Αναταράξεις και συγκρούσεις: Οι αλλαγές στην παγκόσμια γεωπολιτική σκακιέρα το 2024

17:01 29/12/2024 - Πηγή: Emea.gr

Το 2024 ήταν μία χρονιά γεμάτη συνταρακτικές εξελίξεις σε διεθνές επίπεδο, με δύο πολεμικά μέτωπα, σημαντικές ανακατατάξεις στο πολιτικό παζλ του πλανήτη, αλλά και την καταγραφή της μεγάλης ανόδου της ακροδεξιάς με αρκετά αυξημένα ποσοστά σε εκλογικές αναμετρήσεις ανά τον κόσμο, με φόντο την βαθιά ανθρωπιστική κρίση στη Λωρίδα της Γάζας.

Η Μέση Ανατολή βρίσκεται ξανά στο επίκεντρο

της παγκόσμιας προσοχής. Οι συγκρούσεις, οι στρατηγικές συμμαχίες και οι γεωπολιτικές αναταραχές στην περιοχή συνεχίζουν να καθορίζουν τις διεθνείς σχέσεις, την ώρα που είναι σημαντικές οι εξελίξεις και στις ΗΠΑ με την επάνοδο του Ντόναλντ Τραμπ στην πολιτική σκηνή, μετά την εκλογή του, ενώ λίγο πριν το 2024 μας αποχαιρετήσει σοβαρή ήταν η κλιμάκωση του πολέμου στην Ουκρανία, μετά και την εκτόξευση από την Ρωσία του πυραύλου Oreshnik και τις νέες απειλές Πούτιν για χρήση πυρηνικών και πόλεμο με τη Δύση. 

Πόλεμος στη Γάζα: Ανθρωπιστική κρίση και πολιτικές επιπτώσεις 

Ο πόλεμος στη Λωρίδα της Γάζας, που ξεκίνησε μετά την εισβολή της Χαμάς στο Ισραήλ στις 7 Οκτωβρίου 2023 στη διάρκεια του 2024 έχει οδηγηθεί σε απανωτές κλιμακώσεις με σοβαρές ανθρωπιστικές και γεωπολιτικές επιπτώσεις, με αποτέλεσμα χιλιάδες νεκρούς και εκτοπισμένους και μία τεράστια ανθρωπιστική κρίση στη Λωρίδα που έχει προκαλέσει παγκόσμια ανησυχία και απανωτές εκκλήσεις από τη διεθνή κοινότητα και τον ΟΗΕ για κατάπαυση του πυρός. 

Παράλληλα με τις πολεμικές συγκρούσεις στη Γάζα, το Ισραήλ εξαπέλυσε χερσαία εισβολή στον Λίβανο, που ακολούθησε την συντονισμένη επίθεση σε συσκευές επικοινωνίας της Χεζμπολάχ – παραδοσιακού συμμάχου της Παλαιστίνης – αλλά και μία σειρά από αεροπορικές επιδρομές που άφησαν την οργάνωση «ακέφαλη», δολοφονώντας τον ηγέτη της Χασάν Νασράλα αλλά και άλλους υψηλόβαθμους διοικητές. 

Τα αντίποινα και η «εύθραυστη» εκεχειρία

Το Ιράν, λίγο πριν εκπνεύσει το 2024, εκτόξευσε μπαράζ πυραύλων προς το Ισραήλ, με την αιτιολογία ότι εκδικείται για τις δολοφονίες του Νασράλα, αλλά και του ηγέτη της Χαμάς, Ισμαήλ Χανίγια, ο οποίος δολοφονήθηκε στην Τεχεράνη τον Ιούλιο του 2024. 

Παρά την κλιμακούμενη αντιπαράθεση σε όλη την περιοχή, μέχρι και την ώρα που γράφονταν αυτές οι γραμμές, μία ευρύτερη σύγκρουση Ισραήλ – Ιράν έχει αποφευχθεί, με την εμπλοκή των ΗΠΑ, κυρίως επειδή καμία από τις δύο πλευρές δεν επιθυμεί ουσιαστικά δραματική κλιμάκωση, παρά τις συνεχείς προκλήσεις. Αυτή τη στιγμή η Τεχεράνη δεν θέλει να μπει σε έναν πόλεμο, από τον οποίο δύσκολα θα έβγαινε νικήτρια, ειδικά εν μέσω εσωτερικής αναταραχής λόγω έντονης δυσαρέσκειας με την επικείμενη διαδοχή του Αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ, του ανώτατου ηγέτη του Ιράν. 

