Για τους στραγγαλιζομένους μέσα στη σιωπή

20:12 17/2/2025 - Πηγή: Τα Νεα

Είχα «συναντήσει» τον Γιώργο Ιωάννου πολύ νωρίτερα από το «Φιλότιμο», τον «Επιτάφιο θρήνο» και τη «Δική μας κληρονομιά». Τον συναντούσα κάθε φορά που επισκεπτόμασταν ένα συγγενικό σπίτι στην Ανω Πόλη ή τη Νεάπολη Θεσσαλονίκης. Εκεί όπου τα κρεμασμένα εργόχειρα στις τηλεοράσεις, μια κρυστάλλινη φοντανιέρα και ο «κορμός» από κακάο όριζαν τη γεωμετρία ενός μικρομεσαίου σπιτικού. Τον συναντούσα πέριξ της Αχειροποιήτου, στον υπόγειο Αγιο Δημήτριο και στη Μονή Βλατάδων. Και ήταν μάλλον μια φαντασίωση – από

αυτές που κολακεύουν τον μετεφηβικό ναρκισσισμό – ότι το τοπίο, δεν μπορεί, θα εισχωρούσε στα κείμενά του και θα γινόταν συναισθηματικό για να αποκαλύψει και σ’ εμάς την πόλη που βλέπαμε αλλά δεν γνωρίζαμε.

Ορισμένοι τόποι ανήκουν στους συγγραφείς τους, γράφει η Τζόαν Ντίντιον. Η Θεσσαλονίκη, η Ομόνοια, η Καλλιδρομίου. Στην περίπτωση του Γ. Ιωάννου ανήκει κυρίως η μνήμη τους, η «παιδική ηλικία» τους, τα τραύματα και οι πληγές που φέρουν στο ιστορικό σώμα. Δεν παρουσίαζε, άλλωστε, τη Θεσσαλονίκη ως έχει, αλλά αναπλασμένη, ξανακερδισμένη μέσα στον χρόνο. Μια λιτότητα εκφραστική, σχεδόν παλιομοδίτικη, τον καθιστούσε περιπλανώμενο παλμογράφο μιας πολιτείας που δεν ησύχαζε ποτέ μέσα στις αντιφάσεις της.

Η πρωτοπρόσωπη εξομολόγηση του Ιωάννου είχε ήδη περάσει από την υψικάμινο του πρώτου πληθυντικού. Εγραφε για εκείνον, με υπαινιγμούς και ψιθύρους – να ο μικροπερίοδος λόγος – και ήταν σαν να έγραφε για το «δικό μας αίμα». Αλλά μονίμως με μια έκρηξη που υπόσχεται η εργατικότητα και το καλούπωμα των λέξεων. Γι’ αυτό δύσκολα ξεχνιέται, όσα χρόνια κι αν περάσουν, εκείνο το ξεκίνημα στο αφήγημα «Ψηλά στο Εσκί Ντελίκ» (στα Κάστρα της Θεσσαλονίκης): «Ηταν μικρές κι αθώες κοπελούδες σαν ήρθανε απ’ την πατρίδα (σ.σ.: τη Θράκη), όμως οι δικοί τους τις πάντρεψαν στα γρήγορα για να προφτάσουν να πάρουνε μερίδιο απ’ τα τούρκικα κτήματα, που μοίραζε στους πρόσφυγες το δημόσιο. Παντρεύτηκαν την ίδια μέρα και στην ίδια εκκλησιά δυο φίλους, πρόσφυγες κι αυτούς – ο ένας μαραγκός, ο άλλος χτίστης». Να ένας συγγραφέας που μπορούσε να περάσει δεκαετίες ιστορίας μέσα σε λίγες λέξεις – αρκεί να είχαν εσωτερική θερμοκρασία. Αρκεί να ήταν φτιαγμένες από χώμα, υγρασία και μνήμη καταγωγική.

Ευτυχώς στα χρόνια που πέρασαν ο Ιωάννου ξέφυγε από τα φίλτρα της τοπικιστικής ανάγνωσης. Επειδή οι μαρτυρίες του, τα αυτοβιογραφικά θραύσματα, οι ενοχές και η μοναξιά του ήταν όλα προορισμένα να συναντηθούν με τους πολλούς. Από το εσωτερικό κελί είχε ξεκινήσει ο διάλογος με το πλήθος. Από εκεί κατασκεύαζε τους μύθους με τον τρόπο του Καβάφη. Εκεί μέσα γινόταν η ψηφίδα της ανάμνησης, λογοτεχνία και εκεί έπαιρνε σχήμα η ρευστότητα των αντιφάσεων και η αμφιθυμία του (το περίφημο «μετάνιωσα για τις κακίες μου»).

Αργότερα ανακαλύψαμε το «Φυλλάδιο». Ο Γ. Ιωάννου αναδεικνυόταν πλέον με όλα «τα φλούδια και τα κουκούτσια» της τέχνης του. Διασκεδαστικός και σεβαστικός. Είρων και ηθικός. Από τη μια, αγωνιούσε για το Ιράν και τους μουλάδες του Χομεϊνί: «Συχνά μεταφέρομαι με το μυαλό μου εκεί και προσπαθώ να φαντασθώ τους δυστυχισμένους. Και δεν εννοώ μόνο τους πολιτικούς κρατούμενους… Σκέφτομαι κυρίως τους αβοήθητους, τους στραγγαλιζομένους μέσα στη σιωπή. Αυτούς τους αθώους – τους εκτυφλωτικά αθώους… που τώρα κατασπαράζονται μέσα στη χλεύη». Μία σελίδα μετά περιέγραφε το πέρασμά του από τη λαϊκή αγορά της Καλλιδρομίου, όπου εμβαπτιζόταν μες στην πολλή συνάφεια του κόσμου, μες στες πολλές κινήσεις κι ομιλίες: «Εκείνο που μ’ αρέσει είναι πως με περνούν μάλλον για μανάβη ή χασάπη, παρά για άνθρωπο του γραφείου. Προχθές μπαίνει στο χασάπικο ένας και μου λέει: “Εχετε παϊδάκια;”. «Ούτε ξέρω αν έχω, με τόσο πάχος”, του λέω προς μεγάλη κατάπληξη του χασάπη μου… Στη Λαϊκή άκουσα προχθές Σάββατο, 27 Μαρτίου 1982 κι ετούτο από έναν νεαρό που πήγαινε μαζί μ’ έναν άλλο: “Εμένα μ’ αρέσει να χαζεύω ανθρώπους, όχι φρούτα”. “Χάζεψε εμένα” του λέω. “Εσύ είσαι φρούτο”,  μου κάνει αυτός ετοιμόλογα. Τι έξυπνα παιδιά!».