Γιάννης Σ. Παπαδάτος: «Φεγγάρια παιδιά»

04:16 6/7/2024 - Πηγή: Diastixo

Γιάννης Παπαδάτος: ο δάσκαλος-ποιητής, ο ποιητής-δάσκαλος. Είναι ο ιδεότυπος του Δασκάλου που σκιαγράφησε ο Παλαμάς στα ποίημά του «Τα σκολειά χτίστε!»: «κι ο δάσκαλος, ποιητής· και τα βιβλία/ να είναι σαν κρίνα».[1] Αυτές οι δύο ιδιότητες, αυτά τα δύο λειτουργήματα συνθέτουν την προσωπικότητα του Γιάννη Παπαδάτου και χαρακτηρίζουν τη μακρά πορεία του στην εκπαίδευση σε όλες τις βαθμίδες, στην ποίηση, στη ζωή.

Στον ποιητικό του λόγο, όπως και στην καθημερινότητά του, κυριαρχεί η υπερρεαλιστική ματιά, το παράδοξο, το πολύσημο, το διαφορετικό. Το συναντήσαμε ήδη στα

πρώτα του ποιήματα δημοσιευμένα σε περιοδικά, το συναντήσαμε στην Πολιτεία των γάτων (Καλειδοσκόπιο, 2022), συλλογή για μεγάλους, αφιερωμένη στις γάτες που αγαπά ιδιαίτερα, το απολαμβάνουμε και στα Φεγγάρια παιδιά, συλλογή με ποιήματα για παιδιά εικονογραφημένη από τη μεγάλη μας εικονογράφο Βάσω Ψαράκη, στις Εκδόσεις Πατάκη.

«Τι κρύβεται μέσα σε αυτό το βιβλίο» τιτλοφορεί o Γ. Παπαδάτος το πρώτο ποίημα της συλλογής, όπου με ποιητικό τρόπο εν είδει προλογικού σημειώματος απευθυνόμενος στον αναγνώστη σε δεκαπεντασύλλαβο στίχο τον ενημερώνει για τις θεματικές του βιβλίου, για τα ποιητικά είδη, καθώς και για την ποικίλη στιχουργία που χρησιμοποιεί.

Η συλλογή απαρτίζεται από τρεις ενότητες: «Στη χαίτη του Πήγασου», «Κρατώ στην αγκαλιά μου τη Γη» και «Τα σύνορα των βιβλίων». Στην πρώτη, που με την αναφορά στον Πήγασο μας τονίζει το γεγονός της ποιητικής έμπνευσης και δημιουργίας, περιλαμβάνονται ποιήματα με θέματα οικεία στο μικρό παιδί, που παραπέμπουν σε λαϊκά ή έντεχνα παραμύθια και μύθους, στην ελληνική μυθολογία, καθώς και σε ξένους ήρωες παραμυθιών και βιβλίων, όπως στα ποιήματα: «Η παραμυθένια ποδιά», «Ο τζίτζικας κι ο μέρμηγκας», « Η δική μου ποιήτρια» ή το «Χρυσάνθεμο των παραμυθιών» κ.ά. Στην ενότητα αυτή εντάσσεται και το ποίημα που δίνει τον τίτλο του στη συλλογή, «Φεγγάρια παιδιά», ποίημα που αποκαλύπτει την αγάπη του και τον θαυμασμό του για τα παιδιά, για παιδιά με ανοιχτά μυαλά και σκέψη, γεμάτα φως και όνειρα, τονίζοντας την ελπίδα και την αισιοδοξία που αντλούμε από αυτά. Οι δέκτες των ποιημάτων του γίνονται ποιητικά υποκείμενα που αλλάζουν τον κόσμο.