Σε αυτό, το δεύτερο μέτωπο του πολέμου, μεταξύ Λιβάνου και Ισραήλ, στις 26 Νοεμβρίου μετά από εντατικές διαβουλεύσεις, Ισραήλ και Χεζμπολάχ, με μεσολαβητές τις ΗΠΑ και τη Γαλλία, υπήρξε τελικά συμφωνία για 60ήμερη κατάπαυση του πυρός, μετά από 13 μήνες συγκρούσεων. Εξάλλου, ο Λευκός Οίκος, με τον Τζο Μπάιντεν ακόμη στο τιμόνι, θέλει να μειώσει το αποτύπωμά του στην Μέση Ανατολή και το άνοιγμα νέων μετώπων, όπως η Συρία μετά την πτώση Άσαντ και η ανταλλαγή πυρών μεταξύ Ιράν και Ισραήλ δυσχεραίνουν την κατάσταση, ειδικά ενώ οι προοπτικές για οριστική κατάπαυση του πυρός στη Γάζα εξασθενούν και η εκεχειρία στον Λίβανο αποδεικνύεται αδύναμη.

Η Πτώση του Άσαντ: Νέα εποχή για τη Συρία και την Μέση Ανατολή

Στη γειτονική Συρία, η αβεβαιότητα κυριαρχεί καθώς η κατάρρευση του καθεστώτος του Μπασάρ αλ-Άσαντ τον Δεκέμβριο του 2024 σηματοδότησε το τέλος μία οικογενειοκρατίας διάρκειας 50 ετών, με σημαντικές γεωπολιτικές ανακατατάξεις στη Μέση Ανατολή. 

Στις 27 Νοεμβρίου η ισλαμιστική οργάνωση Χαγιάτ Ταχρίρ αλ-Σαμ (HTS), συνεργαζόμενη με άλλες φατριές επιτέθηκε στη βορειοδυτική Συρία και κατέλαβε το Χαλέπι, τη δεύτερη μεγαλύτερη πόλη της χώρα, ενώ αρχές Δεκεμβρίου οι αντάρτες προχώρησαν στην κατάληψη άλλων σημαντικών πόλεων, με τον συριακό στρατό να καταρρέει. 

Άτακτη υποχώρηση

Το Κρεμλίνο ανακοίνωσε την παραίτηση του Άσαντ, αλλά και την εσπευσμένη αποχώρησή του από την Συρία ώρες αφότου οι αντάρτες μπήκαν στη Δαμασκό, με τα πλήθη να ξεχύνονται στους δρόμους για να γιορτάσουν την απομάκρυνσή του. Ο Άσαντ βρήκε καταφύγιο στη Μόσχα εγκαταλείποντας φίλους και συμμάχους, την ίδια ώρα που ο αρχηγός της HTS Αμπού Μοχάμεντ αλ Τζολάνι έδινε υποσχέσεις για καλύτερο μέλλον στους Σύρους.

Παρόλο που τα τελευταία χρόνια η κυβέρνηση Άσαντ είχε ανακτήσει τον έλεγχο των περισσότερων πόλεων της Συρίας, βοηθούμενη από τη Μόσχα και το Ιράν αλλά και τη Χεζμπολάχ, κάποια κομμάτια της χώρας ήταν ακόμα εκτός ελέγχου της κυβέρνησης με τους αντάρτες να κυριαρχούν στις επαρχίες Χαλέπι και Ιντλίμπ, που συνορεύουν με την Τουρκία, με πληθυσμό μεγαλύτερο των 4 εκατομμυρίων κατοίκων, πολλοί από τους οποίους εκτοπίστηκαν. Με την πτώση του Άσαντ η ισορροπία δυνάμεων στην περιοχή περνάει σε νέα περίοδο αφού από τη μία ο πρωθυπουργός του Ισραήλ Μπενιαμίν Νετανιάχου και από την άλλη ο Τούρκος πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν μάχονται για το ποιος θα επικρατήσει στη Μέση Ανατολή.

