Κωνσταντίνος Καρανάσος: «Ρόδος, 1912-1947»

07:40 10/8/2024 - Πηγή: Diastixo

Η Ρόδος κατά τη διάρκεια της κυριαρχίας του Τάγματος των Ιπποτών (1309-1522) απέκτησε μεγάλη στρατηγική και οικονομική σπουδαιότητα. Αποτέλεσε στην ουσία προφυλακή της Δύσης και σημαντικό σταθμό για το εμπόριο μεταξύ Ευρώπης και Ανατολής. Πολύ σημαντική στάθηκε η οικοδομική δραστηριότητα του Τάγματος των Ιπποτών, το οποίο κατά τη διάρκεια της παραμονής τους στο νησί κατάφερε, προκειμένου να στεριώσει και να προστατεύσει την εξουσία του από τους γειτονικούς του εχθρούς, να ανακαινίσει και να επεκτείνει την πόλη, προπάντων

όμως να ενισχύσει και να εκσυγχρονίσει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο το σύστημα της οχύρωσής της. Στα τέλη του 15ου αιώνα, όσοι είχαν επισκεφθεί την πόλη της Ρόδου την είχαν χαρακτηρίσει ως μία από τις ωραιότερες και ισχυρότερες της ανατολικής Μεσογείου.

Η κατάληψη της Δωδεκανήσου από τις ιταλικές ένοπλες δυνάμεις τον Μάιο του 1912 προκάλεσε αρκετές αντιδράσεις μεταξύ των Μεγάλων Δυνάμεων της εποχής, οι οποίες απέρριπταν εξαρχής κάθε σκέψη για οριστική ιταλική κατοχή των νήσων. Μολοταύτα, η ιταλική Διοίκηση ήδη από τους πρώτους μήνες της Κατοχής προσπάθησε να υποστηρίξει τη νομιμότητα της παρουσίας της στο τόσο ζωτικό αυτό σημείο της Μεσογείου. Πολύ γρήγορα η στρατιωτική διοίκηση αλλά και η μετέπειτα πολιτική ηγεσία συνειδητοποίησαν ότι ο ρόλος αυτός της Ιταλίας, η οποία επέστρεφε σε έναν τόπο με τον οποίο συνδεόταν ιστορικά για να τον «εκπολιτίσει» ξανά, ύστερα από τέσσερις περίπου αιώνες σκότους και εγκατάλειψης, ταίριαζε απόλυτα με τον χαρακτήρα της Κατοχής, εξασφαλίζοντας όμως παράλληλα όλα τα εχέγγυα για εδαφικές διεκδικήσεις μετά τη συμμετοχή της Ιταλίας στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Από τα μέσα της δεκαετίας του 1930, η Ρόδος συγκαταλεγόταν μεταξύ των πιο σημαντικών τουριστικών προορισμών της Μεσογείου. Η πόλη, εξοπλισμένη με την απαραίτητη τουριστική υποδομή, εμφάνιζε εικόνα παρόμοια με τα αντίστοιχα τουριστικά θέρετρα της Κυανής Ακτής και της Ιταλικής Ριβιέρας. Η ιστορική πόλη με τα μνημεία της είχε αρχίσει να προβάλλεται ως ένας από τους σημαντικότερους λόγους επίσκεψης στη Ρόδο. Έπειτα από επεμβάσεις-εκκαθαρίσεις στα σημαντικότερα κτίσματα της ιπποτικής εποχής, σε ορισμένα τμήματα της πόλης είχε αποκατασταθεί η εικόνα που αυτή είχε κατά τη διάρκεια της ιπποτικής κυριαρχίας, ώστε να μην είναι διακριτά τα ίχνη των μετατροπών που υπέστη κατά τη διάρκεια των τεσσάρων αιώνων της οθωμανικής κατοχής. Η ανακήρυξη της «αυτοκρατορίας», όμως, έκανε επιτακτική την παρουσία κάποιων στοιχείων που μέχρι τότε έλειπαν από την πόλη, η ανάδυση των οποίων θα επιβεβαίωνε το κύρος της «τρίτης Ρώμης».

{jb_quote}Εξετάζει ενδεικτικά παραδείγματα αποκατάστασης μνημείων, καθώς και πολεοδομικές παρεμβάσεις στην ιστορική πόλη της Ρόδου κατά τη διάρκεια της ιταλικής Κατοχής.{/jb_quote}

