσα σε απίστευτα χαμηλές θερμοκρασίες (-40 βαθμούς) και με πολύ πενιχρό εξοπλισμό, τους οδήγησε στο Stromness, έναν φαλαινοθηρικό σταθμό στη βόρεια ακτή της Νότιας Γεωργίας, όπου κατάφεραν να βρουν τη βοήθεια που χρειάζονταν για να σώσουν την υπόλοιπη ομάδα τους.

Εβδομάδες αργότερα, οι τρεις άνδρες εξομολογήθηκαν ότι κάτι παράξενο συνέβη κατά τη διάρκεια της πεζοπορίας τους: η αίσθηση ότι «συχνά υπήρχαν τέσσερις και όχι τρεις» άνδρες στο ταξίδι.

Ο τέταρτος εξερευνητής δεν μιλούσε, αλλά τους συνόδευε στο ταξίδι τους και είχε γίνει αντιληπτός από όλους. Η ιστορία είχε εξαιρετική απήχηση στα βρετανικά μέσα ενημέρωσης, αν και ο Σάκλτον επέλεξε στη συνέχεια να... πνίξει το τραύμα του σε σκωτσέζικο ουίσκι και ουσιαστικά αρνήθηκε να ξαναμιλήσει για το παράξενο φαινόμενο, πεθαίνοντας τελικά σε μια άλλη αποστολή το 1922.

Παρ' όλα αυτά, η ιστορία του θα ενέπνεε αργότερα ένα απόσπασμα από το θρυλικό ποίημα του T.S. Eliot «The Waste Land»: «Ποιος είναι ο τρίτος που περπατάει πάντα δίπλα σου; /Όταν μετράω, είμαστε μόνο εσύ κι εγώ μαζί/αλλά όταν κοιτάζω μπροστά στον λευκό δρόμο/υπάρχει πάντα ένας άλλος που περπατάει δίπλα σου/γλιστράει τυλιγμένος σε έναν καφέ μανδύα, με κουκούλα/δεν ξέρω αν είναι άντρας ή γυναίκα/αλλά ποιος είναι αυτός στην άλλη πλευρά σου;».

Αν και στην αφήγηση του Σάκλτον, ο παράξενος σύντροφος δεν ήταν ο τρίτος, αλλά ο τέταρτος, το ποίημα του Έλιοτ κατέληξε να βαφτίσει το φαινόμενο.

Τι προκαλεί το «σύνδρομο του τρίτου ανθρώπου»;

Σύμφωνα με το βιβλίο του Geiger, υπάρχουν πολλές θεωρίες που εξηγούν γιατί, όταν βρισκόμαστε αντιμέτωποι με ακραίες καταστάσεις στις οποίες η ζωή μας βρίσκεται σε σοβαρό κίνδυνο, εμφανίζεται μια μυστυριώδης φιγούρα, η οποία μεταδίδει ηρεμία, ψυχραιμία - ή, μάλλον, την κοινή λογική που ίσως έχουμε αρχίσει να στερούμαστε.

«Μπορεί να είναι μια αισθητηριακή ψευδαίσθηση ή μια παραίσθηση που προκαλείται από ακραία σωματική άσκηση. Ή μια ιατρική κατάσταση που οφείλεται σε χαμηλή γλυκόζη στο αίμα, εγκεφαλικό οίδημα σε μεγάλο υψόμετρο ή ψυχρό στρες. Όμως η εμφάνιση ενός φύλακα-αγγέλου αποτελεί ενδεχομένως μια ψυχολογική “αντισταθμιστική φιγούρα” που ενσαρκώνει όλους εκείνους τους εσωτερικούς πόρους τους οποίους το καταπονημένο άτομο δεν είναι σε θέση να επικαλεστεί με τον συνηθισμένο τρόπο», γράφει ο συγγραφέας.

Μέχρι σήμερα, κανείς δεν έχει καταφέρει να αποδείξει τον λόγο για τον οποίο συμβαίνει το φαινόμενο. Οι επιστημονικές μελέτες που είναι αφιερωμένες στο θέμα είναι μάλλον σπάνιες, ίσως λόγω της ιδιαιτερότητας της εμφάνισής του και της δυσκολίας αναπαραγωγής των εξαιρετικών συνθηκών κάτω από τις οποίες εμφανίζεται.

Σε κάθε περίπτωση, αν αποκλειστεί η δεισιδαιμονία, όλοι οι δρόμοι δείχνουν ότι έχουμε να κάνουμε με την εμπλοκή ενός μηχανισμού έκτακτης ανάγκης του εγκεφάλου που ενεργοποιείται όταν βρισκόμαστε αντιμέτωποι με μεγάλο κίνδυνο.

Μια ενδιαφέρουσα μελέτη

Η πιο ενδιαφέρουσα μελέτη που έχει διεξαχθεί μέχρι σήμερα για το φαινόμενο έγινε υπό την καθοδήγηση του καθηγητή Olaf Blanke και άλλων επιστημόνων από το Ελβετικό Ομοσπονδιακό Ινστιτούτο Τεχνολογίας της Λωζάνης.

