Κωνσταντίνος Λίχνος: «Ο βράχος του Σίσυφου»

16:47 9/5/2024 - Πηγή: Diastixo

Στην ιστορία της ανθρωπότητας υπάρχουν παγκόσμιοι μύθοι που μεταδίδονται από γενιά σε γενιά. Ένας από τους πιο γνωστούς είναι ο βράχος του Σίσυφου. Ο μύθος, δηλαδή, που μιλάει για τον παμπόνηρο βασιλιά της Εφύρας, ο οποίος ξεγέλασε τους θεούς του Ολύμπου· κι εκείνοι, για τιμωρία, τον καταδίκασαν να κουβαλά αιωνίως έναν βράχο σε έναν λόφο του Άδη, μόνο και μόνο για να τον βλέπει να κατρακυλά κάτω και να ξεκινάει από την αρχή ξανά και ξανά. Είναι μύθος γοητευτικός, που επιδέχεται πολλές ερμηνείες, και μερικά από τα πιο διάσημα λογοτεχνικά και φιλοσοφικά μυαλά ασχολήθηκαν

μαζί του. Ο Κωνσταντίνος Λίχνος αποφάσισε κι αυτός να ασχοληθεί με τον μύθο και το έκανε με έναν τρόπο τολμηρό. Δεν επιλέγει την ασφαλή οδό του δοκιμίου, μπαίνοντας στη θέση του παρατηρητή που καταγράφει, αναλύει και συμπεραίνει παρατηρώντας εξ αποστάσεως και εκ του ασφαλούς τον μυθικό ήρωα να παιδεύεται. Αντιθέτως, μπαίνει στο πετσί του Σίσυφου διηγηματικά, με μια πρωτότυπη μονοπρόσωπη αφήγηση, σ’ ένα δύσκολο και εν πολλοίς άγνωστο είδος, το οποίο ονομάζεται φιλοσοφικό διήγημα.

Το διήγημα αρχίζει με τη φράση: «Με λένε Σίσυφο». Ο στόχος σαφής. Ο αναγνώστης δε θα γνωρίσει τον Σίσυφο μέσα από αναλύσεις του συγγραφέα, αλλά θα σταθεί απέναντί του και θα ακούσει τις σκέψεις και τα συναισθήματα του ίδιου του ήρωα, καθώς ο τελευταίος μας διηγείται την ιστορία του μέσω μιας γραφής ποιητικά ψυχαναλυτικής, με λόγο πυκνό, ρωμαλέο, με καζαντζάκειες επιρροές στα εκφραστικά μέσα. Βρίθει νοημάτων και ερωτημάτων το διήγημα του Κ. Λίχνου. Πρώτο και βασικό υπαρξιακό ερώτημα: Ο Σίσυφος είναι που βαστάει τον βράχο ή ο βράχος είναι που υποστηρίζει τον Σίσυφο; Μέσα από τον μονόλογό του, ο ήρωας του διηγήματος επιχειρεί να απαντήσει τούτο το ερώτημα αρκετές φορές. Σε κάποιο σημείο λέει: «...αν αφήσω τον βράχο μου, θα έχω ξεπέσει, δε θα είμαι ο Σίσυφος». Και στο σημείο αυτό έχουμε την πρώτη Αποδοχή (Παραδοχή για τον Σίσυφο), καθώς ο μύθος χτίστηκε στην αδιαίρετη σχέση Σίσυφου και βράχου. Χωρίς αυτόν, τον βράχο, ο Σίσυφος θα ήταν απλώς ένας από τους μυριάδες ξεχασμένους ήρωες της ελληνικής μυθολογίας. Το ερώτημα, λοιπόν, που προκύπτει απευθείας για μας (για τον καθένα μας, που κουβαλάει τον δικό του βράχο), είναι το εξής: Ο βράχος είναι η τιμωρία μας ή η ευκαιρία να αφήσουμε το σημάδι μας στον κόσμο; Αξίζει η υστεροφημία τα βάσανα και τους κόπους; Οι απαντήσεις είναι δικές σας.

