Ντόναλντ Τραμπ: Το Άλιεν που γέννησε ο καπιταλισμός

15:33 14/9/2016 - Πηγή: ΕΡΤ

Του Γιώργου Χ. Παπαγεωργίου

Η εκλογική μάχη στις ΗΠΑ δείχνει να εξελίσσεται σε θρίλερ με αρκετές ανατροπές ύστερα από τη γνωστοποίηση των προβλημάτων υγείας της Χίλαρι Κλίντον, αλλά εκείνο που έχει ήδη σφραγίσει την διεθνή πολιτική πραγματικότητα είναι το φαινόμενο Τραμπ, ανεξάρτητα από το αν ο ιδιόρρυθμος επιχειρηματίας-υποψήφιος βρεθεί τελικά στο γραφείο του Λευκού Οίκου.

Παρόλο που ο Ντόλαντ Τραμπ όταν ξεκίνησε θεωρήθηκε από αουτσάιντερ έως «πολιτικό ανέκδοτο», έφτασε να διεκδικεί «στα ίσια» τη θέση του προέδρου, παρόλο

που η πλειονότητα των θεωρούμενων σοβαρών εκπροσώπων του κατεστημένου -πολιτικοί, αναλυτές, καθηγητές, επιχειρηματίες, δημοσιογράφοι- τον πολεμούν, μαζί με πολλούς από το ίδιο του το κόμμα.

Ο Νόαμ Τσόμσκι χαρακτήρισε το ενδεχόμενο εκλογής του Τραμπ πιθανό κίνδυνο για το ανθρώπινο είδος, αναφερόμενος στις θέσεις του για την κλιματική αλλαγή («είναι ανύπαρκτη» λέει), ενώ άλλοι ανησυχούν για το τι μπορεί να συμβεί εάν πάρει το βαλιτσάκι με τους κωδικούς των πυρηνικών όπλων ένας άνθρωπος που συχνά αντιφάσκει με τον ίδιο τον εαυτό του.

Ψήφος διαμαρτυρίας

Η επικρατέστερη εξήγηση της επιτυχίας του είναι ότι στην υποψηφιότητά του εκφράζεται ένα μεγάλο μέρος των πολιτών οι οποίοι τα τελευταία χρόνια αισθάνονται ότι βρίσκονται στο περιθώριο της οικονομικής και πολιτικής ζωής και ελκύονται από τον φαινομενικά «αντισυστημικό» λόγο του κ. Τραμπ, παρόλο που είναι γεμάτος από λάθη, ανακρίβειες και απλοϊκότητες.

Μπορεί τεχνοκράτες, πολιτικοί και επιστήμονες να αποδομούν τον απλοϊκό και λαϊκιστικό λόγο του Ντόναλντ Τραμπ και να προειδοποιούν, αλλά οι ψηφοφόροι τους αγνοούν.

Διάσημοι επιχειρηματίες όπως ο Γουόρεν Μπάφετ και ο Μάικλ Μπλούμπεργκ επιτέθηκαν στο βασικό ισχυρισμό του Τραμπ ότι «θα πετύχω ως πρόεδρος επειδή είμαι επιτυχημένος επιχειρηματίας» εστιάζοντας στις αποτυχίες του, το μεγάλο δανεισμό του αλλά και στο ότι βρήκε έτοιμα λεφτά από τον πατέρα του.

Το αυτί των Αμερικανών, όμως, δεν ιδρώνει και σαγηνεύονται από τον Τραμπ που τους υπόσχεται πράγματα που ακόμα και ένα παιδί του γυμνασίου καταλαβαίνει ότι είναι ανέφικτα, ενώ παρουσιάζεται ως αντίθετος με το «σύστημα» παρότι ο ίδιος είναι γέννημα-θρέμμα του κατεστημένου και της πλουτοκρατίας.

Κατά κάποιον τρόπο η ψήφος στον Τραμπ είναι ψήφος διαμαρτυρίας.