Ντόναλντ Τραμπ 2.0: Η επιστροφη στον Λευκό Οίκο και ο Ίλον Μασκ

Ο λόγος που οι ΗΠΑ θέλουν να αλλάξουν κατά κάποιο τρόπο στρατηγική στη Μέση Ανατολή έχει να κάνει και με το πρόσφατο εκλογικό αποτέλεσμα και την έλευση του Ντόναλντ Τραμπ ξανά στο προσκήνιο, αφού κατάφερε να επανεκλεγεί στον Λευκό Οίκο, μετά από μία πρώτη θητεία το 2016. Η επικράτησή του έναντι της αντιπροέδρου των ΗΠΑ Κάμαλα Χάρις σηματοδοτεί την επιστροφή ενός από τους πιο αμφιλεγόμενους και ισχυρούς ηγέτες στην ιστορία της Αμερικής. 

Απελευθέρωση της αγοράς

Σε οικονομικό επίπεδο, η πολιτική του Τραμπ επικεντρώνεται στη μείωση των φόρων και την απλοποίηση των κανονισμών κυρίως σε ό,τι αφορά τις επιχειρήσεις. Αυτό που αναμένεται είναι η συνέχιση της προσπάθειας για τη μείωση φόρων για μεγάλες επιχειρήσεις και τα υψηλά εισοδήματα, για να ενισχυθεί η επιχειρηματικότητα και η οικονομική ανάπτυξη, ενώ η απορρύθμιση οικονομικών τομέων όπως η ενέργεια και οι τράπεζες θα παραμείνει πολύ πιθανά προτεραιότητα της κυβέρνησής του. 

«Η Αμερική Πρώτα»

Στο επίκεντρο φυσικά και το μεταναστευτικό, όπου ο Τραμπ έχει μία αρκετά αυστηρή πολιτική ατζέντα, που υπήρξε ένα από τα κύρια σημεία της πρώτης του θητείας. Αναμένεται η συνέχιση της κατασκευής του τείχους στα σύνορα με το Μεξικό αλλά και οι ακόμα πιο αυστηροί έλεγχοι για την παράνομη μετανάστευση, ενώ είναι πιθανό η πολιτική του να περιλαμβάνει και περιορισμούς στις αιτήσεις ασύλου, αλλά και την ενίσχυση των ποινών για τις παραβιάσεις των νόμων μετανάστευσης.

Η «Αμερική Πρώτα» και στην πράξη για τον Ντόναλντ Τραμπ, με την επιδίωξη εμπορικών συμφωνιών προς όφελος των ΗΠΑ, ο οποίος έχει ήδη απειλήσει για αυξημένους δασμούς ΕΕ και Κίνα. 

Σε ό,τι αφορά στην υγεία, η αντίθεσή του με το Obamacare είναι γνωστή, οπότε είναι πολύ πιθανό να συνεχίσει την προσπάθεια για να το καταργήσει ή να τροποποιήσει αρκετά το σύστημα υγειονομικής περίθαλψης που εισήγαγε ο Μπάρακ Ομπάμα, καθώς θέλει να ενισχύσει την ιδιωτική ασφάλιση και την αγορά υγείας και ουσιαστικά να υποβαθμίσει την δημόσια υγειονομική περίθαλψη με στόχο βέβαια την μείωση της κρατικής παρέμβασης και άρα των κρατικών δαπανών για την υγεία. 

Η συντηρητική ατζέντα του Τραμπ θα ξεδιπλωθεί σε μία σειρά από κοινωνικά ζητήματα, όπως οι αμβλώσεις, η οπλοκατοχή και τα δικαιώματα των ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων, την ώρα που η πολιτική του για τα δικαιώματα των γυναικών, αλλά και οι απόψεις του για την προστασία των «παραδοσιακών αξιών» είναι πολύ πιθανό να επηρεάσουν ακόμα και τη νομοθεσία σε επίπεδο πολιτειών και την επιλογή συντηρητικών δικαστών. 

Ο ρόλος του μεγιστάνα Ίλον Μασκ

Στο πλευρό του έχει τον πιο πλούσιο άνθρωπο του κόσμου, τον Ίλον Μασκ, ο οποίος έχει αναλάβει να ηγηθεί του νέου υπουργείου Κυβερνητικής Αποτελεσματικότητας. Μάλιστα σε δήλωσή του ο εκλεγμένος πρόεδρος των ΗΠΑ είπε ότι ο Μασκ, μαζί με τον πρώην Ρεπουμπλικανό υποψήφιο για την προεδρία Vivek Ramaswamy «θα διαλύσουν την κυβερνητική γραφειοκρατία, θα περικόψουν τους υπερβολικούς κανονισμούς, θα περικόψουν τις δαπάνες και θα αναδιαρθρώσουν τις ομοσπονδιακές υπηρεσίες».

