Άθλιες οι συνθήκες στις ελληνικές φυλακές: Έκθεση-κόλαφος του Συνηγόρου του Πολίτη

08:09 16/2/2025 - Πηγή: iEidiseis

Λίγες ημέρες μετά το πόρισμα με σοβαρότατες ευθύνες των Αρχών για το πολύνεκρο ναυάγιο της Πύλου, νέα έκθεση αναδεικνύει την τραγική κατάσταση των φυλακών της χώρας.

Υπερπληθυσμός, σωφρονιστικοί υπάλληλοι σε ρόλο νοσηλευτών, ανεπαρκής υγειονομική περίθαλψη, ανθυγιεινές συνθήκες, υψηλά επίπεδα εκφοβισμού και βίας, υπερτιμολόγηση ειδών ατομικής υγιεινής και ακατάλληλες υποδομές. Αυτά είναι ορισμένα μόνο από τα συμπεράσματα της ετήσιας ειδικής έκθεσης του Συνηγόρου του Πολίτη (ΣτΠ), ως Εθνικού

Μηχανισμού των Βασανιστηρίων και της Κακομεταχείρισης, που προέκυψαν έπειτα από σειρά αυτοψιών στα σωφρονιστικά καταστήματα της χώρας.

«Η κυβέρνηση προωθεί μια ποινική πολιτική»

Σύμφωνα με όσα αναγράφονται στην επίμαχη έκθεση, στα τέλη του 2021, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή για την Πρόληψη των Βασανιστηρίων και της Απάνθρωπης ή Εξευτελιστικής Μεταχείρισης ή Τιμωρίας (CPT) επισκέφθηκε τη χώρα μας. Όπως διαπίστωσε όμως η CPT, -βάσει όσων αναγράφονται στην έκθεση του ΣτΠ-, οι συνθήκες στα καταστήματα κράτησης, «έρχονται σε αντίθεση με τους ευρωπαϊκούς κανόνες και αξίες», καθώς «δεν φαίνεται να υπάρχει στρατηγικό σχέδιο για την αντιμετώπιση των συστηματικών ελλείψεων του ελληνικού σωφρονιστικού συστήματος, όπως η χρόνια έλλειψη προσωπικού, η ανεπαρκής υγειονομική περίθαλψη και τα συνεχιζόμενα υψηλά επίπεδα εκφοβισμού και βίας μεταξύ των κρατουμένων. Οι ελλείψεις αυτές επιτείνονται από το χρόνιo πρόβλημα υπερπληθυσμού των καταστημάτων κράτησης».

Άλλωστε, σύμφωνα με την έκθεση, η CPT επεσήμανε πως, «αποτελεί πολιτική επιλογή της ελληνικής κυβέρνησης να προωθεί μια ποινική πολιτική με ποινές πολύ μεγαλύτερες από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο την ίδια στιγμή που τα ποσοστά αποφυλάκισης είναι χαμηλότερα από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο».

«Χωρίς μόνιμο γιατρό το 62% των σωφρονιστικών καταστημάτων»

Απογοητευτικά είναι τα ευρήματα του ΣτΠ και σε ότι αφορά τις υπηρεσίες υγείας. Όπως προέκυψε, στο 23% των σωφρονιστικών καταστημάτων δεν λειτουργεί κανένα πρόγραμμα απεξάρτησης, ενώ προκύπτει «σημαντικό πρόβλημα παροχής υπηρεσιών υγείας σε ανασφάλιστους κρατούμενους, ιδίως στην περίπτωση νοσημάτων όπως η Ηπατίτιδα C».

Η έκταση του φαινομένου της υποστελέχωσης του ιατρικού προσωπικού αποτυπώνεται από το γεγονός ότι βάσει της έκθεσης, το 62% των σωφρονιστικών καταστημάτων δεν διαθέτει μόνιμο γιατρό, το 14% δεν έχει καθόλου νοσηλευτικό προσωπικό και το 23% διαθέτει μόλις έναν νοσηλευτή. Επίσης, στο 52% των καταστημάτων κράτησης, «χρέη νοσηλευτών εκτελούν και σωφρονιστικοί υπάλληλοι».

Παράλληλα, στα μισά σωφρονιστικά καταστήματα δεν υπάρχει ψυχολόγος ή ψυχίατρος, κι αυτό ενώ «το 90% των σωφρονιστικών καταστημάτων αναφέρει ότι έχει κρατούμενους που χρήζουν ψυχιατρικής / ψυχολογικής υποστήριξης».

Αξιοσημείωτο είναι επίσης πως σε κανένα σωφρονιστικό κατάστημα δεν παρέχονται υπηρεσίες διερμηνείας στο πλαίσιο της παροχής ιατροφαρμακευτικών υπηρεσιών «και το κενό καλύπτεται με τη βοήθεια συγκρατούμενών τους».