Στην πραγματικότητα το φαινόμενο αυτό δεν παρουσιάζεται μόνο στις ΗΠΑ.

Σε πολλές χώρες του δυτικού κόσμου, ο συνδυασμός της παγκοσμιοποίησης και της ανόδου της χρηματοπιστωτικής βιομηχανίας, δηλαδή των μεγάλων τραπεζών και επενδυτικών εταιρειών, έχει τα τελευταία χρόνια στριμώξει άσχημα τη μεσαία τάξη.

Η επικράτηση των τραπεζών

Από το 1980, σημειώνεται μια μεγάλη στροφή στο παγκόσμιο οικονομικό σύστημα η οποία συμπίπτει και με την ιδεολογική επικράτηση του οικονομικού νεοφιλελευθερισμού της “Σχολής του Σικάγου» και τις πολιτικές Ρίγκαν στις ΗΠΑ και Θάτσερ στη Βρετανία.

Σταδιακά οι τράπεζες αποκτούν μεγάλη οικονομική και κατ΄επέκταση πολιτική ισχύ, ενώ οι αμοιβές των εργαζομένων παραμένουν σχεδόν στάσιμες σε σχέση με το ΑΕΠ, της στιγμή που ο δανεισμός νοικοκυριών και επιχειρήσεων αυξάνεται, όπως και η οικονομική ανισότητα στον ανεπτυγμένο κόσμο.

Τα εμπόδια στην κίνηση κεφαλαίων καταρρέουν, ενώ η ψηφιακή τεχνολογία επιτρέπει τη διαχείριση τεράστιων συναλλαγών σε όλο τον πλανήτη σε κλάσματα δευτερολέπτου.

Οι τράπεζες και οι επενδυτικές εταιρείες αποκτούν τεράστια δύναμη.

Το 1970 ο τραπεζικός τομέας στις ΗΠΑ αντιπροσώπευε κάτω από το 4% του ΑΕΠ, ενώ το 2000 το ποσοστό ξεπέρασε το 8%. Το 1970 οι τράπεζες απορροφούσαν λιγότερο από το 15% του συνόλου των επιχειρηματικών κερδών, ενώ το 2000 έφτασαν να κερδίζουν το 40%.

Αντίστοιχη είναι η δυναμική και στις υπόλοιπες ανεπτυγμένες οικονομίες, έστω κι αν τα νούμερα είναι μικρότερα.

Το 1960 η καρικατούρα του πλούσιου ήταν εκείνη ενός βιομηχάνου που κάπνιζε πούρα.

Το 2000 ο βιομήχανος ήταν υπερχρεωμένος, ενώ η καρικατούρα του ισχυρού ήταν πλέον εκείνη του τραπεζίτη που έπαιζε με τις μετοχές και τα παράγωγα ενώ σνιφάριζε κόκα.

Η απογοήτευση της μεσαίας τάξης

Στο πλαίσιο αυτό, παρά τις μεγάλες ανακατατάξεις όσο η μεσαία τάξη διατηρούσε την αγοραστική της δύναμη μέσα από το δανεισμό, υπήρχε μια φαινομενική ισορροπία.

Η κατάρρευση όμως της φούσκας των δανεικών το 2008, έφερε μεγάλες ανατροπές.

Τα μεσαία στρώματα είδαν το μοντέλο ζωής που θεωρούσαν δεδομένο να εξαφανίζεται μέσα στην ανασφάλεια, μαζί με τις αποταμιεύσεις και τις μελλοντικές συντάξεις του.

Αποδείχθηκε ότι η κρίση του 2008 δεν ήταν ένα σύντομο επεισόδιο, αλλά ότι ζούμε ένα βαθύ κλονισμό του συστήματος ο οποίος οδηγεί σε κάτι άλλο, το οποίο ακόμη δεν έχει φανεί, αλλά είναι βέβαιο ότι δεν είναι ευχάριστο.

