Οι προκλήσεις του 2013

18:24 5/1/2013 - Πηγή: Παρασκηνιο

Του ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ ΝΤΑΣΚΑ

Η αυγή του 2013 βρίσκει όχι μόνο την Ελλάδα αλλά και ολόκληρο τον κόσμο να αντιμετωπίζει σειρά πολυεπίπεδων προκλήσεων, που κινδυνεύουν να εξελιχθούν σε σοβαρές απειλές για την παγκόσμια ειρήνη και ευημερία. Σε παγκόσμιο επίπεδο, παρατηρείται μείωση των διαθέσιμων πρώτων υλών και υποβάθμιση του περιβάλλοντος με σοβαρή διατάραξη των φυσικών αναγεννητικών λειτουργιών, γεγονός που οφείλεται στην υπερεκμετάλλευση που επιβάλλει

ο καταναλωτικός τρόπος ζωής, ο υπερπληθυσμός και η ανάδυση νέων δυνάμεων στην Ανατολή που διεκδικούν μερίδιο στον δυτικό τρόπο ζωής. Οι οικονομικές συνέπειες είναι σοβαρές, καθώς δημιουργούν συνθήκες παγκόσμιας επιβράδυνσης, κυρίως, όμως, προκαλούν σοβαρές διεθνοπολιτικές εντάσεις λόγω του αυξημένου ανταγωνισμού για την εξασφάλιση των πρώτων υλών.
Η ανάδυση της Κίνας και της Ινδίας, ως γιγαντιαίων και δημοκρατικά ελλειμματικών χωρών δίπλα στις Ηνωμένες Πολιτείες, καθιστούν προνομιακή την αυτοκρατορική δομή, με πυραμιδοειδείς, ανελεύθερες ή περιορισμένης ελευθερίας μορφές οργάνωσης και πιέζουν ιδιαίτερα την Ευρώπη ως ένα σύνολο εθνικών κρατών μεσαίου και μικρού μεγέθους και εκτεταμένων κοινωνικών προνοιών και συστημάτων δημοκρατικού ελέγχου. Η εξωτερική πίεση στην Ευρώπη αντανακλάται στο εσωτερικό της με τη διαμόρφωση ιεραρχικών σχέσεων στο εσωτερικό της ΕΕ, του πλέον φιλελεύθερου και ανεκτικού υποδείγματος, όπου σταδιακά τα μικρότερα και φτωχότερα κράτη τίθενται υπό τον έλεγχο και την κηδεμονία των μεγαλυτέρων και πλουσιοτέρων ως αποικίες χρέους.
Η τάση της επανόδου στο αυτοκρατορικό μοντέλο (που άρχισε να κλονίζεται ήδη από την ολοκλήρωση της Βιομηχανικής Επανάστασης) ακολουθεί τέσσερις διαφορετικούς διαύλους: τη στρατιωτική υπεροχή, την οικονομική εξάρτηση, την πολιτική διείσδυση και την πολιτισμική αλλοίωση, ή άλλως ανθρωπολογική υποβάθμιση. Η ανισορροπία στο ισοζύγιο στρατιωτικής ισχύος εξαναγκάζει τα μικρότερα κράτη να ενταχθούν σε ευρύτερους διεθνείς αμυντικούς μηχανισμούς, οι οικονομικές πιέσεις τα καθιστούν εξαρτώμενα από κεφαλαιοκρατικές συσσωρεύσεις, ο παρασιτισμός των πολιτικών ελίτ αλλοιώνει ή καθυποτάσσει τη λαϊκή βούληση προς όφελος των μεγάλων κρατών, με κοινό αποτέλεσμα την εκχώρηση ουσιώδους τμήματος εθνικής κυριαρχίας.
