Το Τουρκικό Στρατιωτικό Βιομηχανικό Σύμπλεγμα: Μια νέα πραγματικότητα στην παγκόσμια γεωπολιτική-Κ. Λαπαβίτσας και Μ. Αγτζά

05:50 4/2/2025 - Πηγή: militaire

Το Τουρκικό Στρατιωτικό Βιομηχανικό Σύμπλεγμα:

Μια νέα πραγματικότητα στην παγκόσμια γεωπολιτική

Γράφουν οι

Κώστας Λαπαβίτσας

Μεχμέτ Αγτζά

1.Ο μετασχηματισμός του τουρκικού καπιταλισμού

Οι στρατιωτικές δαπάνες, παραγωγή και εμπόριο της Τουρκίας προσεγγίζουν σήμερα επίπεδα συγκρίσιμα με εκείνα των ιστορικών μεγάλων δυνάμεων. Επιπλέον, η χώρα είναι σε θέση να καλύψει τις ανάγκες της σε μεγάλο βαθμό με δικούς της πόρους.

Σταδιακά έχει διαμορφωθεί ένα τουρκικό Στρατιωτικό Βιομηχανικό Σύμπλεγμα,

το οποίο βρίσκεται στην καρδιά της οικονομίας και επηρεάζει την εγχώρια κοινωνική ισορροπία, καθώς και την εξωτερική πολιτική. Επιτρέπει στην Τουρκία να είναι γεωπολιτικά διεκδικητική με τρόπους που ήταν αδύνατοι στο παρελθόν.

Η άνοδος του Στρατιωτικού Βιομηχανικού Συμπλέγματος αποτελεί κομβικό στοιχείο του βαθύτατου μετασχηματισμού του τουρκικού καπιταλισμού από τη δεκαετία του 1980. Η παλιά διάκριση μεταξύ «κοσμικού κεμαλισμού» και «θρησκευτικού συντηρητισμού» έχει πολύ μικρή σημασία σήμερα, παρόλο που η Τουρκία παραμένει βαθιά διαιρεμένη κατά μήκος θρησκευτικών-κοσμικών γραμμών.

Στην κορυφή της τουρκικής κοινωνίας έχει αναδυθεί ένας νέος συνασπισμός που αποτελείται από την ιστορική κεμαλική επιχειρηματική ελίτ και τους νέους βαθιά θρησκευόμενους επιχειρηματίες που εισήλθαν στο πεδίο. Ή αλλιώς, από τη λεγόμενη αστική τάξη της Κωσνταντινούπολης και τους συντηρητικούς της Ανατολίας. Η στρατιωτική παραγωγή αποτελεί προνομιακό πεδίο για τη συνεργασία των δύο ηγετικών στρωμάτων.

Μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα του 2016, το ΑΚΡ έγινε η πολιτική φωνή αυτού του κυρίαρχου μπλοκ. Ο Ερντογάν εκκαθάρισε τις τουρκικές ένοπλες δυνάμεις από τα απομεινάρια του παραδοσιακού κεμαλισμού, καθώς και άλλες δυνάμεις που αντιτίθενται στην εξουσία του, και εμφανίστηκε ως ο πολιτικός εκφραστής της νέας κυρίαρχης κοινωνικής τάξης.

Ενισχύστε το militaire.gr ,δείτε γιατί ΕΔΩ

Το καθεστώς του είναι σε μεγάλο βαθμό αυταρχικό στο εσωτερικό και επιθετικό διεθνώς. Ένας νέος εθνικισμός έχει αναδυθεί, ενσωματώνοντας πολλά στοιχεία από τον παλιό κεμαλισμό, αλλά και υπερβαίνοντας τον. Είναι πλέον ανοιχτά θρησκευτικός και διεκδικητικός με γεωπολιτικούς όρους.

Το Στρατιωτικό Βιομηχανικό Σύμπλεγμα έχει συμβάλει καθοριστικά σε αυτή τη μεταμόρφωση της Τουρκίας. Ο Ερντογάν και το ΑΚΡ κρατούν σταθερά τα ηνία του ελέγχου της στρατιωτικής παραγωγής. Οι κορυφαίοι στρατηγοί των τουρκικών Ενόπλων Δυνάμεων έχουν προσαρμοστεί στα νέα δεδομένα, ιδιαίτερα καθώς εμπλέκονται σε μεγάλο βαθμό στις οικονομικές επιχειρήσεις. Η τουρκική γεωπολιτική ισχύς προβάλλεται άμεσα μέσω των στρατιωτικών επιχειρήσεων και έμμεσα μέσω της στρατιωτικής παραγωγής και του εμπορίου.

Αυτό είναι το κοινωνικό υπόβαθρο των ολοένα και πιο διεκδικητικών τουρκικών περιπολιών και ασκήσεων στη Μεσόγειο, το Αιγαίο και τη Μαύρη Θάλασσα. Το επιθετικό δόγμα Mavi Vatan (Γαλάζια Πατρίδα) έχει άμεσο αντίκτυπο στην Ελλάδα και σε άλλες χώρες, επιφέροντας ραγδαία συνειδητοποίηση της βαθιάς αλλαγής στην ισορροπία ισχύος.