Οι πολίτες, επομένως, είναι όλο και πιο απογοητευμένοι από το σύστημα και αβέβαιοι για το μέλλον και το δείχνουν όταν παρουσιάζεται η ευκαιρία των εκλογών.

Παρά τις μεγάλες διαφορές και τις ιδιαιτερότητες, αυτό που συμβαίνει στις ΗΠΑ σε κάποιο βαθμό συμβαίνει και διάφορες ευρωπαϊκές χώρες και εκφράζεται με την άνοδο της Ακροδεξιάς.

Στη Γηραιά Ήπειρο η απογοήτευση των πολιτών ενισχύεται και από τη μεγάλη αποτυχία του κοινού νομίσματος.

Το ευρώ έφερε χειρότερες ημέρες για τους πολίτες, ενώ δεν κατάφερε να εξελιχθεί στο όπλο που θα έδινε στην Ευρώπη την πρώτη θέση στον παγκόσμιο ανταγωνισμό. Το αντίθετο συνέβη καθώς οι χειρισμοί της ευρωζώνης για την αντιμετώπιση της κρίσης δεν έφεραν αποτέλεσμα.

Μέσα σε ένα τέτοιο πλαίσιο δεν είναι περίεργο που οι πολίτες πείθονται από τις σειρήνες των λαϊκιστών με τη ρητορική κατά της παγκοσμιοποίησης, είτε πρόκειται για τον Ντόναλντ Τραμπ ο οποίος υπόσχεται στους Αμερικανούς ότι θα βάλει φρένο στα κινεζικά προϊόντα, είτε για την Μαριν Λεπέν που στρέφεται κατά των ξένων.

Δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι οι απόψεις κατά της παγκοσμιοποίησης εμφανίζονται όλο και συχνότερα στις πολιτικές θέσεις των συντηρητικών κυρίως κομμάτων.

Τα ψέματα της ακροδεξιάς και η αμηχανία της Αριστεράς

Ένα ερώτημα είναι γιατί διεθνώς ο κόσμος στρέφεται κυρίως στους ακροδεξιούς και όχι στην Αριστερά, παρόλο που η τελευταία θα έπρεπε -λογικά- να είναι η βασική κερδισμένη από την ψήφο διαμαρτυρίας που φαίνεται να εκδηλώνεται και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού.

Στο κάτω-κάτω η Αριστερά είναι εκείνη που έχει τις θέσεις κατά της ανισότητας και του μεγάλου κεφαλαίου, ενώ ήταν αριστεροί οι οικονομολόγοι και πολιτικοί επιστήμονες εκείνοι που διέγνωσαν -και σε μεγάλο βαθμό προέβλεψαν- τα προβλήματα που προέκυψαν από την νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση.

Γιατί οι απογοητευμένοι Αμερικανοί τρελαίνονται με τον ψεύτικο και «γιαλιστερό» Τραμπ και δεν πείστηκαν από τον ουσιαστικό λόγο του αριστερού Μπέρνι Σάντερς;

Γιατί στη Γαλλία κερδίζει η ξενοφοβική Δεξιά και όχι η Αριστερά του Μελανσόν;

Μπορεί ο ακροδεξιός λαϊκισμός να βασίζεται στην πολιτική απάτη και το ψέμα, αλλά είναι γεγονός και ότι η Αριστερά διεθνώς εμφάνισε μια αμηχανία στο να οργανωθεί, να παρουσιάσει εναλλακτικές και να πείσει.

Φαίνεται ότι η ακροδεξιοί λαϊκιστές έχουν δύο σημαντικά «πλεονεκτήματα».

Κατ΄αρχήν δεν διστάζουν να παρουσιάσουν έναν ψεύτικο αλλά εύκολο στόχο για τα προβλήματα, που συνήθως είναι «ο ξένος».

Για να κατανοήσει κάποιος τι ακριβώς συνέβη το 2008 και ποιο είναι το πρόβλημα της οικονομίας σήμερα θα πρέπει να παρακολουθήσει σεμινάριο, αν όχι μεταπτυχιακό και πάλι δύσκολα θα καταλήξει σε συμπέρασμα.