Ο ρόλος αυτός, που για τον Μασκ δεν είναι καθόλου άγνωστος, αφού έχει ήδη προετοιμαστεί μέσα από την ηγεσία στις επιχειρήσεις του, θα του δώσει αρκετά μεγάλη επιρροή στην κυβερνητική πολιτική του Τραμπ, αλλά και στο ρυθμιστικό περιβάλλον, το οποίο αντιμετωπίζουν και οι επιχειρήσεις του.  

Ο Βλαντίμιρ Πούτιν και οι απειλές για παγκόσμια σύγκρουση

Ο «φίλος» του Ντόναλντ Τραμπ, Βλαντίμιρ Πουτιν στο μεταξύ αποχαιρετά το 2024 με την συνέχιση των επιθέσεων στην Ουκρανία, αλλά και την έναρξη της μαζικής παραγωγής του νέου υπερηχητικού βαλλιστικού πυραύλου Oreshnik, και την συνέχιση των δοκιμών του, μετά την εκτόξευσή του κατά της πόλης Ντνίπρο στην Ουκρανία. 

Ο «Oreshnik» έχει εμβέλεια 5.000 χιλιομέτρων και ικανότητα να διαπερνά τα συστήματα αεράμυνας, καθιστώντας τον εξαιρετικά επικίνδυνο, αφού επιτρέπει στη Ρωσία να πλήξει το μεγαλύτερο μέρος της Ευρώπης και τη δυτική ακτή των Ηνωμένων Πολιτειών και αναπτύσσει ταχύτητα άνω των 11 Mach, με αποτέλεσμα να είναι εξαιρετικά δύσκολη η αναχαίτιση του. Το νέο αυτό οπλικό σύστημα αποτελεί απάντηση στα σχέδια των ΗΠΑ για παραγωγή και ανάπτυξη πυραύλων μικρού και μεσαίου βεληνεκούς. Μάλιστα ο Ρώσος πρόεδρος δεν δίστασε να καλέσει σε… μονομαχία τη Δύση, ενώ προειδοποίησε ότι θα απαντήσει αποφασιστικά σε περαιτέρω προκλήσεις, τονίζοντας πως η σύγκρουση στην Ουκρανία πλέον έχει χαρακτηριστικά παγκόσμιας σύρραξης. 

Παγκόσμια ανησυχία

Ο Ουκρανός πρόεδρος Βολοντίμιρ Ζελένσκι καταδίκασε την επίθεση της Μόσχας με τον Oreshnik, χαρακτηρίζοντάς την «σοβαρή κλιμάκωση» του πολέμου και έκανε έκκληση για ενίσχυση της στρατιωτικής βοήθειας από τη Δύση και τις ΗΠΑ . Η χρήση του πυραύλου στις πολεμικές συγκρούσεις με την Ουκρανία είναι πολύ πιθανό να κλιμακώσει περαιτέρω την κατάσταση και να την καταστήσει ακόμα πιο επικίνδυνη και απρόβλεπτη. Η διεθνής κοινότητα, επιβάλλοντας νέες κυρώσεις προς τη Ρωσία, καταδίκασε την επίθεση και παρακολουθεί στενά τις εξελίξεις, ανησυχώντας για την πιθανότητα χρήσης υπερηχητικών όπλων αλλά και πώς αυτά θα επηρεάσουν την ισορροπία δυνάμεων στην περιοχή.

Η Ευρώπη σε κρίση: Η κατάρρευση του γαλλο-γερμανικού άξονα

Εντωμεταξύ, οι δύο ισχυρότερες οικονομίες της ΕΕ, Γερμανία και Γαλλία βρέθηκαν σε μία βαθιά πολιτική δίνη, οδηγούμενες σε παραιτήσεις πρωθυπουργών, ακυβερνησία, αστάθεια στο εσωτερικό και προβληματισμό στους κόλπους της Ευρώπης για το μέλλον των δύο βασικών μελών της Ζώνης του ευρώ. 

