Italo Calvino: συνέντευξη στον Alexander Stille

01:18 18/8/2023 - Πηγή: Diastixo

Ο Ίταλο Καλβίνο (1923-1985) ήταν Ιταλός συγγραφέας και δημοσιογράφος, ο οποίος θεωρείται ένας από τους μεγαλύτερους Ιταλούς συγγραφείς του 20ού αιώνα. Γεννήθηκε στο Σαντιάγο ντε λας Βέγκας της Κούβας, αλλά μεγάλωσε στο Σαν Ρέμο της Ιταλίας. Ο Καλβίνο ήταν συγγραφέας μυθιστορημάτων, διηγημάτων, δοκιμίων και έργων λογοτεχνικής κριτικής. Ήταν ένας πειραματικός και καινοτόμος συγγραφέας, ο οποίος χρησιμοποιούσε ασυνήθιστες αφηγηματικές τεχνικές και εξερευνούσε ένα ευρύ φάσμα ειδών και θεμάτων, από την επιστημονική φαντασία έως τη φιλοσοφία,

τοποθετώντας τις ιστορίες του από την ιστορία έως τη μυθολογία. Επίσης, υπήρξε σημαντικός διανοούμενος και κριτικός λογοτεχνίας, συμμετέχοντας στις πολιτιστικές και πολιτικές συζητήσεις της εποχής του. Η επιρροή του στην ιταλική και διεθνή λογοτεχνία υπήρξε σημαντική και διαρκής. Με αφορμή τη συμπλήρωση 100 χρόνων από τη γέννησή του, παραθέτουμε τη συνέντευξη που παραχώρησε στον Αμερικανό δημοσιογράφο και συγγραφέα Alexander Stille[1], σε μετάφραση του Γιάννη Η. Παππά.

Είστε κυρίως γνωστός ως συγγραφέας φανταστικών μυθιστορημάτων που δεν έχουν καμία σχέση με την καθημερινή πραγματικότητα, αλλά το νέο σας βιβλίο Πάλομαρ (1983), όπως και το προηγούμενο Μαρκοβάλντο (1969), αφορά τη φύση και τη σχέση μας με τη φύση. Από πού πηγάζει αυτό το ενδιαφέρον;

Πέρασα τα παιδικά και νεανικά μου χρόνια μέσα στη φύση. Ο πατέρας μου ήταν γεωπόνος και η δουλειά του ήταν να κάνει γεωργικά πειράματα. Η μητέρα μου ήταν βοτανολόγος και γενετίστρια. Ζούσαμε στο Σαν Ρέμο, σε μια βίλα γεμάτη εξωτικά φυτά, και είχαμε ένα μικρό αγρόκτημα. Ο πατέρας μου, ο οποίος είχε περάσει πολλά χρόνια στο Μεξικό και την Κούβα, ήταν ο πρώτος που εισήγαγε αβοκάντο και γκρέιπφρουτ στην Ιταλία. Μόλις έφτασε στο Μεξικό, έστειλε σπόρους αβοκάντο στο Σαν Ρέμο. Σήμερα είναι πολύ γνωστά στην Ιταλία, αλλά εκείνη την εποχή, στις δεκαετίες του 1920 και 1930, η κατανάλωση αυτών των εξωτικών φρούτων φαινόταν μια εκκεντρικότητα της οικογένειας Καλβίνο.

Τα επιστημονικά ενδιαφέροντα των γονέων σας φανερώνονται σε ορισμένα από τα βιβλία σας: τα Κοσμοκωμικά ασχολούνται με θέματα όπως η Μεγάλη Έκρηξη και ο κυρτός χώρος.