Οι ακροδεξιοί λαϊκιστές, όμως, έχουν εύκολες απαντήσεις: «Φταίνε οι μετανάστες που μας παίρνουν τις δουλειές» ή «θα κλείσουμε τα σύνορα στα ξένα προϊόντα για να ζήσουμε με τα δικά μας ανώτερα αγροτικά προϊόντα» λένε και βρίσκουν ακροατήριο, διότι ο ξένος «εχθρός» είναι ένας στόχος που μπορείς να τον δεις στο δρόμο, ενώ οι έννοιες της παγκοσμιοποίησης, της ανισότητας και ο λαβύρινθος του διεθνούς κεφαλαίου και των μεγάλων τραπεζών είναι έννοιες αφηρημένες, ακατανόητες και απλησίαστες.

Το δεύτερο μεγάλο «πλεονέκτημα» των ακροδεξιών είναι ότι δεν αποτελούν ουσιαστική, ταξική απειλή για το σύστημα που έχει οικοδομηθεί τις τελευταίες δεκαετίες.

Σε αντίθεση με την Αριστερά, οι ακροδεξιοί λαϊκιστές δεν θέλουν να αλλάξουν τις σχέσεις κατανομής εισοδήματος και παραγωγής, ούτε τις κοινωνικές και οικονομικές δομές.

Για το λόγο αυτό βρίσκουν ευκολότερα το δρόμο τους στο σύστημα.

Είναι χαρακτηριστικό ότι αμέσως μετά την εκδήλωση της κρίσης το 2008, φούντωσε διεθνώς η συζήτηση για τα προβλήματα του καπιταλισμού, για την αύξηση των ανισοτήτων και για την ανάγκη μεγάλων μεταρρυθμίσεων στο παγκόσμιο οικονομικό σύστημα και τον καπιταλισμό, έτσι ώστε να ισορροπηθεί η τεράστια δύναμη των τραπεζών και των «αγορών».

Η τάση αυτή, όμως, γρήγορα έσβησε και, αντιθέτως, το σύστημα των αγορών είναι σήμερα ισχυρότερο από ποτέ.

Δεν είναι τυχαίο ότι το σύστημα «λύσσαξε» να πατάξει εν τω γεννάσθαι όποιες αριστερές απόπειρες, όπως είδαμε με την περίπτωση της χώρας μας. Οι προθέσεις και οι συντονισμένες κινήσεις του συντηρητικού κατεστημένου ήταν προφανείς, ανεξαρτήτως από τα λάθη και τις εσφαλμένες εκτιμήσεις που έγιναν από την ελληνική πλευρά.

Το αποτέλεσμα επτά χρόνια μετά την εκδήλωση της κρίσης του καπιταλισμού είναι ότι η πολιτική αντίδραση και η δυσαρέσκεια των πολιτών έχει διοχετευτεί διεθνώς κυρίως σε συντηρητικές ή ακροδεξιές λαϊκιστικές δυνάμεις οι οποίες υπόσχονται ότι… θα σταματήσουν την παγκοσμιοποίηση και τους μετανάστες, όπως κατ΄ εξοχήν κάνει ο Ντόναλντ Τραμπ.

Την ίδια ώρα η Αριστερά βρίσκεται «στη γωνία».

Δυστυχώς, φαίνεται ότι ζούμε φαινόμενα αντίστοιχα με εκείνα του μεσοπολέμου ή ακόμα και με εκείνα της κατάρρευσης της πρώτης φάσης της μοντέρνας παγκοσμιοποίησης, πριν τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο.

Είναι μάλιστα πολύ πιθανό ότι είτε χάσει είτε κερδίσει ο Ντόναλντ Τραμπ, το παράδειγμα του θα βρει πολλούς μιμητές ανά τον κόσμο.