Ιωάννης Πανουτσόπουλος: συνέντευξη στον Γρηγόρη Δανιήλ

08:17 20/4/2021 - Πηγή: Diastixo

Από το 2012 που κυκλοφόρησε η πρώτη του ποιητική συλλογή, Η Ωραία Κοιμωμένη – Δυο μονόλογοι σε ένα όνειρο, ως την τελευταία, με τίτλο Οικογενειακά ή Πολυπρισματικός κόσμος (Εκδόσεις Τόπος, 2020), που έδωσε και την αφορμή για την παρακάτω συνέντευξη, ο Ιωάννης Πανουτσόπουλος έχει διανύσει με συνέπεια μια σημαντική ποιητική πορεία. Άλλωστε, όπως αναφέρει κι ο ίδιος, «η ποίηση είναι το δάσος με τα ξωτικά, στο οποίο βρίσκουν φωλιά οι πιο κυνηγημένες λέξεις και οι πιο απροσδόκητοι στίχοι».

{loadmodule mod_adsence-inarticle-makri} {loadposition adsence-inarticle-makri}

Οικογενειακά

ή Πολυπρισματικός κόσμος είναι ο τίτλος της νέας σας ποιητικής σύνθεσης, το δεύτερο μέρος μιας άτυπης, ας μου επιτραπεί ο όρος, τριλογίας, όπως έχετε δηλώσει, που ξεκίνησε με τον Επαγγελματικό προσανατολισμό. Μιλήστε μας για τον συγκεκριμένο κύκλο ποιημάτων.

Τα Οικογενειακά ή Πολυπρισματικός κόσμος είναι ο δισταγμός και το βάθος που απουσιάζει από μια κοινωνία που εκθέτει στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης τα πάντα. Αποτελούνται από 36 ποιήματα διαχωρισμένα σε τρεις ενότητες: «Οικογένεια της σιωπής», με νύξεις στη φυσική μας οικογένεια. «Οικογένεια της οργής», αναφορά στην κοινωνική και πολιτική μας οικογένεια. Τέλος η «Οικογένεια της σπουδής», που παραπέμπει σε ιδεολογικές και πνευματικές ταυτίσεις ή στην υπόνοια ότι είμαστε όλοι συγγενείς. Ο Επαγγελματικός προσανατολισμός είναι η ποίηση με σηκωμένα τα μανίκια όταν ανασκάπτει τον εργασιακό μας βίο και είναι το δεύτερο μέρος της τριλογίας. Πάλι 36 ποιήματα σε τρεις ενότητες των 12 ποιημάτων. Κυκλοφόρησε πριν από τα Οικογενειακά, ίσως γιατί ο εργασιακός μου βίος ξεκίνησε με τη γέννησή μου. Απομένουν οι Πράξεις των Αποστόλων, που σημαίνει: «Πράξεις των πολιτών», «Πράξεις των ποιητών» και «Πράξεις των προσκυνητών», οπότε και θα ολοκληρωθεί η «Τριλογία της Ενανθρώπησης». Αυτός θα είναι ο τερματικός σταθμός μιας κυοφορίας και μιας διαδρομής 30 ετών.

«Η οικογένεια μας φυλάει από τους λύκους για να μας παραδώσει στα αρπακτικά», λέτε σε κάποιο σημείο στην αρχή. Πώς ψηλαφείτε στη συλλογή σας αυτή τη μετάβαση από το «ιδιότυπο παρεκκλήσι» στη σαρκοβόρα κοινωνία;

