Σαμάνθα Χάρβεϊ: Ταξίδι στο κέντρο των ανθρώπων

08:27 30/3/2025 - Πηγή: Τα Νεα

Από τις εκδόσεις Gutenberg κυκλοφόρησε πρόσφατα το βραβευμένο με το Booker 2024 βιβλίο Τροχιές τής Σαμάνθα Χάρβεϊ. Η μετάφραση ανήκει στον Γιώργο Κυριαζή, ο οποίος απέδωσε έξοχα την ατμόσφαιρα που δημιουργεί η συγγραφέας, η οποία χαρακτηρίστηκε «Μέλβιλ των ουρανών» από τον κριτικό λογοτεχνίας του New Yorker, Τζέιμς Γουντ, θέλοντας έτσι να τονίσει την αισθητική της νουβέλας.

Εξι αστροναύτες – άνδρες και γυναίκες από τις ΗΠΑ, την

Ιαπωνία, τη Βρετανία, την Ιταλία και τη Ρωσία – εκτοξεύονται στο Διάστημα. Βρισκόμενοι σε τροχιά, παρακολουθούν τη Γη. «[…] Οι ήπειροι και οι ωκεανοί χάνονται από κάτω τους, περνά ο Αρκτικός στο χρώμα της λεβάντας, πίσω του φεύγει η ανατολική άκρη της Ρωσίας, καταιγίδες δυναμώνουν πάνω από τον Ειρηνικό, έρχονται οι πρωινές έρημοι του Τσαντ με τα πτυχωτά βουνά τους, και μετά η Νότια Ρωσία, η Μογγολία και ξανά ο Ειρηνικός […]». Στην τροχιά, σε περιβάλλον μικροβαρύτητας, «νιώθουν σαν θαλασσοπούλια που πλανιούνται μια ζεστή μέρα».

Εξασκούνται καθημερινά για να μη συρρικνωθούν οι μύες τους και διεξάγουν πειράματα σε ανθρώπινα κύτταρα, ώστε να κατανοήσουν τις αλλαγές που επέρχονται σταδιακά στον οργανισμό τους. Αναγκασμένοι να νιώθουν μεταξύ τους μια «αιωρούμενη οικογένεια», αγνοούν τις παράλογες εντολές που λαμβάνουν, όπως: «Λόγω συνεχιζόμενων πολιτικών διενέξεων, παρακαλούμε να χρησιμοποιείτε τη δική σας εθνική τουαλέτα». Εξάλλου, τι νόημα έχουν τα διπλωματικά παιχνίδια σε έναν διαστημικό σταθμό όπου οι αστροναύτες πίνουν ο ένας τα ανακυκλωμένα ούρα του άλλου και ανασαίνουν τον ανακυκλωμένο αέρα ο ένας του άλλου; Στις 16 τροχιές που διανύουν γύρω από τη Γη στη διάρκεια ενός εικοσιτετραώρου, ταξιδεύοντας με ταχύτητα 27.000 χλμ./ώρα, αντιπροσωπεύουν ο ένας για τον άλλο ολόκληρο το ανθρώπινο είδος – δισεκατομμύρια ανθρώπους.

Εγκλειστοι σε ένα περιβάλλον όπου οι μέρες τους είναι προγραμματισμένες λεπτό προς λεπτό, δεν έχουν καμία άλλη ελευθερία εκτός από την παρατήρηση και τη σκέψη. Ακούν το δελτίο ειδήσεων για τον λαμπερό πλανήτη τους και ενίοτε εκνευρίζονται γιατί αντιλαμβάνονται μια θλιβερή αλήθεια, τη βίαιη δυναμική της ανθρωπότητας να διαμορφώνει καθετί στην επιφάνεια της Γης. «[…] Κάθε περιδινούμενη γαλάζια ή κόκκινη φυκώδης άνθιση στον μολυσμένο θερμό υπεραλιευμένο Ατλαντικό είναι σε μεγάλο βαθμό φτιαγμένη από το χέρι της πολιτικής και των ανθρώπινων επιλογών. Κάθε παγετώνας που υποχωρεί ή διαλύεται, κάθε γρανιτένια κορυφογραμμή γυμνή από χιόνι που ποτέ πριν δεν είχε ξαναλιώσει, κάθε καμένο ή φλεγόμενο δάσος ή αλσύλλιο, κάθε στρώμα πάγου που συρρικνώνεται, κάθε πετρελαιοκηλίδα που καίγεται[…]».