Η άνοδος του τουρκικού Στρατιωτικού Βιομηχανικού Συμπλέγματος αποτελεί επίσης ένα σύνθετο πρόβλημα για την Ουάσιγκτον. Οι ΗΠΑ ενδιαφέρονται να εντάξουν την Τουρκία στα δικά τους σχέδια με σκοπό τη διατήρηση της ηγεμονίας τους, αλλά η Τουρκία είναι ολοένα και πιο ανεξάρτητη και επιδιώκει τη δική της ισορροπία σε σχέση με τη Ρωσία, την Κίνα, το Ιράν και άλλες χώρες. Το τουρκικό δίλημμα συμπυκνώνει το θεμελιώδες πρόβλημα που αντιμετωπίζει σήμερα η αμερικανική ηγεμονία σε πολλά μέρη του κόσμου.

Για την Ελλάδα, η ανάδυση της διεκδικητικής τουρκικής ισχύος επέφερε ολοκληρωτική μεταβολή του γεωπολιτικού πλαισίου. Η αλλαγή ήταν ξαφνική και βίαιη, και ήρθε στο προσκήνιο με εξαιρετική σαφήνεια λόγω του κομβικού ρόλου της Τουρκίας στην ανατροπή του καθεστώτος Άσαντ. Αναζητώντας μιας νέα εξωτερική πολιτική, ωστόσο, οι ιδεολογικές προκαταλήψεις και οι παρωπίδες του παρελθόντος έχουν πολύ λίγα να προσφέρουν. Το πρώτο και κρίσιμο βήμα είναι να γίνει κατανοητό τι έχει συμβεί στην άλλη πλευρά του Αιγαίου.

2.Ένας ολοένα και μεγαλύτερος οικονομικός παράγοντας

Οι συνδυασμένες δαπάνες άμυνας και εσωτερικής ασφάλειας της Τουρκίας για το δημοσιονομικό έτος 2025 προβλέπεται να ανέλθουν σε 47 δισ. δολάρια, ένα πρωτοφανές ποσό συγκρίσιμο με τις προβλεπόμενες στρατιωτικές δαπάνες της κυβέρνησης του Ηνωμένου Βασιλείου ύψους περίπου 68 δισ. δολαρίων. Το μεγαλύτερο μέρος των χρημάτων θα δαπανηθεί στο εσωτερικό της χώρας, δεδομένου ότι το ποσοστό στρατιωτικής αυτάρκειας της Τουρκίας ήταν σχεδόν 76% το 2024 σε σύγκριση με λιγότερο από 20% στις αρχές της δεκαετίας του 2000.

Πράγματι, το 2024, το μερίδιο της άμυνας και της αεροδιαστημικής στη μεταποιητική παραγωγή ξεπερνούσε το 9%, ενώ η άμεση απασχόληση στην αμυντική βιομηχανία έφτανε σχεδόν τους 95000 εργαζόμενους. Η αυτάρκεια είναι υψηλή στα χερσαία τεθωρακισμένα οχήματα, τα μη επανδρωμένα αεροσκάφη, τους πυραύλους, το πυροβολικό και τα πυρομαχικά. Είναι μέτρια στις πλατφόρμες υποβρυχίων και ναυτικού, αλλά χαμηλή στις αεροδιαστημικές πλατφόρμες.

Επιπλέον, η Τουρκία είναι ένας από τους ταχύτερα αναπτυσσόμενους στρατιωτικούς εξαγωγείς, με εξαγωγές που θα ξεπεράσουν τα 7,2 δισ. δολάρια το 2024, δημιουργώντας εμπορικό πλεόνασμα. Το ίδιο έτος, η στρατιωτική Ε&Α ανήλθε σε 2,25 δισ. δολάρια και το προσωπικό που σχετίζεται με την Ε&Α (μηχανικοί και άλλοι επιστήμονες) ξεπέρασε τους 19000. Η χώρα διαθέτει σήμερα κέντρα αμυντικής τεχνολογίας, ομάδες καινοτομίας και ερευνητικά ινστιτούτα ικανά να προωθήσουν προηγμένες αμυντικές τεχνολογίες στο ίδιο επίπεδο με τα παγκόσμια πρότυπα.