Η Ελληνίδα μητέρα κυνηγάει το παιδί της μέχρι τα σαράντα με το αντηλιακό, για να έρθει στα πενήντα το μεγάλο έγκαυμα. Την ίδια ώρα, ένας τσιγγάνος με δύο τριώροφα στο Μενίδι βγάζει τα παιδιά του στη ζητιανιά «για να τα σπουδάσει». Μοιάζει, κύριε Δανιήλ, ο κάθε άνθρωπος να έρχεται στον κόσμο σαν ταξιδιώτης σε απέραντο σταθμό. Τους περισσότερους τους περιμένει η μοναξιά και η αγωνία. Άλλους τους περιμένει όλο το συγγενολόι για να τους πνίξει με προσδοκίες και ματαιωμένα όνειρα. Υπάρχουν και κάποιοι τυχεροί που δεν στερήθηκαν ούτε την αγάπη, ούτε την ελευθερία. Όταν συμβαίνει αυτό, τότε «η οικογένεια είναι όχημα που ακόμα και όταν βγάζει βλάβες μάς ταξιδεύει». Η ποίηση πάντως δεν μπορεί να γίνει κοινωνικός λειτουργός, αλλά χαρίζει συνοχή στο ακατανόητο.

Επίσης, με τον στίχο «Το μόνο αρνί ανάμεσα σε τόσα σαρκοβόρα» καταλήγει το ποίημά σας «Σαρκοβόρα». Διάγοντας μια ζωή με φόντο το βιβλίο, σε ποιες σελίδες της ήρθατε αντιμέτωπος με σαρκοβόρα κάθε είδους;

Αναγκάστηκα από παιδί να συναναστραφώ κάποτε με τους αμνούς και άλλοτε με τα αγρίμια. Μου έκανε καλό. Ήμουν στα δέκα, όταν ένα επιθετικό και κακότροπο γειτονόπουλο πείραζε τα μικρά μου αδέλφια. Κανείς δεν ήθελε να τα βάλει μαζί του. Ούτε εγώ αλλά δεν υποχώρησα και από εκείνη τη μέρα κέρδισα τον σεβασμό όλων. Τα σαρκοβόρα κάποια στιγμή θα τα συναντήσουμε. Το θέμα είναι να μην είμαστε οι ανυποψίαστοι αμνοί. Υπάρχει και μια άλλη εκδοχή. Αναζητώντας εργασία λίγους μήνες πριν ανοίξω το «Ίστωρ», πήγα σε έναν μεγάλο εκδοτικό οίκο για να δώσω το βιογραφικό μου. Ο υπεύθυνος προσωπικού με γνώριζε, και από ανασφάλεια φρόντισε να μην προσληφθώ. Αν με είχαν προσλάβει, δεν θα είχα ανοίξει το παλαιοβιβλιοπωλείο. Τα «σαρκοβόρα» δεν είναι θεοί και κάποτε μας ευεργετούν εν αγνοία τους.

{jb_quote} Η ποίηση πάντως δεν μπορεί να γίνει κοινωνικός λειτουργός, αλλά χαρίζει συνοχή στο ακατανόητο. {/jb_quote}

«Πολυπρισματικός ο κόσμος και η ποίηση αναντίστοιχη με τις ανάγκες του». Σε αυτόν τον πολυπρισματικό, όπως τον χαρακτηρίζετε, κόσμο με τα αστραφτερά χαμόγελα, τον υπερκαταναλωτισμό προϊόντων, αλλά και ανθρωπίνων σχέσεων, ποια η θέση της ποίησης;

Προβάλλουμε την εικόνα μας χωρίς να επιμεληθούμε το μήνυμά της. Συσσωρεύουμε αγαθά και το πλήθος των αποκτημάτων μας γίνεται φυλακή. Η ζωή όμως είναι σαν το ποίημα που μόλις καθαρογράψαμε. Για να αναπνεύσει πρέπει να μείνει το μισό, να αλλάξουμε δύο λέξεις και να ξανασκεφτούμε τον τίτλο. Δεν αρκεί δηλαδή η σύλληψή του. Χρειάζεται να επιστρέψουμε όταν θα φύγει ο αρχικός ενθουσιασμός. Κάπως έτσι και η ζωή. Θέλει λιγότερα gadgets και περισσότερη αφοσίωση και αγάπη.

