Μαριλένα Παπαϊωάννου: «Ένα πιάτο λιγότερο»

09:44 2/2/2021 - Πηγή: Diastixo

Όταν ένα μυθιστόρημα αρχίζει με έναν θάνατο, όταν προσεγγίζει την αξία της ζωής από τις πρώτες σελίδες, όταν εκπέμπει θλίψη, απόγνωση, λύπηση σε όσους μένουν πίσω, τότε το ρίσκο και στην ποιότητα αλλά και στο ενδιαφέρον που μπορεί να περιέχει, είναι μεγάλο. Για τη νεότατη όμως και ταλαντούχα πεζογράφο Μαριλένα Παπαϊωάννου (η οποία στο πρώτο της βιβλίο διήλθε διεξοδικά τον Εμφύλιο, ενώ στο δεύτερο ασχολήθηκε με τις φυλακές που φιλοξενούσαν προσωρινά όσους θα έπαιρναν τον δρόμο για

τα ξερονήσια, εδώ θέτει το πλαίσιο των Ιουλιανών, της κατάρρευσης της κυβέρνησης Παπανδρέου, τη δολοφονία του Σωτήρη Πέτρουλα, την άνοδο των αποστατών στην εξουσία, ελάχιστα πριν από τη Δικτατορία της 21ης Απριλίου) το ρίσκο γίνεται στοίχημα, απαιτεί λύσεις, θέτει όρους, τους οποίους όχι μόνο ξεπερνά με τεράστια επιτυχία αλλά πολύ περισσότερο κατορθώνει, δίνοντας μια αστυνομική χροιά στο μυθιστόρημα (παρότι ο αρχηγός του τοπικού αστυνομικού τμήματος είναι ο ίδιος αρχαιοκάπηλος), η οποία κάτω απ’ το εκπληκτικό της και διεξοδικό πεζογραφικό κέντημα παίρνει διαστάσεις ασφυκτικής πίεσης του καλού απέναντι στο κακό, ανάμεσα σε εικόνες που παραπέμπουν σε λαθρεμπορία έργων τέχνης εκείνης της περιόδου και στερώντας απ’ όλους μας την ομορφιά της παράδοσης και όλα όσα θα όφειλαν να παραδίδουν είτε στις Αρχές, είτε στα αρχαιολογικά μουσεία.

{loadmodule mod_adsence-inarticle-makri} {loadposition adsence-inarticle-makri}

Θα πούμε δυο λόγια για την υπόθεση του έργου κρατώντας όμως κλειστά όλα τα κλειδιά που ερμηνεύουν την εξέλιξη, φθάνοντας μέχρι την έξοδο, όπου όλα βρίσκουν την απόλυτη φωτεινότητά τους. Ένας νέος άνθρωπος που εργάζεται στο σπίτι ενός αρχαιοκάπηλου, ανακαλύπτει μια στήλη, την οποία και προστατεύει μέχρι του σημείου που, για άγνωστους λόγους, γλιστρά, πέφτει και σκοτώνεται. Ο χαμός του αλλά και η τεράστια προσπάθειά του να προστατέψει το άγαλμα γίνονται αιτία, εκεί στη Σαντορίνη του 1965, να θρηνηθεί τόσο από τους δικούς του, όσο και από άλλους λιγότερο κοντινούς, έντονα, ως ήρωας, ως ένας υπεύθυνος και ευαίσθητος άνθρωπος, ως ένας που έδωσε τη ζωή του για κάτι το δεδομένο. Τέσσερις γυναίκες –η μητέρα του, η αδερφή του, η γυναίκα του και μια πρώην πόρνη, την οποία και αγάπησε υπερβολικά– αναλαμβάνουν μέσω στοιχείων, φωτογραφιών, εγγράφων, ημερολογίων να βρουν πού έχουν θαφτεί αγάλματα, όταν ξέσπασε ο πόλεμος, προκειμένου να προστατευτούν από τους Γερμανούς. Η προσπάθειά τους πέφτει στο κενό, παρά τις ιδιαίτερα κοπιαστικές ενέργειές τους. Όλα αυτά με φόντο τα γεγονότα των Αθηνών της ίδιας περιόδου, κυρίως με τον θάνατο Πέτρουλα και την αναρρίχηση τον αποστατών στην εξουσία. Εν τω μεταξύ, η στήλη εξαφανίζεται κάτω από τα μάτια των δύο αστυνομικών, οι οποίοι είναι επιφορτισμένοι να τη φυλάττουν. Έπειτα από πολλές μυθοποιητικές διεργασίες, λεπτομέρειες, αστυνομικού χρώματος πράξεις και επινοήσεις, όλα πάνε καλά – μη σας ξεφύγει η συγκεκριμένη παράγραφος, όπου ο άνθρωπος-κλειδί ανακοινώνει ολόκληρο το σχέδιο με το οποίο συνέδεσαν τους υπόπτους και τους συνέλαβαν, η μία στήλη θα βρει το ταίρι της, τουλάχιστον το ιστορικό.