Για να θέσουμε αυτές τις εξελίξεις στο κατάλληλο πλαίσιο, ας αναλογιστούμε ότι το ΑΕΠ της Τουρκίας το 2024 ήταν περίπου 1 τρις δολάρια, στο οποίο η μεταποίηση συνεισέφερε περίπου 200 δισ. δολάρια και οι συνολικές επενδύσεις ήταν της τάξης των 250-300 δισ. δολαρίων. Το οικονομικό αποτύπωμα της χώρας ήταν πολύ μεγαλύτερο από τους γείτονες της - το ελληνικό ΑΕΠ, για παράδειγμα, ήταν 230 δισ. δολάρια, στο οποίο η μεταποίηση συνεισέφερε περίπου 20 δισ. δολάρια και οι συνολικές επενδύσεις ήταν περίπου 35 δισ. δολάρια. Εξαίρεση αποτέλεσε η Ρωσία, με σημαντικά μεγαλύτερη και πιο εξελιγμένη οικονομία από την Τουρκία.

Αυτή η µεγάλη οικονοµία περιλαµβάνει ένα Στρατιωτικό Βιοµηχανικό Σύµπλεγµα µε σηµαντική παρουσία και τεράστια πολιτική και κοινωνική ισχύ. Για παράδειγμα, ενώ το 2002 µόλις 56 επιχειρήσεις παρήγαγαν απευθείας για το στρατό, ο αριθµός τους σήµερα ξεπερνά τις 2000. Η αξία των συμβάσεων αμυντικών έργων για το 2024 ανέρχεται σε 87 δισ. δολάρια. Ένα μεγάλο ποσοστό είναι προς όφελος επιχειρήσεων που συνδέονται με την TÜSİAD (ένωση της παλιάς μεγαλοαστικής τάξης της Κωσνταντινούπολης), αλλά ένας σημαντικός αριθμός αφορά επιχειρήσεις που συνδέονται με την MÜSİAD (ένωση της νέας συντηρητικής, θρησκευόμενης αστικής τάξης).

Επιπλέον, είναι εντυπωσιακό ότι το τουρκικό Στρατιωτικό Βιομηχανικό Σύμπλεγμα δεν αντιπροσωπεύει απλώς ένα δίκτυο ιδιωτικών επιχειρήσεων που συνδέονται στενά με το κράτος μέσω των δημόσιων προμηθειών. Αντίθετα, οι τουρκικές ένοπλες δυνάμεις εμπλέκονται επίσης άμεσα στη στρατιωτική παραγωγή - καθώς και σε πλήθος άλλων δραστηριοτήτων - μέσω ενός καθιδρύματος (Vakıf) και ενός συνταξιοδοτικού ταμείου (OYAK). Ελέγχουν ένα ευρύ φάσμα επιχειρήσεων στον τομέα του σιδήρου και του χάλυβα, της αυτοκινητοβιομηχανίας, της ναυτιλίας, των ηλεκτρονικών, των πετροχημικών κ.λπ.

3.Ένα νέο μπλοκ εξουσίας

Η αυξανόμενη οικονομική ισχύς του τουρκικού στρατού αντανακλά την αλληλεπίδραση μεταξύ των ενόπλων δυνάμεων, του κράτους, της οικονομίας και της κοινωνίας. Ένα νέο πλέγμα εξουσίας, διαποτισμένο από ένα μιλιταριστικό, εθνικιστικό και επεκτατικό λόγο, έχει σταθερά αναδυθεί μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα του Ιουλίου του 2016.

Αυτό που συνέβη είναι η σταδιακή σύγκλιση της ισλαμιστικής κυβέρνησης  του ΑKP  - η οποία έχει πλέον αποκτήσει μια νεο-οθωμανική αντίληψη για τη διεθνή πολιτική -με τη μετακεμαλική στρατιωτική ηγεσία. Η ηγεσία και οι προοπτικές των Τουρκικών Ενόπλων Δυνάμεων έχουν προσαρμοστεί στις νέες συνθήκες.

Όταν ήρθε στην εξουσία το 2002, το ΑΚΡ αποτέλεσε μια πρόκληση για την παραδοσιακά ηγεμονική θέση του τουρκικού στρατού στην πολιτική. Η πρόκληση συμβάδιζε με τη λαϊκή απαίτηση  να απομακρυνθούν οι Ένοπλες Δυνάμεις από την πολιτική ζωή. Ωστόσο, το AKP δεν σταμάτησε τον στρατιωτικό εκσυγχρονισμό της χώρας και ούτε εμπόδισε την ανάπτυξη της αμυντικής βιομηχανίας. Αντίθετα, μετά το 2016, έχει αναδειχθεί ως πολιτική έκφραση ενός αναδυόμενου συνασπισμού μεταξύ της παλιάς κοσμικής αστικής τάξης της Κωνσταντινούπολης – παραδοσιακού συμμάχου  των Ενόπλων Δυνάμεων – και της νέας συντηρητικής και θρησκευόμενης επιχειρηματικής ελίτ της Ανατολίας.

Η αμυντική βιομηχανία είναι κομβικής σημασίας για τη δημιουργία αυτού του νέου μπλοκ και αποτελεί απόδειξη για τη βαθιά μεταμόρφωση του τουρκικού καπιταλισμού.