«Δεν γράφω για να συναντήσω το κοινό μου/ ακοινώνητος παραμένω», αναφέρετε σε ένα δίστιχο του ποιήματος «Καινούργια σοδειά». Κάτω από ποιες προσωπικές επιταγές ξεκίνησε η ενασχόλησή σας με τον στίχο; Υπήρξαν εμπόδια που έπρεπε να ξεπεράσετε;

Στα 1988, σε πολύ δύσκολη περίοδο της ζωής μου, άρχισα να μετασχηματίζω τις οδύνες σε στίχους. Έκανα τα πρώτα τραγούδια με τον Λαυρέντη Μαχαιρίτσα και μετά με αρκετούς σημαντικούς δημιουργούς του ελληνικού τραγουδιού. Αλλά δεν μου έφτανε. Ήθελα να σπρώξω τις λέξεις μου λίγο πιο πέρα. Έγραφα λοιπόν πολύ και σιωπούσα, όπως εκείνος που κρύβει έναν μεγάλο θησαυρό. Οι άνθρωποι και τα γεγονότα της ζωής μου είναι το δικό μου σεντούκι με τα τιμαλφή. Γράφω για να ομολογήσω την αγάπη μου και να καταθέσω τα πειστήρια της ύπαρξής μου. Για να ευχαριστήσω όποια δυσκολία μου δίδαξε μια αρετή. Αρκεί να υπολογίσουμε τον δρόμο που πρέπει να διασχίσει όποιος δουλεύει από τα 10 και έχει τελειώσει μόνο το δημοτικό. Αλλά πλέον μπορώ να ισχυριστώ ότι όλες οι εναντιώσεις υπήρξαν ένα ευφυές τέχνασμα της ζωής για να αποκριθώ σήμερα στις ερωτήσεις σας.

Μέσα από την ανάγνωση των ποιημάτων σας βλέπει κανείς ως πραγματικό κίνητρο την υπεράσπιση της ομορφιάς σε έναν κόσμο που στενάζει πολλαχώς. Με αφορμή, λοιπόν, έναν στίχο της συλλογής σας θα ’θελα να σας ρωτήσω, στην αυγή του 21ου αιώνα στις ανατολικές συνοικίες, ο ήλιος τι ώρα δύει;

Το πόσο σκοτεινή είναι η μέρα ή το πόσο φωτεινή είναι η νύχτα εξαρτάται από το δικό μας εσωτερικό φως. Η αναφορά μου στις ανατολικές συνοικίες γίνεται γιατί υπήρξαν για χρόνια η μικρή Μόσχα της Αθήνας. Με λύπη διαπιστώνω ότι η απληστία δεν έχει χρώμα. Η ποίηση πάλι δεν είναι ούτε συμπολίτευση ούτε αντιπολίτευση. Είναι το δάσος με τα ξωτικά, στο οποίο βρίσκουν φωλιά οι πιο κυνηγημένες λέξεις και οι πιο απροσδόκητοι στίχοι.

Στην ποιητική σας φωνή ο αναγνώστης παρατηρεί, έμορφα λαξεμένα, σημάδια της ποιητικής μας παράδοσης, συνεχίζοντας έτσι το ποιητικό νήμα αιώνων. Στέκομαι στο σημείο αυτό γιατί η σύγχρονή μας παραγωγή μεταγγίζει, αυτούσια πολλές φορές, ξενικές επιρροές. Ποιες οι παρατηρήσεις σας για τις ποιητικές κυκλοφορίες των τελευταίων χρόνων;

Ποίηση είναι η γλώσσα. Κάθε λαός έχει την ποίηση που του ταιριάζει. Αλλά και κάθε κοινωνική ομάδα έχει τον δικό της γλωσσικό και ποιητικό κώδικα. Δεν είναι σωστό να λοιδορούμε το πείραμα. Αντιθέτως, να το ενθαρρύνουμε. Θα συμπληρώσω όμως πως οι ποιητές που αγαπώ γνωρίζουν καλά την παράδοση και τη χρησιμοποιούν ακόμα και όταν θέλουν να την ανατρέψουν. Όσο για μένα, αγαπώ την ελληνική ποίηση και νιώθω ευγνωμοσύνη γιατί κάθε φορά που άπλωνα το χέρι να ελεηθώ μια λέξη πάντα κάποιος ομότεχνος θα την είχε εύκαιρη για να μου τη χαρίσει.