Στη χρονική περίοδο 1936-1947, την τελευταία της Ιταλοκρατίας στα Δωδεκάνησα, πριν από την επίσημη ενσωμάτωση των νησιών στην Ελλάδα τον Μάρτιο του 1948, έγινε εμφανέστερος ο ολοκληρωτικός χαρακτήρας του φασισμού. Μέχρι το 1937 στην πόλη δεν είχε ακόμη αποτυπωθεί η «φασιστική αισθητική», που διαμόρφωσε τα μοντέρνα αλλά και μέρος των ιστορικών τμημάτων σε πόλεις της Ιταλίας. Έλειπαν, δηλαδή, από την εικόνα της πόλης τα σημάδια εκείνα της πειθαρχίας και της ισχύος, ώστε το κλίμα να είναι πλήρως ευθυγραμμισμένο με εκείνο της μητρόπολης. Σε ό,τι αφορά τη σύγχρονη αρχιτεκτονική, την περίοδο αυτή υπήρξε ένας απόλυτος πουρισμός, με την απογύμνωση του ιστορικού και εκλεκτικιστικού ύφους νέων οικοδομημάτων από τον «ιστορικό» τους διάκοσμο και την αναμόρφωσή τους σύμφωνα με ένα ύφος που είχε κύρια χαρακτηριστικά το μνημειώδες, την αυστηρή συμμετρία και τη συνύπαρξη του κλασικού με το μοντέρνο. Η εικόνα της νέας πόλης πήρε σε μικρό χρονικό διάστημα άλλη μορφή, αφού από τα περισσότερα διοικητικά και μη κτήρια της πόλης απομακρύνθηκαν όλα εκείνα τα στοιχεία που δεν ήταν σύμφωνα με την αισθητική του καθεστώτος.

Ο Κωνσταντίνος Καρανάσος χωρίζει το βιβλίο του σε τρία μέρη. Το πρώτο μέρος καλύπτει την περίοδο από το 1912 έως το 1923, ενώ τα δύο επόμενα μέρη καλύπτουν την κρισιμότερη φάση της Ιταλοκρατίας στα Δωδεκάνησα, από το 1923 έως το 1947. Το δεύτερο μέρος καλύπτει τα χρόνια της διακυβέρνησης του Μάριο Λάγκο, οι καθοριστικής σημασίας πρωτοβουλίες του οποίου στόχευαν να βγάλουν τη Ρόδο από το περιθώριο και να την καταστήσουν ισότιμη με άλλες αποικίες της Ιταλίας, αλλά και να τονίσουν την ιδιαιτερότητά της σε σχέση με εκείνες. Το τρίτο μέρος καλύπτει την τελευταία φάση της Κατοχής, από το 1936 έως το 1947, μέχρι δηλαδή τη χρονιά της ενσωμάτωσης της Δωδεκανήσου στην Ελλάδα.

Η πόλη της Ρόδου στην κατάσταση που βρίσκεται σήμερα, διατηρώντας σχεδόν αυτούσιο και σε μεγάλο βαθμό ακέραιο το μνημειακό της απόθεμα, με πρώτο από όλα το σημαντικότατο μνημειακό σύνολο των οχυρώσεών της, τον πολεοδομικό της ιστό, τον χαρακτήρα της και, κυρίως, ό,τι διατηρείται εν πολλοίς ακόμη ως ένας ζωντανός οργανισμός οφείλεται στο ότι επί ιταλικής διοίκησης απέκτησε για πρώτη φορά νομική υπόσταση η διευρυμένη έννοια του μνημείου, στην οποία συμπεριλήφθηκαν τόσο τα δημιουργήματα του ανθρώπου όσο και της φύσης. Επίσης, η πόλη της Ρόδου συνιστά ξεχωριστό παράδειγμα για τον ελληνικό χώρο, αφού χάρις στο υφιστάμενο νομικό υπόβαθρο που κληροδότησε η Ιταλοκρατία, αποτέλεσε υπόδειγμα εφαρμογής της ολοκληρωμένης προστασίας, ανάδειξης και διαχείρισης της πολιτιστικής κληρονομιάς.

Η μελέτη του Κωνσταντίνου Καρανάσου, βασισμένη σε πλούσιο αρχειακό υλικό το οποίο δημοσιεύεται για πρώτη φορά, εξετάζει ενδεικτικά παραδείγματα αποκατάστασης μνημείων, καθώς και πολεοδομικές παρεμβάσεις στην ιστορική πόλη της Ρόδου κατά τη διάρκεια της ιταλικής Κατοχής. Αντικείμενο της έρευνάς του ήταν αναστηλωτικές εργασίες σε αρχιτεκτονήματα του ιστορικού κέντρου της πόλης, όσο και αισθητικές και άλλες επιλογές της ιταλικής Διοίκησης του νησιού.

Η καλαίσθητη έκδοση συνοδεύεται από πλούσια και συλλεκτική εικονογράφηση.

[Ο Διονύσης Ν. Μουσμούτης είναι συγγραφέας, εκδότης-διευθυντής του περιοδικού Ιστορία Εικονογραφημένη.]

Ρόδος, 1912-1947
Η πολιτική για τον σχεδιασμό του χώρου και τη διαχείριση των μνημείων κατά την ιταλική Κατοχή
Κωνσταντίνος Καρανάσος
Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς
344 σελ.
ISBN 978-960-244-227-2
Τιμή €50,00