Ήμουν πάντα το μαύρο πρόβατο της οικογένειάς μου, που ήταν όλοι επιστήμονες. Είχα επίσης δύο θείους χημικούς, που παντρεύτηκαν δύο γυναίκες χημικούς. Εγώ, από την άλλη πλευρά, γύρισα την πλάτη μου στον επιστημονικό κόσμο. Αν το έργο μου είχε κάποια σχέση με τη φύση, οφειλόταν σε ένα είδος νοσταλγίας για έναν κόσμο που έχασα και τον οποίο προσπαθώ να ανακτήσω μέσω της λογοτεχνίας.

Ακόμα και στα γραπτά σας για τη φύση, ωστόσο, η οπτική σας είναι αποστασιοποιημένη, επιστημονική και μάλλον ανήσυχη.

Το Πάλομαρ είναι ένα άλμπουμ με σχέδια από τη ζωή. Κατά τη συγγραφή των βιβλίων μου, προχωρώ πάντα συγκεντρώνοντας υλικό ενός συγκεκριμένου είδους. Όταν τυχαίνει να δω κάτι από την πραγματική ζωή που θέλω να περιγράψω, το σημειώνω σε δύο γραμμές. Με το Πάλομαρ προσπάθησα να αποκαταστήσω την περιγραφή, ένα λογοτεχνικό είδος που είχε περιπέσει σε αχρηστία. Το έργο της περιγραφής είναι μερικές φορές απογοητευτικό, αφού ακόμη και όταν φτάνεις στην πιο μικρή λεπτομέρεια, υπάρχει πάντα μια άλλη, ακόμη πιο μικρή λεπτομέρεια. Η αίσθηση που μεταφέρει το βιβλίο μου είναι αυτή του ανεξάντλητου της πραγματικότητας. Κάθε κεφάλαιο είναι ταυτόχρονα ένας προβληματισμός και μια περιγραφή και αφορά τη διαδικασία της γνώσης.

Η συγγραφική σας καριέρα απογειώθηκε αμέσως μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και τα πρώτα σας διηγήματα αφορούν αυτές τις εμπειρίες. Είχατε αποφασίσει να γράψετε από πριν ή ήταν ο πόλεμος που σας ώθησε να γράψετε;

Ο πόλεμος και η εμπειρία της Αντίστασης με επηρέασαν πολύ σημαντικά. Πριν από αυτό ήθελα να γράψω, αλλά ένιωθα ότι δεν μπορούσα γιατί δεν είχα καμία εμπειρία. Αντίθετα, κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής της Ιταλίας, οι περιστάσεις με έριξαν στη μέση ενός περιπετειώδους και τραγικού κόσμου, που μου έδωσε την αιτία να γράψω. Είχα γνωρίσει και βιώσει τον κόσμο που έβλεπα να περιγράφεται στα βιβλία Αμερικανών συγγραφέων, όπως ο Χέμινγουεϊ και ο Ντος Πάσος, που διάβαζα.

Συμμετείχατε στην Αντίσταση;

Ήμουν 20 ετών όταν με κάλεσε στα όπλα η φασιστική κυβέρνηση του Σαλό. Στην αρχή κρύφτηκα στην ύπαιθρο και έζησα με τους αγρότες που δούλευαν για τον πατέρα μου: σε αυτούς οφείλω την πρώτη μου πραγματική επαφή με τους ανθρώπους. Τότε οι φασίστες ανακοίνωσαν με αφίσες τη θανατική ποινή για όποιον δεν κατατασσόταν. Παρουσιάστηκα σε έναν στρατώνα, αλλά λίγες μέρες αργότερα δραπέτευσα και εντάχθηκα στους αντάρτες. Η μητέρα μου και ο πατέρας μου συνελήφθησαν από τους φασίστες και για αρκετούς μήνες ήταν όμηροι των SS. Εκείνο το διάστημα, ο αδελφός μου κι εγώ ζούσαμε τη ζωή των παρτιζάνων, σε μια περιοχή όπου όλες οι πόλεις ήταν στα χέρια των Γερμανών ή των φασιστών. Πέρασα πολύ δύσκολους μήνες εκεί, αλλά αυτό με έκανε να συνειδητοποιήσω ότι είχα ζήσει το δράμα του έθνους μου και είχα διακινδυνεύσει τη ζωή μου αρκετές φορές. Αυτή η εμπειρία καθόρισε την πολιτική μου δέσμευση να συμμετάσχω σε μια βαθιά δημοκρατική ανανέωση της χώρας μου.