Παράλληλα, νοσταλγούν τις οικογένειές τους και κυρίως νιώθουν ζωντανοί μέσα από τα όνειρά τους. Ερμηνεύουν τις δύσκολες συνθήκες που βιώνουν όσο μπορούν, αν και ο εγκέφαλός τους αντιστέκεται εξαιτίας της έλλειψης βαρύτητας και δεν νιώθουν τα μέλη τους παρά μόνο όταν γυρίσουν να τα κοιτάξουν. Διηγούνται τη στιγμή που παρακολούθησαν το βίντεο της πρώτης προσσελήνωσης μαζί με την οικογένειά τους – η επιτομή της δίψας του ανθρώπινου πνεύματος για εξερεύνηση –, μιλούν για το πώς βίωσαν την τρομερή στιγμή της έκρηξης της τραγωδίας του «Τσάλεντζερ» και με ποιον τρόπο αυτή καθόρισε τη μοίρα τους όταν ήταν παιδιά ή, κυρίως, πώς δεν την καθόρισε. Γιατί ένας από αυτούς αποφάσισε «να γίνει αστροναύτης όταν ήταν ακόμα μέσα στη μήτρα». Και παράλληλα στοχάζονται για τον κόσμο, για τη ζωή, για τη μικρή και τη μεγάλη σημασία των πραγμάτων.

Καθοριστικό είναι το σημείο της αφήγησης όπου οι αστροναύτες αναρωτιούνται πώς γίνεται η θέα της Γης, ενώ είναι τόσο επαναλαμβανόμενη, κάθε φορά, χωρίς εξαίρεση, να τους κεντρίζει το ενδιαφέρον. Συγκλονίζονται από κάθε ανατολή και οι σκέψεις τους συνοδεύονται από μια παιδική χαρά, από τη συγκίνηση και το δέος στην προοπτική ενός ταξιδιού στη Σελήνη ή στον πλανήτη Αρη, απ’ όπου η επιστροφή τους φαίνεται αδύνατη. Και ας γνωρίζουν ότι είναι ανθρώπινες μαριονέτες μπροστά στο αχανές Σύμπαν. «Λίγο μέταλλο μας χωρίζει από το κενό· ο θάνατος είναι πάρα πολύ κοντά».

Οι κριτικοί θα συμφωνήσουν ότι το μυθιστόρημα στερείται πλοκής, αλλά ο αναγνώστης ενδεχομένως να διαφωνήσει. Γιατί καθώς η συγγραφέας αποτυπώνει το Σύμπαν, αναδεικνύει ταυτόχρονα και τον εσωτερικό κόσμο του ανθρώπου. Ολα αλλάζουν τη στιγμή που κάνουν έναν διαστημικό περίπατο. Εκτοτε, το κοίταγμα του Διαστήματος μέσα από το παράθυρο δεν θα είναι πια το ίδιο. «Είναι σαν να κοιτάζεις πίσω από τα κάγκελα ένα ζώο που κάποτε έτρεχε μαζί σου ελεύθερο. Ενα ζώο που θα μπορούσε να σε είχε καταβροχθίσει, αντί γι’ αυτό όμως διάλεξε να σε αφήσει να μπεις στον ανατριχιαστικό παλμό της εξωτικής αγριότητάς του».

Στις λέξεις της Σαμάνθα Χάρβεϊ ο αναγνώστης θα δει το Σύμπαν με άλλα μάτια, θα φανταστεί πως ακούει τις ηλεκτρομαγνητικές δονήσεις του, θα αφουγκραστεί τους ήχους του Ποσειδώνα ως μια παλίρροια που σκάει κάποια στιγμή σε ακτή και του Ουρανού ως μια φρενήρη στιγμιαία στριγκλιά. Και όσο για τους ήχους της Γης, θα φανταστεί μια ασύμφωνη ορχήστρα που εκπέμπει σε όλο τον Γαλαξία.

Το γεγονός ότι τα έργα της Σαμάνθα Χάρβεϊ έχουν συμπεριληφθεί σε βραχείες και μακρές λίστες σημαντικών λογοτεχνικών βραβείων, καθώς και οι διακρίσεις της σε διαγωνισμούς επιβεβαιώνουν την αξιοσημείωτη παρουσία της στον λογοτεχνικό κόσμο. Οι έλληνες αναγνώστες, διαβάζοντας τις Τροχιές, έρχονται σε επαφή με ένα βαθιά υπαρξιακό έργο, που προσφέρει μια στοχαστική εμπειρία ανάγνωσης.