Στο πείραμα, η ομάδα κατάφερε να προκαλέσει τεχνητά το «σύνδρομο του τρίτου ανθρώπου» σε μια νεαρή φοιτήτρια που έπασχε από επιληψία, μέσω της ηλεκτρικής διέγερσης της αριστερής βρεγματοκροταφικής συμβολής, μιας περιοχής του εγκεφάλου που είναι υπεύθυνη για την οργάνωση των αισθητηριακών πληροφοριών.

Κάθε φορά που διεγείρονταν η περιοχή, η γυναίκα ένιωθε καθαρά την παρουσία ενός άλλου ανθρώπου να εμφανίζεται. Όταν σταμάτησαν τη διαδικασία, η εμφάνιση εξαφανίστηκε ξαφνικά. Αυτή η περιοχή του εγκεφάλου φάνηκε να λειτουργεί ως «διακόπτης» για την εμφάνιση του «τρίτου ανθρώπου».

Δεν είναι κάτι μεταφυσικό

Οι περισσότεροι από τους ανθρώπους από τους οποίους πήρε συνέντευξη ο Geiger για το βιβλίο του δεν ερμήνευσαν το φαινόμενο ως μια παρουσία φύλακα-αγγέλου, δηλαδή σε κάτι μεταφυσικό.

Ο Messner, για παράδειγμα, ήταν αρκετά σαφής σε αυτό το σημείο: «Όχι, όχι, όχι. Νομίζω ότι είναι απολύτως φυσικό, και νομίζω ότι όλα τα ανθρώπινα όντα θα είχαν τα ίδια συναισθήματα ή παρόμοια συναισθήματα, αν εξέθεταν τον εαυτό τους σε τέτοιες επισφαλείς καταστάσεις. Το σώμα εφευρίσκει τρόπους για να αφήσει το άτομο να επιβιώσει».

Ο συνάδελφός του, ορειβάτης Greg Child το εξήγησε ως εξής: «Δεν είναι μια φοβική αίσθηση, ούτε μια αίσθηση που θα περίμενε κανείς να έχει αν αντιμετώπιζε κάτι υπερφυσικό ή μεταφυσικό. Ένιωσα ότι η προέλευσή της βρίσκεται μέσα στον εαυτό μας, όχι έξω από αυτόν».

Μια άλλη εκπληκτική πτυχή αυτών των εμπειριών είναι ότι, σε ορισμένες περιπτώσεις, όπως αυτή του Σάκλτον και διαφόρων άλλων, είναι κοινές.

«Αυτό που ήταν ίσως το πιο εκπληκτικό πράγμα σε αυτό είναι ότι τόσο εγώ όσο και ο Robert Schauer είχαμε [την εμπειρία] την ίδια στιγμή», δήλωσε ο Πολωνός ορειβάτης Voytek Kurtyka, μιλώντας για την ανάβαση του ιδίου και του Schauer το 1985 στην κορυφή Gasherbrum IV.

«Ήταν τόσο εντυπωσιακό, τόσο απτό, αυτή η αίσθηση ενός τρίτου προσώπου, που κάποια στιγμή προσπάθησα να μιλήσω γι' αυτό με τον Robert, και τη στιγμή που άρχισα, δεν μπορούσα να εκφραστώ, απλώς είπα κάτι σαν "Robert, θα ήθελα να σου πω κάτι, αλλά είναι πολύ παράξενο". "Ξέρω τι εννοείς", είπε. "Το αισθάνεσαι, το τρίτο πρόσωπο;" "Ναι. Αλήθεια;" "Ναι"».

Στις καταληκτικές σκέψεις του βιβλίου του, ο Geiger κάνει την εξής υπόθεση εργασίας: Αν όλοι μας, σε ακραίες καταστάσεις, έχουμε πρόσβαση σε αυτόν τον «διακόπτη» που ενεργοποιεί τον τρίτο άνθρωπο, τι θα συνέβαινε αν μπορούσαμε να στραφούμε σε αυτόν οικειοθελώς σε περίπλοκες στιγμές;

Θα ήταν δυνατόν να δημιουργήσουμε μια πανταχού παρούσα παρουσία που θα μας συντροφεύει; Η ιδέα, αν και μπορεί να φαίνεται κάπως... τραβηγμένη, ίσως δεν είναι τόσο απίθανη. Πολλά παιδιά δεν έχουν έναν φανταστικό φίλο και πολλοί άνθρωποι που έχουν χάσει τον σύντροφό τους δεν συνομιλούν μαζί του πολύ καιρό μετά τον θάνατό του;

Τελίκά, ίσως το κλειδί για όλα όσα μας συμβαίνουν - καλά και κακά - να βρίσκεται μέσα μας.

Διαβάστε περισσότερα στο iefimerida.gr