Ενισχύστε το militaire.gr ,δείτε γιατί ΕΔΩ

Πρέπει να ειπωθεί ότι η τουρκική κοινωνία παραμένει βαθιά διχασμένη μεταξύ του κοσμικού και θρησκευτικού στρατοπέδου, ενώ τα οικονομικά προβλήματα εξακολουθούν να υφίστανται με τη μορφή του ραγδαίου πληθωρισμού, της μεγάλης οικονομικής ανισότητας, των ελλειμμάτων τρεχουσών συναλλαγών, της υπερεπέκτασης του κατασκευαστικού τομέα, κ.α.

Το νέο μπλοκ εξουσίας είναι βαθιά αυταρχικό, κρατώντας τη χώρα ενωμένη με σιδηρά πυγμή. Ωστόσο, είναι και εξαιρετικά φιλόδοξο επιδιώκοντας να θέσει την Τουρκία μεταξύ των Μεγάλων Δυνάμεων, στη διασταύρωση διαφόρων περιοχών από την Αδριατική έως την Κεντρική Ασία και από τη Μαύρη Θάλασσα έως το Κέρας της Αφρικής. Η ξεκάθαρα διεκδικητική τουρκική εξωτερική πολιτική των τελευταίων ετών βασίζεται άμεσα στην ισχύ του αναδυόμενου Στρατιωτικού Βιομηχανικού Συμπλέγματος.

4. Ο μακρύς δρόμος για τη δημιουργία ενός Στρατιωτικού Βιομηχανικού Συμπλέγματος

Ο δρόμος προς τη δημιουργία μιας τουρκικής στρατιωτικής βιομηχανίας ξεκίνησε με την επιβολή εμπάργκο όπλων από τις ΗΠΑ το 1975-78, μετά τον πόλεμο στην Κύπρο. Το εμπάργκο ανάγκασε την τουρκική ελίτ να στραφεί προς τον εκσυγχρονισμό των ενόπλων δυνάμεων και την ενδυνάμωση της αυτάρκειας. Η στρατιωτική δικτατορία του 1980 αποδείχθηκε επίσης αποφασιστική για την αλλαγή του οικονομικού μοντέλου από την εκβιομηχάνιση μέσω της υποκατάστασης των εισαγωγών προς την απελευθέρωση των αγορών και την ενσωμάτωση της Τουρκία στην παγκόσμια αγορά.

Ο εκσυγχρονισμός των Τουρκικών Ενόπλων Δυνάμεων την περίοδο αυτή υποστηρίχθηκε ευρέως από τις δυνάμεις του ΝΑΤΟ, οι οποίες αρχικά αντιμετώπιζαν την Τουρκία ως καλό πελάτη. Η υποστήριξή τους κατέστησε δυνατή τη δημιουργία της Turkish Aerospace Industries ως συνεργασία μεταξύ της Lockheed, της General Electric και της TUSAŞ που ανήκει στο στρατιωτικό καθίδρυμα (Vakıf). Διευκόλυνε επίσης τη συμμετοχή της Τουρκίας σε διάφορα ευρωπαϊκά αμυντικά προγράμματα (π.χ. το  Airbus A400M) και επέτρεψε τη μεταφορά τεχνολογίας από γαλλικές, βρετανικές, γερμανικές και ιταλικές επιχειρήσεις. Ταυτόχρονα, η Τουρκία επιδίωξε να αυξήσει τις στρατιωτικές και οικονομικές της συνεργασίες με τις (μουσουλμανικές) «αδελφές χώρες» (π.χ. πωλήσεις αεροσκαφών στην Αίγυπτο, μικρές εξαγωγές στο Πακιστάν).

Για μεγάλο μέρος της πρώιμης αυτής περιόδου, η Τουρκία συμμετείχε σε κούρσα εξοπλισμών με την Ελλάδα. Την εποχή εκείνη, η Ελλάδα ήταν οικονομικά ισχυρότερη και οι στρατιωτικές δαπάνες των δύο χωρών ήταν σε γενικές γραμμές παρόμοιες. Το σημείο καμπής ήρθε τη δεκαετία του 1990 με το τέλος του Ψυχρού Πολέμου και καθώς η Ελλάδα ετοιμαζόταν να ενταχθεί στην Ευρωπαϊκή Νομισματική Ένωση.

Οι οικονομικές επιδόσεις των δύο χωρών τις επόμενες τρεις δεκαετίες παρουσίασαν τεράστια απόκλιση, με την Τουρκία να αποκτά μια ευρεία βιομηχανική βάση, ενώ η Ελλάδα έχασε μεγάλο μέρος της βιομηχανίας της και μάλιστα συρρικνώθηκε οικονομικά. Επιπλέον, η Ελλάδα συμμετείχε στο λεγόμενο μεταψυχροπολεμικό «μέρισμα ειρήνης» μεταξύ των ευρωπαϊκών μελών του ΝΑΤΟ. Η Τουρκία ακολούθησε έναν πολύ διαφορετικό δρόμο.