H Ντίνα Σαρακηνού είναι συγγραφέας, διευθύντρια του λογοτεχνικού online περιοδικού Literature.gr

Απόσπασμα

«Ήταν σίγουροι ότι είχαν ξαναβρεθεί εκεί»

Η Νὲλ ἔβλεπε ὄνειρα πτήσης ὅταν ἦταν παιδί, και ἀργότερα ὡς ἔφηβη. Τὸ ἴδιο καὶ οἱ ἄλλοι, ὅλοι καὶ ὅλες τους. Σύντομα ὄνειρα ραγδαίας ἀνόδου ἢ μεγάλα καὶ νωθρὰ ὄνειρα ἀνακάλυψης, ἀλλὰ σὲ κάθε περίπτωση ὄνειρα ἀπελευθέρωσης ἢ ἐλευθερίας.  ̔Η πτήση ποὺ ἔκαναν, ἢ κάνουν ἀκόμα, στὰ ὄνειρά τους εἶναι ἡ πλησιέστερη ἀναλογία ποὺ ἔχουν γιὰ τὴν κίνηση στὸ διάστημα, αὐτὰ τὰ ὄνει-

ρα διαθέτουν τὴν ἴδια ἄνεση, τὴν ἴδια ἔλλειψη βαρύτητας, τὴν ἴδια αἴσθηση θαύματος, γιατὶ ἕνα βαρὺ καὶ ἄφτερο σῶμα δὲν θὰ ἔπρεπε νὰ μπορεῖ νὰ γλιστράει τόσο ἐλεύθερα καὶ ἄνετα, κι ὅμως νά ποὺ μπορεῖ, καὶ φαίνεται ὅτι ἐσὺ τελικὰ κάνεις ἐκεῖνο τὸ πράγμα γιὰ τὸ ὁποῖο γεννήθηκες.

Πῶς νὰ τὸ πιστέψεις;  ̓Απὸ τὴν ἄλλη, πῶς νὰ πιστέψεις ὁτιδήποτε ἄλλο; Πῶς νὰ πιστέψεις τὴν ὑφὴ τοῦ σκότους ποὺ ἁπλώνεται σὲ ὁλόκληρο τὸ διάστημα γύρω ἀπὸ μιὰ ἡλιόλουστη γῆ, ὅπου ἡ γῆ ἀπορροφᾶ ὅλο τὸ φῶς – ἀλλὰ πῶς νὰ πιστέψεις καὶ ὁτιδήποτε ἄλλο πέρα ἀπ  ̓αὐτὸ τὸ σκότος,ποὺ εἶναι ζωντανό, ἀνασαίνει καὶ σοῦ γνέφει; Μπορεῖ ἡ Νὲλ νὰ εἶχε φοβηθεῖ κάποτε τὸ κενό, ἀλλὰ μόλις βρέθηκε μέσα του ἔνιωσε μιὰ ἀνεξήγητη αἴσθηση παρηγοριᾶς καὶ ποθοῦσε –ἂν ποθοῦσε ὁτιδήποτε ἐδῶ ἔξω– νὰ περιπλανηθεῖ μέσα του, καὶ ὁ ἱμάντας της νὰ ξεδιπλωθεῖ χιλιάδες χιλιόμετρα.

Κοιτάζεις τὸ κορμί σου ποὺ αἰωρεῖται προσαρτημένο στὸ σταθμὸ καθὼς παλεύεις μὲ τὸ ἠλεκτρικὸ κατσαβίδι, τὸν πολλαπλασιαστὴ ροπῆς καὶ τὰ παλιὰ μπουλόνια ποὺ ἔχουν κολλήσει καὶ δὲν μπορεῖς νὰ ἐκμεταλλευτεῖς τὴ δύναμη τῆς βαρύτητας γιὰ νὰ τὰ ἀφαιρέσεις, καὶ τετρακόσια χιλιόμετρα κάτω ἀπ  ̓τὰ πόδια σου ἡ γυαλιστερὴ γήινη σφαίρα αἰωρεῖται κι αὐτὴ σὰν παραίσθηση, σὰν κάτι φτιαγμένο μὲ φῶς κι ἀπ  ̓τὸ φῶς, κάτι ποὺ θὰ μποροῦσες νὰ περάσεις ἀπὸ μέσα του, καὶ ἡ μόνη λέξη ποὺ φαίνεται νὰ ταιριάζει στὸ θέαμα εἶναι ἀπόκοσμο. Δὲν μπορεῖ νὰ εἶναι πραγματικό. Ξέχνα ὅ,τι ξέρεις. Κοιτάζεις πίσω σου τὸν ὄγκο τοῦ διαστημικοῦ σταθμοῦ, κι ἐκείνη τὴ στιγμὴ αὐτὸν νιώθεις γιὰ σπίτι σου, ὄχι τὴ γῆ. Μέσα στὸ σκάφος εἶναι οἱ ἄλλοι τέσσερις.  ̓Εδῶ ἔξω, ὅμως, ξέχνα ὅ,τι ξέρεις.  ̔Η καρδιά της καὶ ἡ καρδιὰ τοῦ Πιέτρο εἶναι οἱ μόνες ποὺ χτυποῦν στὸ διάστημα ἔξω ἀπὸ τὴν ἀτμόσφαιρα τῆς γῆς καὶ μέχρι ὅσο μακριὰ πέρα ἀπὸ τὰ ὅρια τοῦ ἡλιακοῦ συστήματος μπορεῖ νὰ φανταστεῖ κανείς.Οἱ δύο σφυγμοί τους τὸ διασχίζουν γαλήνια, δὲν βρίσκονται ποτὲ δύο φορὲς στὸ ἴδιο σημεῖο. Καὶ ποτὲ δὲν θὰ ξαναγυρίσουν στὸ ἴδιο μέρος.

