Η μοναξιά και τα πεπρωμένα της

07:12 2/2/2025 - Πηγή: Τα Νεα

Ο άνθρωπος ζει με τη μοναξιά από τη γέννηση μέχρι τον θάνατό του, όταν απομακρύνεται από το περιβάλλον και τα πρόσωπα που τον κάνουν να αισθάνεται ασφαλής. Ας σκεφτούμε το νεογνό που έρχεται στον κόσμο, εκδιωγμένο από τον ενδομήτριο «παράδεισο», το παιδάκι που χάνει τη μητέρα του σε μια κοσμοπλημμύρα, το άτομο που του ανακοινώνουν την ανίατη νόσο του. Η μοναξιά είναι υποφερτή, ίσως και ευχάριστη, εάν ο άνθρωπος αυτονομηθεί και ωριμάσει ατομικά και σε συλλογικό πλαίσιο. Αυτό συμβαίνει όταν η ζωή υπήρξε γενναιόδωρη μαζί του και είχε ένα αρκετά σταθερό περιβάλλον. Βασικά έχει εσωτερικεύσει ψυχικά

τους γονείς ή τα υποκατάστατά τους που του παρείχαν φροντίδα, ασφάλεια και ευνόησαν τη χειραφέτησή του. Ετσι συμφιλιώνεται με τον εαυτό και την ιστορία του. Αντίθετα, εάν το άτομο αντιμετώπισε πρώιμα ολέθριες καταστάσεις και δεν αυτονομήθηκε ψυχικά, ούτε απέκτησε την αίσθηση εσωτερικής ασφάλειας, η μοναξιά το «δαγκώνει», το συνθλίβει. Παλαιότερα οι οικογενειακοί, κοινωνικοί και πολιτισμικοί δεσμοί, αν και καταπιεστικοί, στήριζαν το άτομο που βίωνε σκληρή μοναξιά και ζητούσε βοήθεια.

Στο σύγχρονο κόσμο οι παραδοσιακοί θεσμοί και οι τρόποι με τους οποίους τα άτομα συνδέονται χαλαρώνουν. Η επικοινωνία μεταξύ των ανθρώπων – με την αρωγή και της σύγχρονης τεχνολογίας – είναι πιο εύκολη από ποτέ, αλλά ο σύγχρονος άνθρωπος νιώθει απομονωμένος όσο ποτέ. Στη ρευστή πραγματικότητα που επιβάλλει ο ναρκισσιστικός πολιτισμός, ο ατομικισμός ενισχύεται και η αλληλεγγύη συρρικνώνεται. Οι πόλεις δεν αποτελούν πλέον τόπους συμβίωσης, συνάντησης και ανταλλαγής ιδεών μεταξύ των πολιτών, αλλά έχουν μεταλλαγεί σε χώρους εργασίας και δικτύων κυκλοφορίας καταναλωτών. Η μοναξιά απλώνεται και δυσκολεύει όχι μόνο όσους ζουν μόνοι, αλλά και άτομα που ζουν με άλλους. Η μοναξιά, ιδιαίτερα στις αναπτυγμένες χώρες, κατέστη μείζον κοινωνικό πρόβλημα. Είναι ιδιαίτερα σκληρή για όσους επιβιώνουν ανίσχυροι, αόρατοι, περιφρονημένοι. Αυτή η μοναξιά φανερώνεται στο άτομο με άγχη, θλίψη, ιδέες καταστροφής ή υπαρξιακό κενό, συμπτώματα που προέρχονται από κακοφορμισμένες πληγές, από ρήγματα στο είναι του. Πολλοί εμφανίζουν σοβαρές παθολογικές εκδηλώσεις (κατάθλιψη, αυτοκτονία, σαδομαζοχιστικές σχέσεις, χάνεται στο Διαδίκτυο, αντικοινωνική συμπεριφορά, εξαρτήσεις, χουλιγκανισμός, εξτρεμισμός κ.λπ.). Κάτι όχι παράδοξο γιατί μεγάλο μέρος του πληθυσμού δεν έχει κανέναν να αποτανθεί για βοήθεια όταν υποφέρει. Η μοναξιά έχει προσλάβει διαστάσεις πανδημίας και σιωπηλά διαβρώνει τον κοινωνικό ιστό και γι’ αυτό αρκετές χώρες λαμβάνουν μέτρα για τη μείωση των αρνητικών συνεπειών. Μάλιστα στην Ιαπωνία δημιουργήθηκε υπουργείο Μοναξιάς, ενώ στο Ηνωμένο Βασίλειο διορίστηκε υπουργός Μοναξιάς.

Ωστόσο η μοναξιά αποτελεί μια δύσκολη πρόκληση για το άτομο να αλλάξει τη ζωή του. Αυτό απαιτεί να προσεγγίσει τα τραύματα που στρέβλωσαν την ανάπτυξή του, έσβησαν τις επιθυμίες του και τον μαραζώνουν υπαρξιακά. Για να το επιτύχει θα πρέπει να αντέξει, να αναγνωρίσει και να εξημερώσει τα επώδυνα συναισθήματά του και να τους προσδώσει νόημα μέσα στον βίο του, ώστε να μπορέσει να τα εντάξει στην ψυχική του ιστορία. Τότε θα καταφέρει να συναντήσει τον αληθινό εαυτό του και να δημιουργήσει αυθεντικές σχέσεις με τους άλλους. Εάν η παραπάνω διαδικασία είναι ανέφικτη, τότε το άτομο που νιώθει ερήμωση ενδέχεται να υιοθετήσει πρόσκαιρες ανακουφιστικές συμπεριφορές για να καλύψει τις πληγές του, οι οποίες συχνά έχουν ετεροκαταστροφικό ή αυτοκαταστροφικό χαρακτήρα.

Ο Σάββας Σαββόπουλος είναι ψυχίατρος, ψυχαναλυτής. Το τελευταίο του βιβλίο είναι «Η δημιουργία του ψυχοσωματικού ανθρώπου»