«Υπερτιμολόγηση ειδών ατομικής υγιεινής»

Ενδεικτική περίπτωση υπερπληθυσμού διαπιστώθηκε έπειτα από επίσκεψη του κλιμακίου του ΣτΠ τον Οκτώβριο του 2022 στο σωφρονιστικό κατάστημα ανδρών Κορυδαλλού, καθώς τότε κρατούνταν 1.794 υπόδικοι. Όμως, η επίσημη χωρητικότητα του σωφρονιστικού καταστήματος ανέρχεται σε μόλις 1.200 θέσεις, οδηγώντας σε ένα ποσοστό πληρότητας 150%.

Στο ίδιο κατάστημα παρατηρήθηκε ότι «ο συγχρωτισμός φορέων ηπατίτιδας και φυματίωσης με άλλους κρατούμενους, διευκολύνουν τη διάδοση νόσων». Οι κρατούμενοι διαμαρτύρονται επίσης για την ποιότητα και ποσότητα του φαγητού, αλλά και για «υπερτιμολόγηση ειδών ατομικής υγιεινής και λοιπών προϊόντων που οι κρατούμενοι αναγκάζονται να αγοράζουν…».

Αναφορικά με το σωφρονιστικό κατάστημα γυναικών Κορυδαλλού, στην έκθεση αναφέρεται πως «το κτίριο είναι εμφανώς ακατάλληλο για να συνεχίσει να λειτουργεί ως σωφρονιστικό κατάστημα, λόγω της παλαιότητάς του και της αδυναμίας συντήρησής του».

«Οι κουβέρτες αναδύουν οσμή ούρων»

Μεγάλο πρόβλημα αποτελεί και η κατάσταση των υποδομών, ειδικά στα αγροτικά σωφρονιστικά καταστήματα της Κασσάνδρας και Αγιάς, γεγονός που οδηγεί σε εγκατάλειψη βασικών δραστηριοτήτων, ενώ αντίστοιχα προβλήματα παρατηρούνται και στο σωφρονιστικό κατάστημα Διαβατών.

Σε ότι αφορά το σωφρονιστικό κατάστημα Ιωαννίνων, ο ΣτΠ διαπίστωσε πληρότητα της τάξεως του 168% κι ενώ «η έλλειψη στεγάστρων καθιστά αδύνατο τον προαυλισμό σε περίπτωση βροχόπτωσης ή έντονης ηλιοφάνειας». Επίσης, δεν εντοπίστηκε χώρος για εκτέλεση λατρευτικών συνηθειών.

Σε ότι αφορά το σωφρονιστικό κατάστημα Κομοτηνής, ο ΣτΠ κατέγραψε τον Νοέμβριο του 2022, πληρότητα της τάξεως του 206%. Το 2013, το αντίστοιχο ποσοστό κυμαινόταν σε 354%. Η πτώση του ποσοστού υπερπληθυσμού οφείλεται στην αύξηση του δηλωμένου αριθμού προβλεπόμενων θέσεων κράτησης και «δεν προέκυψε από κάποια επέκταση των εγκαταστάσεων τα φυλακής, αλλά διασφαλίσθηκε κυρίως με προσθήκη κρεβατιών σε ήδη υφιστάμενα κελιά…».

Ο ΣτΠ επισκέφθηκε και τον χώρο κρατητηρίων ενηλίκων χωρητικότητας 72 ατόμων στον 7ο όροφο της ΓΑΔΑ. Κατά την αυτοψία, «ορισμένοι κρατούμενοι ζήτησαν καθαρές κουβέρτες, παραπονούμενοι ότι οι υπάρχουσες είναι ακάθαρτες και αναδύουν οσμή ούρων». Σύμφωνα με την έκθεση, «οι κουβέρτες φαίνονταν καινούργιες, αλλά πράγματι εμφανώς ακάθαρτες…».

«Χώρος αναξιοπρεπούς και αβίωτης παραμονής»

Αναφορικά με το ψυχιατρείο κρατουμένων Κορυδαλλού, στην έκθεση επισημαίνεται ότι «δίδεται η σαφής εντύπωση ότι πρόκειται κατά μείζονα λόγο για σωφρονιστικό κατάστημα παρά για θεραπευτικό ίδρυμα». Ταυτόχρονα, όπως σημειώνεται, η απουσία ενός επιστημονικά υπευθύνου ψυχιάτρου, «αφήνει την εντύπωση ότι η καθημερινή διαχείριση των αναγκών των κρατουμένων ως ασθενών διολισθαίνει, εν τοις πράγμασι, προς το φυλακτικό προσωπικό», γεγονός ασύμβατο «με κάθε σωφρονιστική ή θεραπευτική δεοντολογία».

Παράλληλα, «οι κοινόχρηστοι και οι προαύλιοι χώροι του ισογείου είναι εντελώς ακατάλληλοι για διαβίωση, καθώς πρόκειται για ένα χώρο αναξιοπρεπούς και αβίωτης παραμονής για οποιαδήποτε ανθρώπινη ύπαρξη».