Είναι απίστευτα μεγάλη η ικανότητα της Παπαϊωάννου στο στήσιμο αυτού του ψυχολογικού θρίλερ (όλα της τα βιβλία έχουν στόχο τον ψυχισμό πρωταγωνιστών και ηρώων), είναι τεράστια η δυνατότητά της να διεισδύει στον εσωτερικό κόσμο ανθρώπων που στη ζωή τους τάχτηκαν με το μέρος της άλλης πλευράς, μιας κοινότητας γεμάτης αποβράσματα, σφετεριστές, παράνομους ή και ακραίων πολιτικών αντιπάλων, οι οποίοι και χρησιμοποιούν όλα τα μέσα, προκειμένου να αποσπάσουν την ομολογία σου. Η συγγραφέας Παπαϊωάννου βάζοντας ως στόχο δύσκολες στιγμές της νεότερης ελληνικής ιστορίας, όπου τα πάθη, ο παραλογισμός, οι σαθρές ιδεολογίες και οι πολιτικοί ακτιβιστές κυριάρχησαν, ουσιαστικά (και αυτό ας μη θεωρηθεί σεξιστικό) θέτει το φύλο της σε μια δίνη πεζογραφική, η οποία αποτελεί προνόμιο ανδρικό, η οποία συνυπάρχει στον χρόνο με άντρες δημιουργούς και ίσως μιας κάποιας ηλικίας. Το γεγονός ότι ένα κορίτσι στα τριάντα ένα του γράφει για τον Εμφύλιο, λίγο αργότερα για τις φυλακές και τα ξερονήσια και λίγο αργότερα για τα Ιουλιανά, ασφαλώς και θα μείνει στην ιστορία της λογοτεχνίας ως μια ειδική περίπτωση, ως μια συνέχεια της Δούκα, της Γαλανάκη και της Καρυστιάνη, γυναίκες που σαφώς μπήκαν με τα γραπτά τους σε αντρικά χωράφια, γυναίκες που κατάφεραν να αποδείξουν πως τίποτα δεν αποτελεί ταμπού, πως τίποτα δεν μπορεί να σταματήσει μια θηλυκή πένα, αναλαμβάνοντας τα αντίστοιχα ρίσκα, τα οποία αναδεικνύονται άκρως φιλοσοφικά και του πολέμου, και των αγώνων, και της καλλιέργειας αλλά και της ψυχολογικής έξαψης. Η Παπαϊωάννου, όταν επανέλθει με κάτι καινούργιο, αφού πάλι το ψάξει καλά, η Ιστορία θα αποτελέσει και το δημιουργικό της πεδίο, και το αφηγηματολογικό της στοιχείο.

{jb_quote} Η Παπαϊωάννου κυριολεκτικώς χρωματίζει ένα μυθιστόρημα με ό,τι καλύτερο μπορεί ως δημιουργός να διαθέτει, δηλαδή κατοχή υλικών, αυτοπεποίθηση, ανθρώπινες σχέσεις, ψυχολογία, φιλοσοφία, πολιτική, ιδεολογία. {/jb_quote}