Στα 25 χρόνια που διατηρείτε το παλαιοβιβλιοπωλείο «Ίστωρ» στην οδό Ιπποκράτους, ποιες θέσεις σας, πιθανόν, να μετακινηθήκαν αναφορικά με τον σύγχρονο αναγνώστη;

Το παλαιοβιβλιοπωλείο είναι ένα ληξιαρχείο της ποίησης και γενικότερα του γραπτού λόγου. Ακούω π.χ. ότι ο Παλαμάς έχει ξοφλήσει, αλλά δεν το διαπιστώνω και από την εμπειρία μου. Έρχονται νέα παιδιά και μου ζητούν τα ποιήματά του. Πώς ξοφλάει κάποιος που ανανεώνει το αναγνωστικό του κοινό; Από την άλλη ρωτάς ανθρώπους που διαβάζουν ποίηση να σου που το όνομα ενός νέου ποιητή και σου λένε «Κική Δημουλά και Τίτος Πατρίκιος». Έχω λοιπόν καταλήξει ότι ο αναγνώστης της ποίησης είναι φρούριο που πέφτει μόνο μετά από μακρόχρονη πολιορκία. Αν θέλει κάποιος να το καταλάβει με έφοδο, θα υποστεί δεινή ήττα.

{jb_quote} Τα «σαρκοβόρα» δεν είναι θεοί και κάποτε μας ευεργετούν εν αγνοία τους. {/jb_quote}

«Γιατί η ζωή διαθέτει το μονοπώλιο των εκπλήξεων», ένας στίχος που ενέχει, για τον καθένα μας, μια τρόπον τινά προφητεία. Πώς διαχειρίζεστε με τα χρόνια τις εκπλήξεις της ζωής;

Υπάρχουν εκπλήξεις και εκπλήξεις. Στο ξεκίνημα της ζωής μου, ένας άγγελος είδε ένα παιδί χαμένο στο διάστημα και με οδήγησε να πιάσω δουλειά σε ένα μεγάλο βιβλιοχαρτοπωλείο. Πριν από 25 χρόνια, πηγαίνοντας να πάρω ένα βιβλίο αγόρασα το δικαίωμα να δημιουργήσω το παλαιοβιβλιοπωλείο «Ίστωρ». Σε πιο νεότερα χρόνια, μέσα σε ένα αεροπλάνο πληροφορήθηκα τον θάνατο του πατέρα μου. Πάντα η ζωή είναι ένα βήμα μπροστά και εμείς αρκετά βήματα πίσω. Έχω μάθει όμως ακόμα και όταν κλαίω να μη θρηνώ. Ανοίγει η πόρτα στο βιβλιοπωλείο και δεν αποκλείω να δέχτηκα μόλις μια σημαντική επίσκεψη από το απροσδόκητο.

Οι καταληκτικοί στίχοι του ποιήματος «Έκνομος και νομιμόφρων» («…ως υπενθύμιση ότι ακόμα και η ανομία έχει τους νόμους της. Ακόμα και η δικαιοσύνη τον Ιουλιανό της») ηχούν πολυσήμαντα στην Ελλάδα με τις αποκαλύψεις των τελευταίων ημερών, όπου δικηγόροι αμφισβητούν δικαστικές αποφάσεις μιλώντας ακόμη και για παραπλάνηση της δικαιοσύνης. Ποιες σκέψεις κάνετε, λοιπόν, για τη χώρα που εφέτος εορτάζει τα 200 χρόνια από την απελευθέρωσή της;