Στη δεκαετία του 1990, η κουρδική εξέγερση έγινε ένας από τους κύριους πολιτικούς, οικονομικούς και συμβολικούς πόρους του Τουρκικού Στρατού. Η επιδίωξη νίκης επί του PKK δημιούργησε μια υποτιθέμενη ανάγκη τόσο για εισαγωγές όπλων όσο και για εγχώρια παραγωγή όπλων. Επιπλέον, η υπεροχή των ΗΠΑ στον Πόλεμο του Κόλπου του 1991 έκανε τους Τούρκους στρατηγούς να συνειδητοποιήσουν ότι οι Ένοπλες Δυνάμεις τους ήταν ανεπαρκώς εξοπλισμένες για να αντιμετωπίσουν τον πόλεμο στον 21ο αιώνα.

Η έκθεση σε εξελιγμένες μορφές πολέμου και οι αυξανόμενες δυσκολίες στην ανάσχεση  της κουρδικής εξέγερσης οδήγησαν τις Τουρκικές Ένοπλες Δυνάμεις να εμβαθύνουν και να διευρύνουν το πρόγραμμα εκσυγχρονισμού τους το διάστημα που ακολούθησε. Άνοιξε ο δρόμος για τη δημιουργία μιας μεγάλης αμυντικής-βιομηχανικής βάσης που θα συμβάδιζε με τη συνολική βιομηχανική ανάπτυξη της Τουρκίας.

Υπό αυτό το πνεύμα, σχεδόν όλα τα σχέδια αγορών εξοπλισμών απαιτούσαν αντίστοιχα αντισταθμιστικά οφέλη από ξένες επενδύσεις ή συμφωνία συμπαραγωγής με τοπικούς κατασκευαστές όπλων. Οι αγορές κάλυπταν συνήθως εξοπλισμό υψηλής τεχνολογίας που θα μπορούσε υποθετικά να αναπαραχθεί στην Τουρκία. Η παραγωγή θα μπορούσε αρχικά να γίνει από κοινού με έναν εγχώριο προμηθευτή, οδηγώντας σε μεταφορά τεχνολογίας και προσδοκώντας στη δημιουργία εδάφους για μελλοντική ανεξάρτητη τουρκική παραγωγή. Ο απώτερος αδιαπραγμάτευτος στόχος ήταν να μπορέσει η Τουρκία να γίνει ανεξάρτητη από δυνητικά αναξιόπιστους ξένους προμηθευτές.

Την ίδια περίοδο, το ισλαμιστικό κίνημα ανέπτυξε στενές σχέσεις με τη MÜSİAD, η οποία αμφισβητούσε σταθερά το μονοπώλιο της TÜSİAD για πρόσβαση σε κρατικούς πόρους. Ο αμυντικός τομέας ήταν ένας από τους κύριους στίβους αυτού του πολιτικού αγώνα. Για ένα διάστημα, το πολιτικό Ισλάμ θεωρήθηκε σημαντική απειλή από τις κεμαλικές Τουρκικές Ένοπλες Δυνάμεις και του δόθηκε μεγαλύτερη προτεραιότητα από την υποτιθέμενη «αποσχιστική» απειλή των Κούρδων. Ωστόσο, η οικονομική κρίση του 2001 έφερε το AKP στην εξουσία το 2002 και ώθησε την χώρα αποφασιστικά προς το δρόμο του νεοφιλελευθερισμού.

Η άνοδος του AKP δεν εμπόδισε τη δημιουργία μιας βιομηχανίας όπλων, η οποία συνεχίστηκε με γοργούς ρυθμούς στηριζόμενη σε ένα τρίγωνο εξουσίας μεταξύ της κυβέρνησης, των Τουρκικών Ενόπλων Δυνάμεων με το καθίδρυμα τους (Vakıf) και των μεγάλων επιχειρήσεων της TÜSİAD. Το ισλαμικό «πράσινο» κεφάλαιο παρέμεινε σχετικά δευτερεύον, περιλαμβάνοντας ως επί το πλείστον Μικρές και Μεσαίες Επιχειρήσεις που συνδέονται με τη MÜSİAD.

Ωστόσο, ο ανταγωνισμός στη βιομηχανία όπλων δεν είναι ίδιος με άλλους τομείς. Οι κύριες αμυντικές επιχειρήσεις είναι ταυτόχρονα πελάτες, συνεργάτες, ανταγωνιστές και σπανιότερα προμηθευτές άλλων αμυντικών εταιρειών, τουρκικών και ξένων. Κατά συνέπεια, άρχισαν να αναπτύσσονται συνασπισμοί μεταξύ των εμπλεκομένων. Δεν είναι τυχαίο ότι ορισμένες από τις κύριες αμυντικές εταιρείες, μέλη της TÜSİAD, συμμάχησαν με επιχειρήσεις της MÜSİAD, οι οποίες προωθούν μια διακρατική «ισλαμική αγορά». Η συμμαχία συνδύασε την τεχνολογική τεχνογνωσία των μελών της TÜSİAD με την πρόσβαση των μελών της MÜSİAD στην αγορά των λεγόμενων μουσουλμανικών χωρών.

