Ντον ΝτεΛίλο: Πιόνι στα καρυδότσουφλα της κοινωνίας

21:48 18/1/2025 - Πηγή: Τα Νεα

Ο συνολικός αριθμός βιβλίων που έχουν γραφτεί σχετικά με τη δολοφονία του Τζον Φ. Κένεντι πλησιάζει τα 1.500. Το γεγονός της δολοφονίας προκάλεσε μεν μια άρρηκτη σύνδεση στη σκέψη τόσο των Αμερικανών – όσο και παγκόσμια – με την Ιστορία, αποτέλεσε δε τροφή για δεκάδες επί δεκάδων θεωριών σχετικά με το τι πραγματικά έγινε εκείνο το μεσημέρι του Νοεμβρίου στο Ντάλας. Ενα ανέκδοτο που κυκλοφόρησε κάποτε έλεγε για ένα συνέδριο συνωμοσιολογιών στο οποίο έγινε ένα θανατηφόρο ατύχημα και κάποιοι εξ αυτών μεταφέρθηκαν ακουσίως στον παράδεισο, όπου μπροστά στα πόδια του παντοκράτορα ζήτησαν – επιτέλους

– να μάθουν την αλήθεια. Ο καλός Θεός τούς λυπήθηκε και τους είπε πως η αλήθεια είναι ότι τελικά ένας ήταν ο δολοφόνος, ο Λι Οσβαλντ και δεν είχε συνενόχους – για να ψιθυρίσουν μεταξύ τους «παιδιά, απ’ ό,τι φαίνεται η συγκάλυψη φτάνει ψηλότερα απ’ όσο φανταζόμασταν».

Ο «Ζυγός» του Ντον ΝτεΛίλο είναι ένα από τα 1.500 αυτά βιβλία και η ιδιαίτερη οπτική του βιβλίου αφορά στο γεγονός ότι παρουσιάζεται σχεδόν εξ ολοκλήρου από την πλευρά του δολοφόνου Οσβαλντ υιοθετώντας ταυτόχρονα και μια συνωμοσιολογική λογική, στην οποία όχι μόνο δεν ήταν ο μοναδικός δολοφόνος, μα και ακόμη και οι δικές του πράξεις ήταν αποτέλεσμα μιας σειράς από αιτιοκρατικές συνδέσεις που νομοτελειακά τον οδήγησαν στο παράθυρο του Αποθετηρίου Σχολικών Βιβλίων να σημαδεύει τον πρόεδρο πίσω απ’ το στόχαστρο του Μάνλιχερ Καρκάνο.

Η φιλοσοφία

Η συγκεκριμένη ανάλυση δεν είναι καθόλου παράδοξη για τον ΝτεΛίλο και ανήκει καθαρά στη φιλοσοφία των βιβλίων του στις δεκαετίες του ’70 και του ’80. Ο σύγχρονος Ανθρωπος κατά τον ΝτεΛίλο είναι ένα πιόνι, ένα καρυδότσουφλο στα κείμενα της κοινωνίας – μα και των «άλλων», αυτών που έχουν την εξουσία και τη δύναμη να κατευθύνουν τη ζωή όλων μας και να μας παρασύρουν σε σκέψεις και πράξεις που διαλύουν οποιαδήποτε έννοια ελεύθερης βούλησης. Η λογική αυτή της κοινωνικής παράνοιας δεν είναι μοναδική στον ΝτεΛίλο, μα παρουσιάζεται έντονα και σε άλλους μεταμοντέρνους αμερικανούς συγγραφείς της εποχής – όπως ο Τόμας Πίντσον, ο οποίος θα λέγαμε ξεκινά να συνδέει αυτή την κοινωνική παράνοια πάνω στη στιγμή της δολοφονίας του Κένεντι. Η διαφορά μεταξύ Πίντσον και ΝτεΛίλο βέβαια έγκειται στο ότι ο Πίντσον είναι αισιόδοξος για το μέλλον, και για το πώς θα μπορούσαμε να αποφύγουμε αυτή τη φαινομενικά ντετερμινιστική αρνητική εξέλιξη, ενώ ο ΝτεΛίλο, σε όλα του τα κείμενα είναι απαισιόδοξα αρνητικός.

Ο χαρακτήρας του Οσβαλντ μέσα από τoν «Ζυγό» εκφράζεται ως εκείνος ενός τραγικού προσώπου που θα ανήκε – θα τολμούσε να πει κανείς – σε μια αρχαία ελληνική τραγωδία, με τη διαφορά πως τον ρόλο της Μοίρας και των θεών, τον παίζουν οι άνθρωποι, οι κυβερνήσεις, οι ανώνυμες εταιρείες. Ο αναγνώστης γνωρίζει από την αρχή πως στη συγκεκριμένη πλοκή δεν υπάρχει από μηχανής θεός και η πορεία του Οσβαλντ είναι ο άδοξος θάνατος. «Σκεφτόταν ότι το μοναδικό τέλος στην αποξένωσή του θα ήταν να φτάσει στο σημείο εκείνο όπου δεν θα ήταν πλέον αποκομμένος από τους αληθινούς αγώνες που εκτυλίσσονταν γύρω του. Το όνομα που δίνουμε σ’ αυτό το σημείο είναι η Ιστορία».