Στα δεδομένα αυτά προστίθεται η οξύτατη ανθρωπολογική κρίση, ιδίως στο εσωτερικό των φιλελεύθερων δυτικών κοινωνιών. Το κατακερματισμένο άτομο αδιαφορεί όχι μόνο για την επιβίωση της πολιτικής του κοινότητας, αλλά ακόμα και για στοιχειώδεις κοινωνικές λειτουργίες και, σε ακραίο βαθμό, για την μακροπρόθεσμη επιβίωση του ίδιου του ατόμου. Ο κλονισμός παραδοσιακών κοινωνικών δεσμών, όπως της οικογένειας, της τοπικής κοινότητας, των συλλόγων και συνεταιρισμών, των κομμάτων και συνδικαλιστικών οργανώσεων, η διάβρωση της εθνικής συνείδησης, η υποχώρηση του θρησκευτικού αισθήματος και η απουσία εναλλακτικών δομών προς αντικατάστασή τους έχουν έντονες πολιτικές και διεθνοπολιτικές συνέπειες. Πρόκειται για μια μορφή κρίσης εμπιστοσύνης του ατόμου προς τον κόσμο και τον εαυτό του, με αποτέλεσμα τη συρρίκνωση κοινωνικών προταγμάτων, όπως της δικαιοσύνης και της αλληλεγγύης, και την επικράτηση μίας δυναμοκεντρικής θεωρήσεως του κόσμου. Η ρεαλπολιτίκ, με τον ωμό κυνισμό της, καθίσταται νοοτροπία του κοινωνικού συνόλου, ενώ κεντρική έννοια στο κοινωνικό φαντασιακό αναδεικνύεται αυτή της ισχύος αντί άλλων αξιών.
Αυτές οι πνευματικές εξελίξεις προλειαίνουν το έδαφος για την αποδοχή αυταρχικών λύσεων που, σε συνδυασμό με την κρίση ταυτότητας, ωθούν το άτομο στην αποδοχή της κυριαρχίας από εξωτερικές/διεθνείς/υπερεθνικές δομές ως μία φυσική, αναπότρεπτη και ίσως θετική εξέλιξη. Την Ελλάδα, μάλιστα, την αφορά το σύνολο αυτών των παραγόντων στον ύψιστο βαθμό, καθώς έχει το αμφίβολο προνόμιο να βρίσκεται σε περιοχή με έντονα επεκτατικές/αναθεωρητικές περιφερειακές δυνάμεις (Τουρκία, Ισραήλ), δεινή οικονομική κατάσταση και κηδεμονία από μεγάλες δυνάμεις του εξωτερικού, εντός και εκτός ΕΕ, απαξίωση του πολιτικού της προσωπικού που έχει παραρτηματικό χαρακτήρα ξένων κέντρων και έντονη κρίση του νεοελληνικού ατόμου σε προσωπικό και κοινωνικό επίπεδο. Η υπέρβαση αυτών των πολλαπλών κρίσεων είναι conditio sine qua non για την επιβίωση του ελληνικού έθνους και πέρα από το 2013.
Αντίδοτο στις δυσοίωνες αυτές προοπτικές πρέπει να είναι η παράλληλη και ταυτόχρονη ανάπτυξη πολυεπίπεδης συνείδησης, ένα απόθεμα κοινωνικού κεφαλαίου που θα απελευθερώσει το άτομο από τα δεσμά της ιδιωτείας του και θα το απαλλάξει από τη μοιρολατρική αποδοχή του νόμου της ισχύος. Συνείδηση τοπική, που θα επανασυνδέσει τον Έλληνα με τους ανθρώπους γύρω του, συνείδηση εθνική, που θα αποσοβήσει την πολιτισμική αλλοτρίωση και την πολιτική υποταγή, συνείδηση διεθνής, που θα λαμβάνει ιδίως υπ’ όψιν τον παραδοσιακό ρόλο μεσολάβησης ανάμεσα στην Ευρώπη και τη Μέση Ανατολή. Η επανανακάλυψη του δημοκρατικού πολίτη περνά μέσα από την αλληλεγγύη σε κάθε αγώνα αντίστασης απέναντι στην αδικία, την εκμετάλλευση και τον ηγεμονισμό.