Οι κορυφαίοι στρατηγοί των Τουρκικών Ενόπλων Δυνάμεων βρέθηκαν συχνά σε αντίθεση με την αναδυόμενη νέα καπιταλιστική ελίτ, αλλά με την πάροδο του χρόνου τα συμφέροντά τους συνέκλιναν καθώς ο τουρκικός στρατός είναι επίσης ένας σημαντικός οικονομικός παράγοντας. Όσο περισσότερο συνειδητοποιούσαν οι στρατηγοί τις πολιτικές και οικονομικές επιπτώσεις της κατοχής οικονομικής ισχύος μέσω του καθιδρύματος (Vakıf) και της OYAK, τόσο πιο πυκνό γινόταν το δίκτυο επίσημων και ανεπίσημων επαφών που τους συνέδεε με τις επιχειρήσεις. Αυτή είναι η βαθύτερη πραγματικότητα του τουρκικού Στρατιωτικού Βιομηχανικού Συγκροτήματος.

Ενισχύστε το militaire.gr ,δείτε γιατί ΕΔΩ

Μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα του 2016, ο Ερντογάν έλαβε αποφασιστικά μέτρα για την εξάλειψη των υπολειμμάτων της παλιάς κεμαλικής ιδεολογίας στις Ένοπλες Δυνάμεις, ενώ παράλληλα επιδίωξε να κυριαρχήσει επί του Στρατιωτικού Βιομηχανικού Συμπλέγματος. Οι διοικητικοί δεσμοί που συνδέουν τη βιομηχανία όπλων με το κράτος τέθηκαν υπό τον έλεγχο του Προέδρου. Η ηγεσία των Τουρκικών Ενόπλων Δυνάμεων αντιμετώπισε σημαντική απώλεια ελέγχου στη λήψη τελικών αποφάσεων.

Ταυτόχρονα, ο Ερντογάν διόρισε στελέχη που πρόσκεινται στην κυβέρνηση του στη διοίκηση επιχειρήσεων της αμυντικής βιομηχανίας όπως τις ASELSAN, HAVELSAN, ROKETSAN και TAI (TUSAŞ), που αποτελούν τη ραχοκοκαλιά του Στρατιωτικού Βιομηχανικού Συγκροτήματος. Αυτές οι επιχειρήσεις ελέγχονταν ιστορικά από το καθίδρυμα (Vakıf) των  Τουρκικών Ενόπλων Δυνάμεων, αλλά το 2018 ο Ερντογάν επέβαλε τους δικούς του ανθρώπους σε κορυφαίες θέσεις. Η Προεδρία άρχισε να κυριαρχεί στη λήψη αποφάσεων από το καθίδρυμα (Vakıf), όπως και στους μηχανισμούς χρηματοδότησης της στρατιωτικής βιομηχανίας μέσω του κράτους.

Ο μετασχηματισμός αυτός συμβαδίζει με τη σκλήρυνση του αυταρχικού καθεστώτος του Ερντογάν στην Τουρκία. Η άρση της στρατιωτικής κυριαρχίας από το ΑΚΡ δεν οδήγησε σε ένα πιο δημοκρατικό σύστημα στην Τουρκία, αλλά αντίθετα δημιούργησε έναν νέο αυταρχισμό, στον οποίο ο Πρόεδρος έχει τον πλήρη διοικητικό και οικονομικό έλεγχο.

5. Γεωπολιτική ανάδυση

Αυτές οι εξελίξεις είναι άρρηκτα συνδεδεμένες με τον ολοένα και πιο διφορούμενο ρόλο της Τουρκίας στο ΝΑΤΟ αλλά και τον μεταβαλλόμενο γεωπολιτικό της ρόλο ως αναδυόμενης περιφερειακής δύναμης. Η χώρα φαίνεται να αναζητεί μεγαλύτερη στρατιωτική συμβατότητα με τις ΗΠΑ και το υπόλοιπο ΝΑΤΟ, ενώ έχει αυξανόμενη εξάρτηση από τον στρατό για την παροχή εσωτερικής ασφάλειας.

Το τέλος του Ψυχρού Πολέμου μετέτρεψε την Τουρκία από μια φτωχή, περιφερειακή χώρα σε ένα «κομβικό κράτος» με πρόσβαση σε πολλές στρατηγικές περιοχές: τα Βαλκάνια, τη Μέση Ανατολή, τον Καύκασο, την Κεντρική Ασία και την Ανατολική Μεσόγειο. Το αναδυόμενο μπλοκ εξουσίας βρήκε τεράστιο πεδίο για τις φιλοδοξίες του και απέκτησε ένα αποφασιστικό γεωπολιτικό πλεονέκτημα διευρύνοντας και βελτιώνοντας την αμυντική βιομηχανία.