Δυο λόγια για την τεχνική δόμηση του βιβλίου, περισσότερο για να αντιληφθούμε πως, καθώς χωρίζεται σε μικρά κεφάλαια, πάντα με τη συγκεκριμένη ημερομηνία και τον συγκεκριμένο τόπο του νησιού, βοηθά και τη συγγραφέα για την –με μαθηματική ακρίβεια– αποκάλυψη γεγονότων και καταστάσεων αλλά και τον αναγνώστη, ο οποίος τα αποδέχεται με λιγότερη κούραση αναγνωστική. Από τους θρήνους των οικείων για τον χαμό, την ενδελεχή έρευνα προκειμένου να ανακαλύψουν κάτι το οποίο θα βοηθήσει το έργο τους, τις δοσοληψίες των αρχαιοκάπηλων, τους διευθυντές των μουσείων και της αρχαιολογικής υπηρεσίας, και τις τεράστιες ευθύνες τους, έως το αστυνομικό δαιμόνιο με το οποίο το βιβλίο κλείνει, αποδίδοντας ευθύνες όπου δει, η Παπαϊωάννου προσμετρά στον γραπτό λόγο πράγματα που μόνο οι πολύ έμπειροι, οι πολύ βιωματικοί, οι πολύ αναλυτικοί, έχουν προσφέρει. Η γλώσσα είναι προσαρμοσμένη και στην κουλτούρα αλλά και στην ντοπιολαλιά του νησιού, η έκφραση παραδόξως κοφτή και κατανοητή (και λέω παραδόξως, γιατί εύκολα θα μπορούσε να ξεπέσει σε αθηναϊκές ατάκες, έστω και της εποχής), η ατμόσφαιρα όπου πρέπει οδυνηρά τραγική, όπου πρέπει αταλάντευτη, όπου πρέπει ρεαλιστική, όπου πρέπει με φανταστικές κινηματογραφικές μουσικές, ενώ το ύφος και πάλι προσαρμόζεται στην ανάλογη λογοτεχνική κλίση. Η Παπαϊωάννου κυριολεκτικώς χρωματίζει ένα μυθιστόρημα με ό,τι καλύτερο μπορεί ως δημιουργός να διαθέτει, δηλαδή κατοχή υλικών, αυτοπεποίθηση, ανθρώπινες σχέσεις, ψυχολογία, φιλοσοφία, πολιτική, ιδεολογία. Ό,τι καλύτερο για να δημιουργηθεί ένα έργο τέχνης, το οποίο διαβάζεται απνευστί, υποκύπτει σε αναγνωστικές αντιδράσεις, δεν είναι μονότονο αλλά εύπλαστο και κινείται ως οργανικός παράγοντας σκέψεων, εικόνων και συναισθημάτων, πρωτόγνωρων και ζεστών.

Η Μαριλένα Παπαϊωάννου είναι εκφραστής της νεότατης πεζογραφικής γενιάς, αυτής της απίθανης γενιάς που ήρθε στον κόσμο γύρω στο ’80 και που έχει δώσει βιβλία εκπληκτικά, είτε μικρά διηγήματα και νουβέλες σύντομες, είτε εκτενή μυθιστορήματα. Αν για οποιονδήποτε λόγο δεν έχετε έρθει σε επαφή με το έργο της, τώρα με το Ένα πιάτο λιγότερο είναι μια θαυμάσια ευκαιρία (επιστρέφοντας και στα δυο προηγούμενα) να γνωρίσετε μια μυθιστοριογράφο που δεν έχει να ζηλέψει τίποτα από καταξιωμένους και δόκιμους συναδέλφους της. Και επειδή είχα μια πρώτη ανάγνωση του βιβλίου από χειρόγραφο, μπορώ να σας εκμυστηρευτώ πως αυτό που είδα στην οριστική του έκδοση με άφησε αληθινά άφωνο, για το πόση δουλειά έκανε η Μαριλένα ενδιαμέσως, προτού να μας το παραδώσει άψογο. Μια καλή επιλογή λοιπόν, η οποία μας μεταφέρει στο μακρινό ’65 μέσα από μια ιστορία συγκινητική, επιπέδου, συναισθηματική και πάνω απ’ όλα χωρίς να προδίδει τίποτα από το ήθος και την ηθική μιας δημιουργού, η οποία κοσμεί με την παρουσία της τον χώρο μας αλλά, και ως επιστήμων, ολόκληρη την κοινωνία.

Ένα πιάτο λιγότερο
Μαριλένα Παπαϊωάννου
Εκδόσεις Καστανιώτη
σ. 368
ISBN: 978-960-03-6816-1
Τιμή: 16,00€