{jb_quote}Το λογοτεχνικό μου ξεκίνημα επηρεάστηκε από ένα ευρύτερο φιλοσοφικό και πολιτικό όραμα.{/jb_quote}

Μετά τον πόλεμο, η κυρίαρχη λογοτεχνική παράδοση ήταν ο νεορεαλισμός. Πώς επηρεαστήκατε από αυτόν;

Αν και η φυσική μου τάση ήταν προς τη φαντασία και την επινόηση, τα πρώτα πράγματα που έγραψα ήταν ρεαλιστικά. Από την αρχή, οι κριτικοί έλεγαν ότι είχα την τάση να μεταμορφώνω την πραγματικότητα σε ένα παραμυθένιο όραμα, οπότε ένιωσα εξουσιοδοτημένος να αναπτύξω αυτή τη φανταστική τάση. Εκείνη την εποχή, η δημιουργική εργασία ήταν μόνο ένα στοιχείο στο πλαίσιο ενός γενικού οράματος για την ανανέωση του ιταλικού πολιτισμού. Έτσι, το λογοτεχνικό μου ξεκίνημα επηρεάστηκε από ένα ευρύτερο φιλοσοφικό και πολιτικό όραμα.

Εκείνη την εποχή αυτό σήμαινε ότι ήσασταν σύμφωνος με το Ιταλικό Κομμουνιστικό Κόμμα.

Ναι. Οι Αμερικανοί δυσκολεύονται πολύ να καταλάβουν πώς τόσοι Ιταλοί διανοούμενοι ήταν στο Κομμουνιστικό Κόμμα εκείνη την εποχή. Ίσως πρόκειται απλώς για ένα πρόβλημα ορολογίας: ο «κομμουνισμός» που βιώσαμε στην Ιταλία δεν είχε καμία σχέση με αυτό που οι Αμερικανοί συνδέουν σήμερα με τον όρο κομμουνισμός, με άλλα λόγια με τη Ρωσία και τη δικτατορία. Εκείνη την εποχή, όλα αυτά τα πράγματα υπήρχαν, αλλά ως μακρινοί μύθοι.

Έχει κανείς την εντύπωση ότι σήμερα είστε ένας ουσιαστικά απολιτικός συγγραφέας.

Αυτό είναι αλήθεια. Χαίρομαι που είχα την εξτρεμιστική μου φάση όταν ήμουν νέος, γιατί όταν είδα συγγραφείς που πολιτικοποιήθηκαν αργότερα, μου φάνηκε πολύ πιο ψεύτικο. Αυτό με κράτησε μακριά από το νέο κύμα ριζοσπαστισμού του 1968, το οποίο παρακολούθησα με μια αίσθηση έντονης αποστασιοποίησης. Έβλεπα τότε με μεγάλη θλίψη τόσους ευφυείς ανθρώπους να παγιδεύονται στους μύθους της κινεζικής επανάστασης και του Τρίτου Κόσμου. Το αίσθημα του να μην ανήκω σε κανένα πολιτικό ρεύμα γινόταν μέσα μου όλο και πιο δυνατό.

