Εάν αυτό είναι ο άνθρωπος

15:17 24/2/2025 - Πηγή: Τα Νεα

Το βιβλίο του Πρίμο Λέβι με τον τίτλο τον οποίο δανείζομαι σήμερα είναι, ίσως, η κορυφαία και η πιο συγκλονιστική λογοτεχνική καταγραφή του Ολοκαυτώματος (διδάσκεται στα ιταλικά σχολεία από τη δεκαετία του 1960). Ο συγγραφέας ήταν ένας από τους 650 ανθρώπους που στις 22 Φεβρουαρίου 1944 στάλθηκαν στο Αουσβιτς. Σε λιγότερο από έναν χρόνο, τον Ιανουάριο του 1945, από εκείνη την «παρτίδα» είχαν επιζήσει μόνο τρεις, ανάμεσά τους και ο Λέβι. Οι

περιγραφές του για τα όσα τερατώδη έζησε εκεί μέσα έχουν την «ψυχρότητα» της κινηματογραφικής κάμερας. Δεν προβάλλει δηλαδή το προσωπικό του δράμα, δεν εκβιάζει τη συγκίνηση του αναγνώστη για τα όσα ο ίδιος πέρασε, αλλά διηγείται κυρίως αυτά που είδε. Χωρίς μίσος για τους βασανιστές του αλλά με κάτι πολύ πιο ουσιαστικό. Τον προβληματισμό για τα όρια της ανθρώπινης αξιοπρέπειας. Με τέτοια συγγραφική δεινότητα σμιλευμένο ώστε εκείνο που με σόκαρε περισσότερο από τότε που το πρωτοδιάβασα ήταν ο εξευτελισμός των κρατουμένων. Ο τρόπος που προσπαθούσαν να ρημάξουν τις ψυχές των ανθρώπων έτσι ώστε, ακόμα κι αν επιζούσαν και απελευθερώνονταν, να μη θυμίζουν πια άνθρωπο, να έχουν χάσει το μεγαλύτερο μέρος των «ανθρωπομονάδων» τους. Γι’ αυτό και ο τίτλος έρχεται στο μυαλό μου μηχανικά, ως σχόλιο, όταν ακούω για υποθέσεις στις οποίες ο στόχος (συνειδητός και ασυνείδητος) ή το αποτέλεσμα είναι ο απόλυτος ανθρώπινος ευτελισμός.

Πώς δηλαδή να μη μου έρθει την προηγούμενη Πέμπτη, καθώς έβλεπα αυτή την αποκρουστική «τελετή» παράδοσης από τους χαμασίτες στο Ισραήλ των τεσσάρων φερέτρων; Στα δύο από αυτά, δύο μωρά, ο οκτάμηνος Κφιρ (που το λούτρινο ροζ ελεφαντάκι με το οποίο παίζει χαμογελαστός στην τελευταία φωτογραφία του θα έπρεπε να γίνει παγκόσμιο σύμβολο προστασίας της παιδικής ηλικίας, ναι, και για τα παιδιά που σκοτώνονται σε βομβαρδισμούς) και ο εξάχρονος αδελφός του Αριελ. Που, όπως λένε ιατροδικαστικές υπηρεσίες του Ισραήλ, βασανίστηκαν και στραγγαλίστηκαν (ποιος μπορεί να στραγγαλίσει εν ψυχρώ ένα βρέφος και ένα παιδάκι;). Ενα τρίτο φέρετρο που υποτίθεται ότι μέσα βρισκόταν το σώμα της μητέρας των παιδιών αλλά κατοχυρώθηκε ως «λάθος φορτίο», λες και επρόκειτο για σακί πατάτες. Και σε ένα ακόμα ο 84χρονος Οντέντ, ένας άνθρωπος δηλαδή για τον οποίο το Ολοκαύτωμα δεν ήταν αφήγηση αλλά προσωπικό, παιδικό βίωμα. Και όλο αυτό σε ένα κακόγουστο σκηνικό τρόμου που δεν ευτέλιζε μόνο τον άνθρωπο αλλά την Ιστορία του πολιτισμού.

Και προχθές αφέθηκαν ελεύθεροι και άλλοι όμηροι. Σε ένα αντίστοιχο σκηνικό και με μια ακόμα τελετή εξευτελισμού. Κατά την οποία επέβαλαν σε ανθρώπους που έζησαν για 505 ημέρες σε συνθήκες εξαθλίωσης (φαινόταν ολοκάθαρα σε αυτό που απόμεινε από αυτό που ήταν) να αγκαλιάζουν και να φιλούν τους βασανιστές τους. Και υποχρέωσαν άλλους που είναι ακόμη σε ομηρεία να παρακολουθούν αυτό το σόου και να εκλιπαρούν για τη δική τους απελευθέρωση.

Στον «Ορέστη» του Ευριπίδη (μετάφραση Γιώργου Χειμωνά), ο Ορέστης, αφού έχει εξευτελίσει τον σκλάβο από τη Φρυγία, τον ρωτάει αν θέλει να είναι ελεύθερος ή δούλος. Και εκείνος τού απαντάει: «Ούτε ελεύθερος, ούτε δούλος. Θέλω να είμαι άνθρωπος». Αυτή η βίαιη απομάκρυνση από την ανθρώπινη ιδιότητα ισούται με βία ενάντια στην έννοια του πολιτισμού.

Τρία χρόνια

Σήμερα συμπληρώνονται τρία χρόνια από τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία. Και, ναι, ο πόλεμος δεν τέλειωσε, εμείς τον συνηθίσαμε. Και το θέμα αναζωπυρώθηκε με τις «σεριφιές» του Τραμπ με τον Πούτιν, μια διεθνής και ανανεωμένη βερσιόν του «Αποφασίζομεν και διατάσσομεν» της χούντας. Σκέφτομαι εκείνους τους φίλους που τάχθηκαν «με τον άνθρωπο» κλείνοντας σαφώς το μάτι στη Ρωσία. Και αναρωτιέμαι πώς να αισθάνονται τώρα αυτές οι ελεύθερες ψυχούλες που συνειδητοποιούν ότι έπαιξαν και παίζουν το παιχνίδι του Τραμπ. Εκτός και αν δεν το συνειδητοποιούν, διότι η απόλυτη βεβαιότητα, το δόγμα, είναι πλάι πλάι με τη βλακεία.