Και μια νύχτα με σύμμαχο το φεγγάρι πανσέληνο
στη μεγάλη Αντάμωση των Παιδιών η απόφαση μία∙
οδηγώντας τον τροχό των ονείρων
ξεχυνόμαστε αγόρια, κορίτσια σαν πύρινες φλόγες.
Των μηχανών τη γεωγραφία αλλάζουμε
και φυτεύουμε δέντρα στις ερήμους της γης.
(σ. 29)

Εκείνο που κυριαρχεί στην ποίηση του Παπαδάτου είναι η εικονοποιία. Τα ποιήματά του απαρτίζονται σχεδόν στο σύνολό τους από εικόνες που εξαντλούν τα όρια της εμπνευσμένης ποιητικής γραφής και κατορθώνουν να στρέψουν τον αναγνώστη σε πολλαπλά επίπεδα ερμηνείας των ποιημάτων, στην καλλιέργεια δημιουργικής φαντασίας και οδηγούν στη βίωση ενός κόσμου αρμονίας, ευδαιμονίας, περίσκεψης, ανησυχίας, αλλά και παιχνιδίσματος.

Παράλληλα, ήδη από την πρώτη αυτή ενότητα μας τονίζει στιχουργικά τη σημασία του μυθοπλαστικού και συνάμα ρυθμικού λόγου για το παιδί. «Κι οι δυο τους [ο τζίτζικας κι ο μέρμηγκας] τώρα έγιναν φίλοι σε κάθε μπόρα,/ με μουσική κι αφήγηση τους θαύμαζε όλη η χώρα», ενώ η γιαγιά δεν λέει μόνο παραμύθια. «Ω, μικρέ ποιητή, μας προσμένουν οι λέξεις!/ Καταλάβατε τώρα;/ Η γιαγιά μου είναι ποιήτρια/ κι εγώ βοηθός της…». Ποιητικές φράσεις που επισημαίνουν στον μικρό αναγνώστη ότι η ποίηση δεν είναι μόνο στα κείμενα αλλά και στον διάλογο, στη λεκτική συνάντηση ενηλίκων-ανηλίκων, γενικότερα στη συνάντηση με τον άλλον κάθε μέρα.

{jb_quote}Τα ποιήματά του οδηγούν στη βίωση ενός κόσμου αρμονίας, ευδαιμονίας, περίσκεψης, ανησυχίας, αλλά και παιχνιδίσματος.{/jb_quote}

Στη δεύτερη ενότητα, «Κρατώ στην αγκαλιά μου τη Γη», έχουμε ποιήματα που αναφέρονται σε θέματα που απασχολούν το παιδί και ανήκουν στο στενότερο ή και ευρύτερο περιβάλλον μέσα στο οποίο ζει και κινείται, και πιθανόν το προβληματίζουν. Λέξεις κλειδιά της ενότητας αποτελούν ήδη οι τίτλοι πολλών ποιημάτων. «Ειρήνη», «Του σχολειού χαϊκού», «Οικολογικό οχτάστιχο», «Της γης, του νερού, του αέρα και της φωτιάς» κ.ά. Έχουμε όμως και θέματα που ανιχνεύει κανείς στο σώμα των ποιημάτων όπως η διαφορετικότητα, η φιλία, η φύση, η ζωοφιλία… Με ποικίλους υφολογικούς, εννοιολογικούς, μετρικούς ή και στιχουργικούς τρόπους αναφέρεται σε παγκόσμια αγαθά, όπως η ειρήνη. Παραπέμποντας υπόρρητα στον Ρίτσο και στον Βρεττάκο, μας λέει:

Σαν μένουν όρθια τα σπίτια
κι υπάρχει για όλους φαγητό
κι όταν του κόσμου τα παιδιά
παίζουν χαρούμενα στα πάρκα
και κουβεντιάζουν κάθε βράδυ
με των παραμυθιών τους ήρωες
πλάθοντας όνειρα για χώρες
σαν μεγαλώσουν που θα πάνε,
τότε, ε τότε
μια λέξη γύρω παιανίζει
σ’ όλες τις γλώσσες της καρδιάς:
Ε ι ρ ή ν η
(σ. 33)

Έχουμε όμως και ποιήματα που μέσα από εννοιολογικές αντιθέσεις εκπροσωπούν φιλοσοφίες ζωής και ο Παπαδάτος αποφαίνεται πως στη σύγκριση Φύση-Κοινωνία, ο κίνδυνος της καταστροφής τους δυστυχώς προέρχεται από ανθρώπινο μυαλό και χέρι. Στον «Μονόλογο του λαγού» μας λέει:

Δεν φοβάμαι […]/ του νερού τις πλημμύρες, τη μανία του ανέμου,/ […]
Δεν φοβάμαι ούτε ακόμα την ανάσα του λύκου. […]
Φοβάμαι
εκείνα τα μακριά σιδερένια χέρια
που πετάνε φωτιές
και κροτούνε ατσάλι.
(σ. 37)

Με πυκνό, αφαιρετικό, εικονοποιητικό και συναισθηματικά οξύ τρόπο προβάλλει τον τρόμο του πολέμου.

Η τρίτη ενότητα, «Τα σύνορα των βιβλίων», είναι αφιερωμένη στα βιβλία και σε θέματα που σχετίζονται με αυτά, όπως οι ήρωες ή ο αναγνώστης, σε θεωρίες λογοτεχνίας, σε αναγνωστικές θεωρίες ειδικότερα, στη διακειμενικότητα, στη φιλαναγνωσία. Το χιούμορ, οι ανοίκειες εικόνες με το άλογο στοιχείο προκαλούν το αναγνωστικό ενδιαφέρον. Ο πλούτος των διακειμένων αποτελεί κίνητρο να διαβάσουν τα παιδιά κάποια βιβλία που ίσως δεν γνωρίζουν, Ελλήνων και ξένων συγγραφέων.

Στα ασύνορα «Σύνορα των σελίδων»: «Ο Οδυσσέας εκεί με καλεί σε ταξίδι,/ θα νικήσουμε, λέει, μαζί τις Σειρήνες./ Κι η Αλίκη μού νεύει να φτάσουμε/ στου ορίζοντα το γατίσιο χαμόγελο. […] Ο Χάνσελ κι η Γκρέτελ, με ρούχα καινούρια,/ μου δείχνουν τους δρόμους του δάσους» (σ. 48) […] και «Ο Πέτρος σ’ έναν μεγάλο περίπατο,/ με ξεναγεί στου ανθρώπου τα έργα/ τα μικρά και μεγάλα» (σ. 49). Ενώ «η καλύτερη παρέα» «στον πλανήτη που λένε “Βιβλίο”» είναι η Ματίλντα, η Μαίρη Πόπινς, ο Δαμιανός, η Πίπη η Φακιδομύτη, η Πολυάννα και ο Όλιβερ (Τουίστ), ο Τριγωνοψαρούλης και ο Μόγλης.

Τα ποιήματα της συλλογής, πέρα από την έμφαση στο ίδιο το γεγονός της ποίησης, ασχολούνται με θέματα που απασχολούν τον σημερινό άνθρωπο-πολίτη οποιασδήποτε θα έλεγα χώρας, γεγονός που προσδίδει οικουμενικότητα στην ποίηση του Παπαδάτου. Θέματα όπως φύση, οικολογία, πόλεμος, ειρήνη, ρατσισμός, σχολείο, οικογένεια, αλλά και έννοιες, όπως αγάπη και φιλία, μέσα από ποικίλες υφολογικές ποιητικές μορφές τραβούν το ενδιαφέρον του παιδιού και το εξοικειώνουν ευχάριστα με αυτές. Υπάρχουν και κάποια ποιήματα κάπως δύσκολα για μικρά παιδιά, με φιλοσοφικές έννοιες, όπως τα τετράστιχα «Της γης, του νερού, του αέρα και της φωτιάς». Ο Γ. Παπαδάτος κλείνει το μάτι στον ενήλικα, γονιό ή εκπαιδευτικό, καλώντας τον, σ’ αυτές τις περιπτώσεις, να γίνει συναναγνώστης και συνομιλητής με το παιδί, διαδικασία και παιδαγωγικά ορθή και ψυχολογικά απαραίτητη.