Τουλάχιστον με μια επιφανειακή εξέταση, τα βιβλία σας έχουν αλλάξει πάρα πολύ από τα ρεαλιστικά παραμύθια σε, μεταγενέστερα, μυθιστορήματα και φανταστικές ιστορίες. Υπάρχει κάτι που να μην έχει αλλάξει σε εσάς ως συγγραφέα;

Αυτό που δεν έχει αλλάξει είναι αυτό που ζητώ από ένα βιβλίο που γράφω. Θέλω να έχω μια σχέση με τον αναγνώστη –θέλω ο αναγνώστης να διασκεδάζει– δεν θέλω να είμαι ένας βαρετός συγγραφέας. Ταυτόχρονα, θέλω τα βιβλία μου να βγάζουν νόημα και να έχουν νόημα στην κουλτούρα της εποχής μας· να λένε κάτι που δεν έχει ήδη ειπωθεί και να το λένε με τρόπο που μπορεί να ειπωθεί μόνο μέσω της λογοτεχνίας. Πιστεύω ολοένα και περισσότερο στη λογοτεχνία ως γλώσσα που λέει πράγματα που άλλες γλώσσες δεν μπορούν να πουν και ότι η λογοτεχνία έχει πλήρες κύρος ως μορφή γνώσης.

Υπήρξε κάποιο σημείο ρήξης που σηματοδότησε τη μετάβασή σας από τη ρεαλιστική στη φανταστική μυθοπλασία;

Οι αλλαγές ήταν σταδιακές και σταθερές, καθώς από τη φύση μου είμαι ανικανοποίητος με ό,τι κάνω, και έτσι μόλις λύνω ένα πρόβλημα, αναρωτιέμαι για άλλα. Αλλά μια σημαντική στιγμή για μένα ήταν όταν έγραψα τα Κοσμοκωμικά. Σε εκείνο το σημείο νομίζω ότι έκανα πραγματικά ένα μεγάλο βήμα προς τα εμπρός και κατάφερα να συμπεριλάβω τις εμπειρίες μου από τη λογοτεχνική πρωτοπορία, από τον Μπόρχες μέχρι τον Μπέκετ. Και αυτή είναι μια κατεύθυνση την οποία εξακολουθώ να εξερευνώ. Ακόμα και μετά την έκδοση των Κοσμοκωμικών και του Το ταυ με το μηδέν, συνέχισα να γράφω ιστορίες από την ίδια φλέβα.

Ποιος είναι ο πρωταγωνιστής των Κοσμοκωμικών;

Δεν ξέρουμε ποιος είναι ο πρωταγωνιστής με το δυσπρόφερτο όνομα, επειδή υπήρξε πριν εμφανιστούν οι άνθρωποι. Ο Qfwfq υπήρχε ήδη την εποχή της Μεγάλης Έκρηξης και παίρνει ζωική μορφή κατά τη διάρκεια της ιστορίας της εξέλιξης. Δεν είναι παρά μια φωνή ή δύο μάτια, δύο ανθρώπινα μάτια, ένα είδος ανθρωπομορφοποίησης ενός βιολογικού πλάσματος. Προσπάθησα να κάνω με τη σύγχρονη επιστήμη ό,τι έκαναν οι πρωτόγονοι λαοί με τις δυνάμεις της φύσης: να τις προσωποποιήσω με μορφές που βρίσκονται μεταξύ ανθρώπου και ζώου. Αυτές οι ιστορίες είναι οι θρύλοι και οι μύθοι του κόσμου της επιστήμης. Η επιστήμη απομακρύνεται όλο και περισσότερο από τον κόσμο των εικόνων, γίνεται όλο και πιο αφηρημένη, έτσι ώστε για να εισέλθουμε σε αυτήν πρέπει να την κατοικήσουμε/περιγράψουμε με συγκεκριμένες και ορατές εικόνες.

{jb_quote}Η λογοτεχνία έχει πλήρες κύρος ως μορφή γνώσης.{/jb_quote}

Ανάμεσα στα βιβλία σας υπάρχει κάποιο που προτιμάτε;

Νομίζω ότι τα Κοσμοκωμικά και το Ταυ με το μηδέν είναι από τα καλύτερα βιβλία μου. Νομίζω ότι είναι το κομμάτι του έργου μου που θα εκτιμάται πάντα περισσότερο. Αλλά ίσως το πιο επιτυχημένο και τέλειο βιβλίο είναι οι Αόρατες πόλεις.