Το σημερινό αποτύπωμα και οι δυνατότητες των Τουρκικών Ενόπλων Δυνάμεων δεν έχουν καμία σχέση με το παρελθόν. Πριν από το 2016, ο τουρκικός στρατός ήταν σε θέση να διεξάγει μόνο ένα περιορισμένο φάσμα επιχειρήσεων εκτός συνόρων, όπως στην Κύπρο και στο βόρειο Ιράκ. Συνεισέφερε επίσης σε πολυμερείς αποστολές του ΝΑΤΟ και του ΟΗΕ στα Βαλκάνια, την Αφρική και το Αφγανιστάν.

Τίποτε από αυτά δεν συγκρίνεται με την προβολή ισχύος μετά το 2016, συμπεριλαμβανομένων των πολεμικών επιχειρήσεων και της εμπλοκής σε πολλαπλές συγκρούσεις .

Συνδυάζοντας την εγχώρια παραγωγή στρατιωτικού υλικού με τη δημιουργία βάσεων στο εξωτερικό, οι Τουρκικές Ένοπλες Δυνάμεις έχουν αναπτύξει διαπεριφερειακές επιχειρησιακές δυνατότητες, συμπεριλαμβανομένων αποστολών του ΝΑΤΟ, βασικών συνεργασιών εκτός ΝΑΤΟ, αναπτυξιακών έργων, πολυμερών ειρηνευτικών αποστολών και συνεχών μονομερών επιχειρήσεων. Το αποτύπωμα τους ξεπερνιέται από λίγες μόνο άλλες στρατιωτικές δυνάμεις στον κόσμο.

Αρκεί να αναφέρουμε ότι οι Τουρκικές Χερσαίες Δυνάμεις παρέχουν ένα επιτελείο σε επίπεδο σώματος και μια μηχανοκίνητη ταξιαρχία για την Κοινή Ομάδα Εργασίας Πολύ Υψηλής Ευθύνης (VJTF) του ΝΑΤΟ σε εκ περιτροπής βάση, με την τελευταία εναλλαγή το 2021. Η Τουρκία φιλοξενεί διοίκηση του ΝΑΤΟ, παρέχει βασικά στοιχεία της Ομάδας 2 του ΝΑΤΟ γα την αντιμετώπιση των ναρκών, και φιλοξενεί ραντάρ εναέριου ανεφοδιασμού και αεράμυνας του ΝΑΤΟ στην εθνική της επικράτεια.

Η Άγκυρα έχει αναπτύξει στρατιωτικές συνεργασίες με μια ακόμα σειρά χωρών, όπως το Αζερμπαϊτζάν, το Πακιστάν, η Ουκρανία, το Κατάρ και η περιοχή του Κουρδιστάν στο Ιράκ (KRI).

Εντυπωσιακό παράδειγμα είναι το Αζερμπαϊτζάν, όπου η Τουρκία έχει εμπλακεί στη δημιουργία ενός αποτελεσματικού τοπικού στρατού εδώ και τρεις δεκαετίες. Το 2016 οι Τουρκικές Ένοπλες Δυνάμεις άνοιξαν την πρώτη τους μόνιμη βάση στη Μέση Ανατολή στο Κατάρ, με αρκετές  χιλιάδες προσωπικό αέρος, εδάφους και ναυτικού που λειτουργεί στο πλαίσιο μιας συνδυασμένης κοινής διοίκησης Κατάρ-Τουρκίας (Συμφωνία Στρατιωτικής Συνεργασίας Τουρκίας – Κατάρ).

Η συνεργασία με το Πακιστάν έχει επικεντρωθεί περισσότερο στην αμυντική βιομηχανία, αλλά οι δύο στρατοί έχουν δεσμευτεί να αυξήσουν τις κοινές προσπάθειες εκπαίδευσης και καταπολέμησης της τρομοκρατίας και έχουν πραγματοποιήσει ασκήσεις στο Πακιστάν και το Αζερμπαϊτζάν. Τέλος, το Τουρκικό Στρατιωτικό Βιομηχανικό Σύμπλεγμα έχει εμπλακεί στον πόλεμο Ρωσίας-Ουκρανίας ως προμηθευτής στρατιωτικού εξοπλισμού, αλλά και παλαιότερα ως μυστικός συνεργάτης των ουκρανικών δυνάμεων.

Ένα εξίσου εντυπωσιακό μέρος της αυξανόμενης στρατιωτικής παρουσίας της Τουρκίας είναι και η εμπλοκή της στην Αφρική. Η Διοίκηση της Τουρκικής Ειδικής Δύναμης στη Σομαλία επιβλέπει την εκπαίδευση στο στρατόπεδο TURKSOM στη Σομαλία και σε βάσεις στην Τουρκία από το 2011. Η Ομάδα Αποστολής της Λιβύης έχει εκπαιδεύσει μια ποικιλία λιβυκών δυνάμεων, με κύριες  βάσεις στην Τρίπολη, τη Μισράτα και τη Βατίγια. Τουρκικές και αιθιοπικές δυνάμεις εκπαιδεύονται από κοινού, συμπληρώνοντας έτσι την έγκριση της Άγκυρας για πωλήσεις επανδρωμένων αεροσκαφών στην Αιθιοπία. Τόσο ο Νίγηρας όσο και το Τόγκο έχουν δημιουργήσει στρατιωτικά προγράμματα συνεργασίας μετά την αγορά τουρκικών μη επανδρωμένων αεροσκαφών.