Εξόχως σημαντικό είναι επίσης ότι στην έκθεση σημειώνεται πως με βάση «την κοινή πείρα και τη συνολική εικόνα των ασθενών κρατουμένων, ανακύπτει ο προβληματισμός κατά πόσον αποφεύγεται η φαρμακευτική υπερδοσολογία για τον έλεγχο του πληθυσμού του καταστήματος, με δεδομένο ότι δεν χρησιμοποιούνται άλλα μέσα περιορισμού των διεγερτικών ασθενών».

Κατά την αυτοψία του κλιμακίου του ΣτΠ στο τμήμα Ψυχιατροδικαστικής του ΨΝΘ, καταγράφηκε «η χρήση δερμάτινων ιμάντων άκρων παλαιού τύπου που ασφαλίζουν με λουκέτο, οι οποίοι μπορούν να προκαλέσουν στον ασθενή πρόσθετη τραυματική εμπειρία, πέρα από το ίδιο το γεγονός της καθήλωσης».

«Δεν υπήρχαν πόρτες σε κανένα από τα δωμάτια»

Αναφορικά με τα Κέντρα Υποδοχής και Ταυτοποίησης (ΚΥΤ) μεταναστών, ο ΣτΠ εντοπίζει «μια σταδιακή μετατόπιση του κέντρου βάρους της μεταναστευτικής πολιτικής από την υποδοχή στην κράτηση των νεοεισερχόμενων αλλοδαπών στη χώρα», σχολιάζοντας μάλιστα πως «το κέντρο βάρους φαίνεται να δίνεται στα ζητήματα ασφαλείας».

Για παράδειγμα, στην Κλειστή Ελεγχόμενη Δομή (ΚΕΔ) Σάμου, μολονότι διαπιστώθηκε αρτιότητα των εγκαταστάσεων διαμονής, τα μέτρα φύλαξης προϊδεάζουν περισσότερο «σε σωφρονιστικό κατάστημα παρά σε χώρο υποδοχής και φιλοξενίας αλλοδαπών». Το ίδιο πρόβλημα παρουσιάζεται και σε άλλες δομές, όπως αυτή στη Μαλακάσα, όπου «η υψηλή περίφραξη από σκυρόδεμα δημιουργεί ατμόσφαιρα εγκλεισμού για τους διαμένοντες…».

Αναφορικά με το Προαναχωρησιακό Κέντρο Αμυγδαλέζας, στην έκθεση σημειώνεται μεταξύ άλλων πως «προβληματίζει η κράτηση οικογενειών στο Κέντρο», καθώς δεν «ακολουθούνται οι προβλεπόμενες διαδικασίες σχετικά με τα ευάλωτα πρόσωπα και την αντίστοιχη αξιολόγηση των ειδικών αναγκών υποδοχής».

Σχετικά με το Προαναχωρησιακό Κέντρο Ξάνθης, στην έκθεση αναφέρεται ότι «σχεδόν όλοι οι χώροι είναι σε κατάσταση απαξίωσης με φθορές στις υποδομές». Είναι μάλιστα εντυπωσιακό, ότι «δεν υπήρχαν πόρτες σε κανένα από τα δωμάτια, αλλά οι είσοδοι καλύπτονταν αυτοσχέδια από κουβέρτες, κουρτίνες, σεντόνια ή μεταλλικούς σκελετούς κρεβατιών».

«Μήπως εν τέλει καταργούνται τελείως οι άδειες;»

Ο ΣτΠ αναφέρεται και στον νέο Σωφρονιστικό Κώδικα που ψηφίστηκε το 2022, για τον οποίο μεταξύ άλλων αναφέρει πως «φαίνεται πως η τιμωρητική έκφανση της ποινής ενδυναμώνεται έναντι του σωφρονιστικού χαρακτήρα του Κώδικα, ο οποίος ωστόσο σκοπό έχει την ομαλή επανένταξη του ατόμου στο κοινωνικό σύνολο».

Σχετικά με τις άδειες των κρατουμένων, στην έκθεση σημειώνεται πως «για κάποια αδικήματα δεν αποτελεί τυπικό κριτήριο για τη χορήγηση της άδειας ο χρόνος έκτισης και το ύψος της ποινής αλλά αυτό το ίδιο το αδίκημα για το οποίο ο κρατούμενος έχει τιμωρηθεί και τώρα φαίνεται να τιμωρείται εκ νέου μέσω της εκτέλεσης της ποινής που του επιβλήθηκε από το δικαστήριο». Ως εκ τούτου, ο ΣτΠ διερωτάται «μήπως εν τέλει καταργούνται τελείως οι άδεις για όσους κατηγορούνται για τα εν θεμάτι αδικήματα».