̔́Οταν οἱ ἕξι τους συζητοῦσαν ἀργότερα γιὰ τοὺς διαστημικοὺς περιπάτους τους, μιλοῦσαν γιὰ déjà vu – ἦταν σίγουροι ὅτι εἶχαν ξαναβρεθεῖ ἐκεῖ.  ̔Ο Ρομὰν εἶπε ὅτι μπορεῖ αὐτὸ νὰ ὀφειλόταν σὲ θαμμένες μνῆμες ἀπὸ τὴ μήτρα.  ̓Εγὼ κάπως ἔτσι νιώθω ὅταν αἰωροῦμαι στὸ διάστημα, εἶχε πεῖ. σὰν νὰ μὴν ἔχω γεννηθεῖ ἀκόμα.

Νά ἡ Κούβα, ροδαλὴ μέσα στὸ χάραμα.

Ο ἥλιος καθρεφτίζεται στὴν ἐπιφάνεια τοῦ ὠκεανοῦ σκορπίζοντας φῶς.  ̓Εμφανίζονται τὰ ρηχὰ τιρκουὰζ νερὰ τῆς Καραϊβικῆς καὶ στὸν ὁρίζοντα προβάλλει ἡ θάλασσα τῶν Σαργασσῶν.

Η Νὲλ σκέφτεται πόσο ἀπίθανα εἶναι ἐκεῖ ἔξω, νὰ μὴν ἔχει γυαλὶ ἢ μέταλλο ἀνάμεσα στὸν ἑαυτό της καὶ σ  ̓αὐτό. Μόνο μιὰ διαστημικὴ στολὴ γεμάτη ψυκτικὸ μέσο γιὰ νὰ κρατάει μακριά της τὴ θερμότητα τοῦ ἥλιου. Μόνο μιὰ διαστημικὴ στολή, ἕνα κομμάτι σκοινὶ καὶ τὴ λιγοστὴ ζωή της.

Τὰ πόδια της κρέμονται πάνω ἀπὸ μιὰ ἤπειρο, τὸ ἀριστερό της πέλμα κρύβει τὴ Γαλλία, τὸ δεξί της τὴ Γερμανία. Τὸ γαντοφορεμένο χέρι της σκεπάζει τὴ δυτική Κίνα.

Στὴν ἀρχὴ ἕλκονται ἀπὸ τὴ νυχτερινὴ θέα – τὸν πανέμορφο διάκοσμο ἀπὸ τὰ φῶτα τῶν πόλεων καὶ τὴνἐπιφανειακὴ μαγεία τῶν ἀνθρώπινων ἔργων.  Υπάρχει κάτι ἔντονο, καθαρὸ καὶ δυναμικὸ στὴ νυχτερινὴ γῆ καὶ στὸ παχὺ δαντελωτὸ ἀστικὸ ὑφαντό της. Σχεδὸν κάθε χιλιόμετρο τῆς ἀκτογραμμῆς τῆς Εὐρώπης κατοικεῖται, καὶ ὁλόκληρη ἡ ἤπειρος διαγράφεται μὲ ἐξαιρετικὴ λεπτομέρεια, καθὼς οἱ ἀστερισμοὶ τῶν πόλεων ἑνώνονται μὲ τὸ χρυσαφένιο νῆμα τῶν δρόμων. Τὰ ἴδια χρυσαφένια νήματα διατρέχουν τὶς  ̓́Αλπεις, ποὺ συνήθως εἶναι γκριζογάλανες ἀπὸ τὸ χιόνι.

Τὴ νύχτα μποροῦν νὰ ἐντοπίσουν τὸ σπίτι τους: να τὸ Σιάτλ, ἡ  ̓Οσάκα, τὸ Λονδίνο, ἡ Μπολόνια, ἡ  Αγία Πετρούπολη καὶ ἡ Μόσχα – ἡ Μόσχα ἕνα πελώριο φωτεινὸ σημεῖο, σὰν τὸν Πολικὸ  ̓αστέρα σὲ ἕναν ἐπίμονα καθαρὸ οὐρανό. Τοὺς κόβει τὴν ἀνάσα αὐτὴ ἡ ἠλεκτρικὴ ὑπερβολὴ τῆς νύχτας.  ̔Η ἐξάπλωση τῆς ζωῆς.  ̔Ο τρόπος ποὺ ὁ πλανήτης διακηρύσσει πρὸς τὴν ἄβυσσο: ἐδῶ ὑπάρχει κάτι καὶ κάποιος.