Στη Γερμανία, την «ατμομηχανή» της Ευρώπης, ο καγκελάριος Όλαφ Σολτς υπέβαλε την παραίτησή του στις 16 Δεκεμβρίου 2024, μετά την αποτυχία της κυβέρνησής του να λάβει ψήφο εμπιστοσύνης από το γερμανικό κοινοβούλιο, ανοίγοντας έτσι τον δρόμο για πρόωρες εκλογές, που θα διεξαχθούν στις 23 Φεβρουαρίου 2025. 

Η πολιτική αστάθεια στη χώρα είχε ξεκινήσει ήδη με την αποπομπή του υπουργού Οικονομικών Κρίστιαν Λίντνερ, στις 6 Νοεμβρίου, καθώς διαφωνούσε με την πρόταση Σολτς για άρση του «φρένου» στο χρέος, που περιορίζει το ετήσιο έλλειμμα στο 0,35% του ΑΕΠ, με τη διαφωνία να οδηγεί σε πολιτικό αδιέξοδο και τελικά την πτώση της κυβέρνησης. Η νέα κυβέρνηση αναμένεται να αναλάβει τα καθήκοντά της το αργότερο μέχρι τα τέλη Απριλίου 2025. 

Οι πολιτικές εξελίξεις στη Γερμανία επηρεάζουν άμεσα την ευρωπαϊκή πολιτική σκηνή, καθώς αποτελεί βασικό πυλώνα της ΕΕ. Έτσι η ανάγκη για πολιτική σταθερότητα καθίσταται επιτακτική δεδομένων των προκλήσεων που αντιμετωπίζει η Ευρώπη στη δύση του έτους, όπως η οικονομία και η εξωτερική πολιτική με τα σημαντικά ανοιχτά μέτωπα και κυρίως με την επιστροφή του Ντόναλντ Τραμπ στο «τιμόνι» του Λευκού Οίκου. 

Το… χαμένο «στοίχημα» του Μακρόν

Η δεύτερη μεγαλύτερη οικονομία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η Γαλλία, όπου η πολιτική αστάθεια επίσης κυριαρχεί, από το περασμένο καλοκαίρι με την απόφαση του προέδρου Εμανουέλ Μακρόν να προκηρύξει εκλογές, εντελώς ξαφνικά και για πολλούς αναίτια, οι οποίες είχαν ως αποτέλεσμα μία άκρως αδύναμη κυβέρνηση, η οποία άντεξε μόλις τρεις μήνες, καθώς στις 4 Δεκεμβρίου η γαλλική Εθνοσυνέλευση υπερψήφισε πρόταση μομφής κατά της κυβέρνησης του Μισέλ Μπαρνιέ, ο οποίος παραιτήθηκε και οδήγησε την Γαλλία σε ακυβερνησία. 

Στις 13 Δεκεμβρίου ο Εμανουέλ Μακρόν ανέθεσε την εντολή σχηματισμού νέας κυβέρνησης στον Φρανσουά Μπαϊρού, ηγέτη του MoDem, μετά από 9 μέρες συναντήσεων και συνομιλιών με πιθανούς υποψηφίους αλλά και τα κόμματα της Βουλής, προκειμένου να βρεθεί ένας πρωθυπουργός, ο οποίος θα «αντέξει» περισσότερο από τον Μπαρνιέ και θα καταφέρει να «περάσει» τον προϋπολογισμό. 

Η νέα κυβέρνηση ορκίστηκε στις 24 Δεκεμβρίου και σηκώνει «μανίκια» για να αντιμετωπίσει τις σοβαρές προκλήσεις που την περιμένουν, με δύο πρώην πρωθυπουργούς να αναλαμβάνουν υπουργεία: Την Ελιζαμπέτ Μπορν στο υπουργείο Παιδείας και τον Μανουέλ Βαλς, πρώην πρωθυπουργό του Φρανσουά Ολάντ, ο οποίος έγινε υπουργός, υπεύθυνος για τα υπερπόντια εδάφη. 

Εν τούτοις, το κλίμα παραμένει τεταμένο με την νέα κυβέρνηση του Μπαϊρού να καλείται να βρει άμεσα λύση από τη μία στην ανάγκη για δημοσιονομική εξυγίανση και από την άλλη στη διαχείριση των κοινωνικών ανισοτήτων, διασφαλίζοντας την ίδια ώρα την στήριξη της Εθνοσυνέλευσης για την εφαρμογή των πολιτικών της.