Όμως, στην ποιητική συλλογή Φεγγάρια παιδιά, πέρα από τα θέματα, παρατηρούμε την πρόθεση του δάσκαλου-ποιητή να γνωρίσουν οι μικροί αναγνώστες και αναγνώστριες ποικίλες μορφές στιχουργικής και μέτρου. Έτσι, έχουμε ποιήματα σε παραδοσιακό στίχο, όπως ο δεκαπεντασύλλαβος, με ομοιοκαταληξία ή ανομοιοκατάληκτο, έχουμε ίαμβο, ανάπαιστο και πολύ συχνά ελεύθερο στίχο. Η νεωτερική γραφή, το παράλογο, οι υπερρεαλιστικές εικόνες, εναλλασσόμενες με την παραδοσιακή ποιητική μορφή όχι μόνον δεν κουράζουν το παιδί-αναγνώστη, αλλά συνιστούν μέσο και τρόπο για να πλησιάσει αυτό πιο ευχάριστα τον ποιητικό λόγο και να βιώσει συνειδητά ή ασυνείδητα τις δυνατότητές του. Τα χαϊκού και τα λίμερικ, ποιητικές μορφές και είδη ιδιαίτερα αγαπητά στα παιδιά, που μπορούν και τα ίδια να δημιουργήσουν, είναι παρόντα και στις τρεις ενότητες και προσφέρουν στιγμές απόλαυσης και κόσμους φανταστικούς, αναδεικνύοντας τα απέραντα όρια της δημιουργικής φαντασίας:

{jb_quote}Ο συναισθηματικός ρεαλισμός που χαρακτηρίζει το σύνολο των ποιημάτων μαζί με το χιούμορ και το παράλογο καθιστούν την ποίηση ιδιαίτερα αγαπητή στα παιδιά.{/jb_quote}

Πλοίο της σκέψης
η κασετίνα μου
κι εγώ καπετάνιος
(σ. 34)

Η ασπρόμαυρη εικονογράφηση της Βάσως Ψαράκη, χωρίς να «πνίγει» το κείμενο, συμβάλλει ενεργά όχι μόνο στην απεικόνιση σκηνών από τα ποιήματα, όπως π.χ. συμβαίνει με τις εικόνες που συνοδεύουν τα ποιήματα «Ο τζίτζικας κι ο μέρμηγκας», το «Οικολογικό οκτάστιχο» ή τις «Δύο εικόνες του κάστρου», αλλά συμβάλλει στην κατανόηση της πολλαπλής προσφοράς της ποίησης, όπως είναι τα ανοιχτά ή μισάνοιχτα παράθυρα, η εικόνα του Πήγασου σε συνδυασμό με το παιδί-αναγνώστη της σελ. 55, καθώς και οι εικόνες των σελ. 10 και σελ. 49 και του έγχρωμου εξώφυλλου, όπου φύση, δέντρα, ζώα, παιδιά –μεγάλα και μικρά– και βιβλία συνυπάρχουν σε στιγμές απόλαυσης και αρμονίας.

Καταληκτικά, στόχος της συλλογής είναι η δημιουργία κλίματος χαράς, διασκέδασης, παιχνιδιού αλλά και προβληματισμού. Ο συναισθηματικός ρεαλισμός που χαρακτηρίζει το σύνολο των ποιημάτων μαζί με το χιούμορ και το παράλογο καθιστούν την ποίηση ιδιαίτερα αγαπητή στα παιδιά και δίνουν τη δυνατότητα σ’ αυτά, προκαλώντας τη φαντασία και τη σκέψη τους, να γίνουν ενεργητικοί αναγνώστες, να ευαισθητοποιηθούν κοινωνικά και να καλλιεργηθούν αισθητικά.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ
[1] Παλαμάς, Κωστής, «Τα σκολειά χτίστε!», Πολιτεία και μοναξιά

[Η Άντα Κατσίκη-Γκίβαλου είναι ομ. καθηγήτρια ΕΚΠΑ.]

Φεγγάρια παιδιά
Ποιήματα
Γιάννης Σ. Παπαδάτος
εικονογράφηση: Βάσω Ψαράκη
Εκδόσεις Πατάκη
σ. 64
ISBN: 978-960-16-6883-3
Τιμή: 11,90€