{jb_quote}Την ώρα που ανεβαίνουμε την ανηφοριά μας, όλη μας η σκέψη είναι στοχοπροσηλωμένη στην κορυφή. Έπειτα όμως;{/jb_quote}

Διαπίστωση σημαντική, η οποία οδηγεί σε δεύτερο υπαρξιακό ερώτημα, είναι η ακόλουθη: Στην ανηφόρα ο Σίσυφος δε σκέφτεται τίποτα. Βάζει όλη τη δύναμή του για να φτάσει στην κορυφή και δεν έχει την πολυτέλεια να στοχάζεται. Στην κατάβαση, όμως, αρχίζουν να τον τυραννούν οι σκέψεις. «Πού πάω; Τι κάνω; Πόσο ακόμη θ’ αντέξω;» αναρωτιέται κατεβαίνοντας και οι αναλογίες με τις δικές μας ζωές είναι ολοφάνερες. Την ώρα που ανεβαίνουμε την ανηφοριά μας, όλη μας η σκέψη είναι στοχοπροσηλωμένη στην κορυφή. Έπειτα όμως; Όταν κατηφορίζουμε –απολαμβάνοντας για λίγο την ανάπαυλα– τα ερωτήματα για τη ζήση μας φανερώνονται βασανιστικά· ο βράχος δε μας καταπλακώνει, μέχρι να τον σηκώσουμε και πάλι στην πλάτη μας, αλλά μας βαραίνουν τα αναπάντητα ερωτήματα.

Ακολουθώντας τον Σίσυφο σε αυτή την πορεία, ο Κ. Λίχνος στέκεται αμείλικτος και δε χαρίζεται στον ήρωά του στιγμή. Ούτε τις ανομίες του κρύβει, ούτε την αλαζονεία που τον διακατείχε όσο αφέντευε το βασίλειό του παραβλέπει. Άλλωστε, δεν είναι Προμηθέας ο Σίσυφος. Ούτε τιμωρήθηκε για τις αγαθές του προθέσεις. Κάθε άλλο. Η προσωπικότητά του είναι αμφιλεγόμενη, αλλά δεν είναι το ζητούμενο να τον κρίνουμε. Κρίθηκε και πλήρωσε. Αυτό που αξίζει να ερευνήσουμε είναι η στάση του. Το γιατί συνεχίζεις να κουβαλάς τον βράχο, όταν πλέον τους θεούς δε φοβάσαι. Ο Σίσυφος μας κοιτάζει στα μάτια και απαντά με γενναιότητα: «Είναι ο σκοπός που έχω επιλέξει και το νόημα δεν κρύβεται στην περάτωση, αλλά στο διαρκές ανηφόρισμα. Άλλωστε, μπορεί να υπάρξει σκοπός πιο αξιέπαινος από αυτόν που δεν εγκαταλείπεται, ενόσω δε βρίσκεται δικαίωση;». Εδώ ο Σίσυφος μας βάζει δύσκολα. Γιατί έχουμε μάθει πως όλα γίνονται για να πετύχουμε, να ζήσουμε τη δικαίωση των κόπων μας. Έρχεται ο Σίσυφος, όμως, και υπαινίσσεται ότι ο βράχος μπορεί να γίνει δικός μας και όχι τιμωρία των αφεντάδων, και πως μπορεί μια ζωή να ανεβαίνουμε την ανηφοριά χωρίς να δούμε ποτέ την κατάστασή μας να αλλάζει. Το αντέχουμε; Το θέλουμε, αλήθεια;

Η κατάληξη του βιβλίου είναι συγκλονιστική, η συνειδησιακή ωρίμανση του ήρωα αποκαλυπτική, όπως και οι διαπιστώσεις που κάνει για το ποιος έγινε με το πέρασμα των αιώνων. Ο Κ. Λίχνος είχε μια μεγάλη ανηφοριά ν’ ανέβει σε επίπεδο σκέψης, γραφής, απόδοσης, και το κατάφερε. Τον δικό του βράχο, το φιλοσοφικό διήγημα, το ανέβασε στην κορυφή που επιθυμούσε. Σε αντίθεση με τον Σίσυφο, δεν κινδυνεύει. Αυτός ο βράχος είναι στέρεα βαλμένος και ο ίδιος –ο συγγραφέας– μπορεί να συνεχίσει απτόητος, αλύγιστος και όχι άπελπις στο επόμενο ταξίδι του.

Ο βράχος του Σίσυφου
Φιλοσοφικό διήγημα
Κωνσταντίνος Λίχνος
Εκδόσεις Γράφημα
50 σελ.
ISBN 978-618-5710-63-7
Τιμή €7,42