Εσωτερικό παιχνίδι

«Μια συνωμοσία είναι όλα όσα δεν είναι η κανονική ζωή. Είναι το εσωτερικό παιχνίδι, κρύο, σίγουρο, απερίσπαστο, αποκλεισμένο για πάντα από μας. Εμείς είμαστε αυτοί που κάνουν λάθη, οι αθώοι, που προσπαθούν να βγάλουν κάποιο αδρό νόημα από το καθημερινό σπρωξίδι. Οι συνωμότες έχουν λογική και τόλμη πέρα από την εμβέλειά μας. Ολες οι συνωμοσίες είναι η ίδια τεταμένη ιστορία ανδρών που βρίσκουν συνοχή σε κάποια εγκληματική πράξη». Η αλήθεια είναι πως είναι πλέον πολύ πιο εύκολο για τον ανθρώπινο νου να συλλάβει την έννοια μιας συνωμοσίας από το να αποδεχτεί δεδομένα που συμβαίνουν μπροστά του σε «ζωντανή σύνδεση», να προτιμήσει κρυμμένες μεταβλητές και βαθμούς ελευθερίας που κινούν τα νήματα για να δημιουργήσουν γεγονότα. Και τελικά η ανθρώπινη Ιστορία φαίνεται να δίνει τη θέση της σε μια σχετικιστική αφήγηση που μπορεί να μην έχει καμιά σχέση με την πραγματικότητα.

Ο ΝτεΛίλο απ την άλλη πλευρά κλείνοντας τον «Ζυγό» φροντίζει να τονίσει πως πρόκειται για ένα βιβλίο μυθοπλασίας και πως δεν προσπαθεί να απαντήσει σε ερωτήματα που έχουν μείνει πιθανώς ανοιχτά από τον δολοφονία και ίσως να πρόκειται για την μοναδική περίπτωση συγγραφέα που προσπαθεί να τονίσει τόσο ανοιχτά πως το ιστορικό μυθιστόρημα δεν είναι Ιστορία. Ο «Ζυγός» μπορεί να χρησιμοποιεί τη συνωμοσιολογία και την ίδια τη δολοφονία σαν ένα πρώτο επίπεδο αφήγησης, όμως είναι μια βαθύτερη απεικόνιση της ανθρώπινης κατάστασης στην σύγχρονη εποχή.

Εμφαση στην αμφισημία

Αυτό που κάνει τον «Ζυγό» ιδιαίτερα αποτελεσματικό ως μεταμοντέρνο μυθιστόρημα είναι η έμφαση στην αμφισημία της ιστορίας. Ο ΝτεΛίλο δεν προσφέρει μια οριστική εκδοχή της δολοφονίας, αλλά παρουσιάζει μια πληθώρα δυνατοτήτων, καθώς και το πώς η σύγχρονη αμερικανική κοινωνία αντιμετωπίζει το γεγονός. Το μυθιστόρημα μας ζητά να εξετάσουμε πόσα από αυτά που νομίζουμε ότι γνωρίζουμε για την Ιστορία διαμορφώνονται από αφηγήσεις που μας επιβάλλονται από τα μέσα ενημέρωσης, την εξουσία και τον πολιτισμό, αφήνοντάς μας να αμφισβητήσουμε τη φύση της ίδιας της πραγματικότητας.

Ο «Ζυγός» του ΝτεΛίλο είναι κάτι περισσότερο από ένα μυθιστόρημα για τη δολοφονία του Κένεντι – είναι μια εξερεύνηση του πώς η Αμερική και κατ’ επέκταση η σύγχρονη δυτική κοινωνία, με όλες τις αντιφάσεις, τις αβεβαιότητες και τις ψευδαισθήσεις της, κατασκευάζει τους δικούς της μύθους. Με αυτόν τον τρόπο, ο ΝτεΛίλο συλλαμβάνει έξοχα την ουσία της μεταμοντέρνας γραφής και την πολυπλοκότητα της σύγχρονης κοινωνίας.

Κλείνοντας το βιβλίο είναι αδύνατον να μη νιώσουμε μια σύνδεση με τον Οσβαλντ, μια συγκίνηση που οφείλεται καθαρά στον παραλληλισμό που κάνουμε εμείς επάνω του και στην τραγική εξέλιξη της ζωής του και της δικιάς μας ζωής μες στην Ιστορία.

Ο Βασίλειος Δρόλιας είναι συγγραφέας. Το τελευταίο του βιβλίο «Οι Εξισώσεις» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Gutenberg