Ο νόμος παράγεται από το νέμω, από το οποίο βγαίνει το νόμισμα, το νομίζω αλλά και η κατανομή. Γιατί έπρεπε να κατανείμουμε τα βοσκοτόπια, τα νερά και τα λάφυρα. Ο άνθρωπος, όπως λέει το συγκεκριμένο ποίημα, δεν είναι παρά «Ένας ζυγός που γέρνει ανάμεσα στο θεμιτό και το αθέμιτο/ Πλαγιάζοντας με την ανομία/ Τεκνοποιώντας με τη νομιμότητα». Δεν ξέρω αν έχετε εσείς να μου καταδείξετε έναν θύλακα της απόλυτης νομιμότητας, γιατί εγώ δεν έχω. Ούτε μπορώ να ανιχνεύσω στο βάθος της ιστορίας. Θα συμφωνήσω ότι δεν ζούμε σε ιδανικές συνθήκες, αλλά δεν ζούμε και στο χειρότερο οικόπεδο του πλανήτη. Μόλις 200 χρόνια από την Ελληνική Επανάσταση και καταφέραμε να είμαστε από την άποψη του βιοτικού επιπέδου στις πιο αναπτυγμένες χώρες του κόσμου. Έχω φίλους Ισπανούς, Γερμανούς, Γάλλους και μου λένε πόσο πιο αρμονική βρίσκουν τη ζωή στην Ελλάδα. Εμείς βρισκόμαστε διαρκώς σε μια διαμάχη. Υποστηρίζουμε π.χ. ότι η Τουρκία έχει εξαιρετική διπλωματία, αλλά όπως με πληροφορεί ένας φίλος διπλωμάτης οι Τούρκοι ισχυρίζονται πως έχουμε κληρονομήσει τη βυζαντινή διπλωματία γιατί μας βρίσκουν παντού μπροστά τους, παρότι είμαστε μια μικρή χώρα. Η μεγάλη μου αγωνία και η μεγάλη μου έγνοια είναι ότι ακριβώς εδώ πάσχουμε. Στην αυτογνωσία, την οποία δεν την αποκτάς ούτε μεθώντας από ανύπαρκτους θριάμβους, ούτε κατεδαφίζοντας ό,τι αξίζει να διασωθεί. Αν αφήσουμε πίσω κάποια στερεότυπα και διαβάσουμε σωστά τις επιτυχίες και τις τραγωδίες μας, τότε θα μπορούμε να είμαστε πιο αισιόδοξοι. Τόσο οι έκνομοι όσο και οι νομιμόφρονες.

Κλείνοντας, θα ήθελα να σας ρωτήσω σχετικά με τον χρονικό προσδιορισμό του τελευταίου μέρους, που κλείνει αυτή τη μεγάλη ποιητική διαδρομή…

Στους τελευταίους στίχους ο αναγνώστης μπορεί να διαβάσει: «Νιώθω να με παρατηρούν άπειρα βλέμματα και/ Αντιδρώ σαν ηλεκτρόνιο/ Η ταχύτητα και η θέση μου δεν προσδιορίζονται ταυτόχρονα/ Είμαι εν εξελίξει ποίημα/ Μια υπόσχεση που θα εκπληρωθεί στο μέλλον. Ένας ποιητής γεννήθηκε μόλις/ Γοερό κλάμα διαπερνά το γήινο σκοτάδι». Σε αυτό το ποίημα υπάρχει πολύ παρελθόν, μια ισχυρή δόση από παρόν και η προεξόφληση μελλοντικών προσδοκιών. Σε αυτή τη διαδρομή οφείλει να ωριμάσει ο ποιητής αλλά και το αναγνωστικό κοινό. Γιατί θέλω να πιστεύω ότι έχει την ανάγκη να συνομιλήσει και με τους ποιητές της εποχής του.

Οικογενειακά ή Πολυπρισματικός κόσμος
Ιωάννης Πανουτσόπουλος
Τόπος
σελ. 112
ISBN: 978-960-499-316-1
Τιμή: 11,00€