Ίσως όμως η πιο εντυπωσιακή εξέλιξη να είναι η εμπλοκή του τουρκικού στρατού και των δυνάμεων ασφαλείας με τις ένοπλες ομάδες της αντιπολίτευσης στη Συρία, που τελικά οδήγησε στην αναδιάρθρωση του διασπασμένου Συριακού Εθνικού Στρατού. Η Τουρκία διαδραμάτισε πρωταγωνιστικό ρόλο στην ανατροπή του καθεστώτος Άσαντ, αναδεικνυόμενη σε  κυρίαρχο παίκτη στη Μέση Ανατολή.

Όλα αυτά αποτελούν ξεκάθαρες ενδείξεις μιας χώρας που επιδιώκει μεγάλη προβολή ισχύος. Η Τουρκία έχει πλέον το μέγεθος της οικονομίας και πληθυσμού για να αναλάβει φιλόδοξες στρατιωτικές και πολιτικές δραστηριότητες πέρα ​​από τα σύνορά της. Ανήκει σε μια ευρύτερη ομάδα χωρών, που όλες προέρχονται από τη λεγόμενη περιφέρεια της παγκόσμιας οικονομίας, οι οποίες είναι ικανές να αμφισβητήσουν διάφορες πτυχές της ηγεμονίας των ΗΠΑ. Με κλασικό αυτοκρατορικό τρόπο, αποτελεί ταυτόχρονα απειλή και ζωτικό σημείο αναφοράς για όλους τους γείτονές της.

Ενισχύστε το militaire.gr ,δείτε γιατί ΕΔΩ

Όπως καταδείχθηκε προηγουμένως, η γεωπολιτική άνοδος της Τουρκίας βασίζεται σε ένα νέο μπλοκ εξουσίας μεταξύ των κορυφαίων καπιταλιστών της. Έχουν βρει φωνή στο AKP του Ερντογάν και μπορούν να στηριχτούν στο αυταρχικό του καθεστώς για να διασφαλίσουν τον εσωτερικό έλεγχο. Δεν είναι λιγότερο σημαντικό ότι ο Ερντογάν τους έχει προσφέρει μια ιδεολογία που είναι ρητά θρησκευτική, αντλεί από το οθωμανικό αυτοκρατορικό παρελθόν, αλλά ταυτόχρονα εξακολουθεί να διατηρεί τον εθνικιστικό πυρήνα του κεμαλισμού. Το Στρατιωτικό Βιομηχανικό Σύμπλεγμα είναι ο βράχος πάνω στον οποίο στηρίζεται αυτός το μπλοκ εξουσίας.

Φυσικά, δεν είναι όλα ρόδινα. Η οικονομία μπορεί να είναι μεγάλη, αλλά χαρακτηρίζεται από έλλειψη σταθερότητας και είναι πολύ εκτεθειμένη στις παγκόσμιες ροές κεφαλαίων. Η ανισότητα είναι πλέον ανεξέλεγκτη και ευρύτατα στρώματα εργαζομένων μετά βίας μπορούν να τα βγάλουν πέρα ​​στις μεγάλες πόλεις, ειδικά στην Κωνσταντινούπολη. Ο ιδεολογικός διαχωρισμός μεταξύ κοσμικότητας και θρησκείας αντιπροσωπεύει ένα πλήρες ρήγμα στην κοινωνία. Ο θρησκευτικός αυταρχισμός της ελεύθερης αγοράς παρέχει βραχυπρόθεσμες απαντήσεις στα κοινωνικά προβλήματα, αλλά δεν αποτελεί λύση.

Η Τουρκία πάντα προχωρούσε μπροστά μέσα από κρίσεις που συγκλόνιζαν  την κοινωνία. Μένει να δούμε ποια μορφή θα πάρει αυτή η διαδικασία κρίσεων, καθώς η χώρα συνεχίζει να διαμορφώνει το νέο αυτοκρατορικό της προσωπείο. Μένει ακόμη να δούμε ποια θα είναι η στάση των μεγάλων και των γειτονικών δυνάμεων στις νέες συνθήκες που διαμορφώνονται.

The post Το Τουρκικό Στρατιωτικό Βιομηχανικό Σύμπλεγμα: Μια νέα πραγματικότητα στην παγκόσμια γεωπολιτική-Κ. Λαπαβίτσας και Μ. Αγτζά appeared first on Militaire.gr.