Κάποιοι έχουν επικρίνει αυτά τα πιο πρόσφατα βιβλία σας, λέγοντας ότι έχουν γίνει απρόσιτα, πολύ εγκεφαλικά. Πώς αντιδράτε σε αυτή την κριτική;

Δεν το νομίζω. Αντιθέτως, πιστεύω ότι ακόμη και το Αν μια νύχτα του χειμώνα ένας ταξιδιώτης είναι ένα επικοινωνιακό βιβλίο, το οποίο έχει καταφέρει να ενθουσιάσει πολλούς αναγνώστες. Σε μια πρόσφατη συνέντευξή του στην Ιταλία, ο Σολ Μπέλοου είπε ότι συνήθιζε να διαβάζει τα βιβλία μου αλλά τώρα τα βρίσκει βαρετά. Λυπάμαι για τον Σολ Μπέλοου, γιατί είναι ένας συγγραφέας που αγαπώ, αλλά σε αντίθεση με εκείνον μου αρέσει να συνεχίζω να πειραματίζομαι με νέες μορφές.

Αισθάνεστε ότι σας αντιμετωπίζουν διαφορετικά εδώ στις ΗΠΑ απ’ ό,τι στην Ιταλία;

Η κύρια διαφορά είναι η χρονική στιγμή. Νομίζω ότι στην Αμερική ένα πραγματικό ενδιαφέρον για το έργο μου εκδηλώθηκε μόνο με τις Αόρατες πόλεις, αλλά η μεγαλύτερη επιτυχία από άποψη δημοτικότητας ήρθε με τα Ιταλικά παραμύθια.[2] Έλαβα πολυάριθμες επιστολές από απλούς αναγνώστες – πολλοί από αυτούς ήταν Ιταλοαμερικανοί, μερικές φορές μετανάστες τρίτης ή τέταρτης γενιάς: μου έγραφαν για να μου πουν ότι τα παραμύθια που είχαν ακούσει από τους γονείς και τους παππούδες τους έμοιαζαν με εκείνα του βιβλίου μου.

Υπάρχουν συγγραφείς εδώ στην Αμερική που παρακολουθείτε με ενδιαφέρον;

Χαίρομαι πάντα όταν βλέπω ότι συγγραφείς της γενιάς μου με ήδη πλήρως καθορισμένη προσωπικότητα κάνουν κάτι νέο και απροσδόκητο. Για παράδειγμα, μου φαίνεται ότι το τελευταίο μυθιστόρημα του Τζον Άπνταϊκ, Οι μάγισσες του Ίστγουικ, έχει πλούσια γραφή και προσθέτει μια νέα διάσταση στο έργο του. Μου άρεσε πολύ το Duluth του Γκορ Βιντάλ. Από τους πιο πειραματικούς συγγραφείς, παρακολουθώ πάντα με μεγάλο ενδιαφέρον και απόλαυση τον Ντόναλντ Μπάρθελμι.

Τι είδους ερεθίσματα αναζητάτε από την παρουσία σας εδώ;

Νομίζω ότι η Αμερική πάντα προεικονίζει τι θα συμβεί στην ευρωπαϊκή κοινωνία χρόνια αργότερα.

Μετάφραση: Γιάννης Η. Παππάς

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
[1] Alexander Stille, «Μια συνέντευξη με τον Ίταλο Καλβίνο», Saturday Review, XI, 2, Μάρτιος-Απρίλιος 1985, σσ. 37-39. Τώρα περιλαμβάνεται στο βιβλίο Ίταλο Καλβίνο, Γεννήθηκα στην Αμερική, Συνεντεύξεις 1951-1985, Mondadori, Μιλάνο 2022.
[2] Η μετάφραση του μυθιστορήματος Αόρατες πόλεις είναι του 1976· η πλήρης μετάφραση του βιβλίου Italian Folktales, που επιμελήθηκε ο George Martin για την Penguin Books, είναι του 1980.