Σταμάτης Πολενάκης: «Προς Δαμασκόν»

22:26 4/2/2025 - Πηγή: Diastixo

Είναι από τις λίγες ίσως φορές στη σύγχρονη ελληνική ποίηση που μια συλλογή μοιάζει τόσο στενά δεμένη με την προηγούμενή της και, παράλληλα, τόσο διαφορετική, τόσο κοντά σε μιαν άλλη απόχρωση, έναν άλλο τόνο, μιαν άλλη ατμόσφαιρα. Πρόκειται για τη συλλογή του Σταμάτη Πολενάκη Προς Δαμασκόν, η οποία μοιάζει να κυοφορήθηκε μέσα στην προηγηθείσα, Birds in the night, τουλάχιστον στο επίπεδο της μορφοποίησης των κειμένων, για να αποκτήσει τη δική της ταυτότητα

και αυθυπαρξία μέσα, κυρίως, από την υιοθέτηση μιας διαφορετικής στάσης του δημιουργού απέναντι στο υλικό του – μιας οπτικής που αναγνωρίζει σε αυτό τους στενούς δεσμούς του, την εξάρτησή του από την πραγματικότητα, γήινη, απτή, σφραγισμένη από τη βαρύτητα ως αναπόσπαστο στοιχείο και χαρακτηριστικό της. Αυτό, βεβαίως, δεν θα πρέπει να ερμηνευθεί υπό το πρίσμα μιας έλξης προς τον ρεαλισμό, αλλά μιας δοκιμής σε ένα διαφορετικό είδος ποιητικότητας που βρίσκει στην παρατήρηση, την εξήγηση και, ενίοτε, την εκλογίκευση, τον ρυθμό και τον κυματισμό της. Έτσι, το πεζόμορφο των ποιημάτων έρχεται αυτή τη φορά για να ταιριάξει καλύτερα με το περιεχόμενό τους, αλλά και με τη διάθεση του ποιητή να ψαύσει τα γεγονότα και τα πρόσωπα σαν να είναι αινίγματα που αναζητούνε λύση.

Προεκτείνοντας αυτή την τελευταία παρατήρηση, θα τολμούσα να υποστηρίξω ότι σε αυτή τη συλλογή ο Πολενάκης στήνει μικρά ποιητικά σκηνικά, τα οποία αποκτούν το νόημα και την ουσία τους χάρη στον μετεωρισμό τους ανάμεσα στο οικείο και το ανοίκειο, ανάμεσα στο γνωστό και το άφατο ή το αόρατο. Ο ποιητής μπολιάζει στην ίδια ποιητική σύνθεση στοιχεία γνωστά και γνώριμα στην καθημερινή μας πράξη και στοιχεία που την ξεπερνούν και την υπερβαίνουν – ή μάλλον της δίνουν έναν άλλο χαρακτήρα, μιαν άλλη προοπτική: την κάνουν να προσεγγίζει την περιοχή της λύσης, του τέλους, της παύσης. Πρόκειται ουσιαστικά για την αναγνώριση της δυναμικής κίνησης της ζωής από μια αρχή προς μια λήξη που δίνεται, συνήθως, μέσα από εικόνες εντυπωσιακές, κάποτε βιβλικές, συχνά σοκαριστικές ή αναπάντεχες. Τις περισσότερες φορές είναι εικόνες στατικές ή μάλλον σταθερές στην επανάληψή τους, στην αποτύπωση της συνεχούς αναπαραγωγής μιας κίνησης, ενός ήχου, μιας σκέψης, έτσι που το τέλος να προσλαμβάνει τον χαρακτήρα μιας συνέχειας μέσα σε μια συνθήκη που μοιάζει βασανιστική και λυτρωτική ταυτόχρονα.

{jb_quote}Μπολιάζει στην ίδια ποιητική σύνθεση στοιχεία γνωστά και γνώριμα στην καθημερινή μας πράξη και στοιχεία που την ξεπερνούν και την υπερβαίνουν.{/jb_quote}

Οι εικόνες, βέβαια, είναι μονάχα η μία όψη του νομίσματος. Η άλλη αφορά τη σύζευξή τους. Θα μπορούσε κανείς να κάνει λόγο για αφηγηματικότητα, για τη γνωστή και πάγια συνήθεια ακόμα και των ποιητών να αρμολογούν τις εικόνες τους –εσωτερικές ή εξωτερικές– κατά τρόπο που αυτές να διευθετούνται και να διευθετούν μια νέα λογική και τάξη – την προσωπική τάξη του ίδιου του ποιητή. Ο Πολενάκης εδώ κάνει ακριβώς αυτό. Στηρίζει και διαμορφώνει την ποιητική του στην αρμολόγηση των εικόνων (που μπορεί να είναι ακόμα και σκέψεις ή σχόλια), στον τρόπο με τον οποίο εντοπίζει τα σημεία επαφής μεταξύ τους. Εδώ αξίζει να σταθεί κανείς και να διαπιστώσει ότι τα σημεία αυτά στα οποία «αγγίζονται» τα μέρη του ποιήματος για να δεθούν μεταξύ τους αποτελούν, στην πραγματικότητα, δύο περιοχές που συνδέονται μεταξύ τους πολύ περισσότερο με μια σχέση άπωσης παρά έλξης. Στο σημείο αυτό ακριβώς έγκειται η βαθιά αλήθεια της ποίησης, η ιδιότητά της να διαπερνά τα πάντα, να σταθμεύει παντού και, σαν άλλη αράχνη, να παράγει ένα νήμα το οποίο δένει μεταξύ τους τα σπασμένα, απομακρυσμένα, ανόμοια κομμάτια της πραγματικότητας, για να τα προσφέρει σαν διαψεύσεις των ανθρώπινων βεβαιοτήτων. Πόσο μάλλον όταν αυτές οι βεβαιότητες αφορούν τη ζωή και όλα εκείνα που την περιτριγυρίζουν εν είδει ομόκεντρων κύκλων, με τον μεγαλύτερο να προσλαμβάνει το σχήμα του θανάτου.

Ο άπιαστος και διαρκώς ασύλληπτος κόσμος ω Κύριε των δυνάμεων αυτός ο ακατάληπτος κόσμος που διαρκώς μεταμορφώνεται που ολοένα μετατοπίζεται καθώς τον αναζητούμε στα τυφλά προχωρώντας ο ένας και πολλαπλός κόσμος που μας δόθηκε για να ζήσουμε
ω Κύριε των δυνάμεων όλα θα φωτιστούν τη στιγμή του θανάτου μας.

Για το τέλος θα ήθελα να σταθώ σε ένα από τα πιο ενδιαφέροντα ποιήματα της συλλογής, όχι μόνο για λόγους αισθητικούς, αλλά κυρίως γιατί ανοίγει διάλογο με ένα από τα ωραιότερα και πιο σημαντικά ποιήματα της νεοελληνικής ποίησης – το ποίημα του Νίκου Εγγονόπουλου, «Νέα περί του θανάτου του Ισπανού ποιητή Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα στις 19 Αυγούστου του 1936 μέσα στο χαντάκι του Καμίνο ντε λα Φουέντε». Το ποίημα του Πολενάκη φέρει τον ίδιο τίτλο με τη διαφορά ότι πριν από την πρώτη λέξη, «Νέα», προστίθενται οι προσδιορισμοί «Ακόμη λίγα». Το ποίημα, βέβαια, ελάχιστα μοιάζει να συνδέεται με αυτό του Εγγονόπουλου αφού, πέρα από τη μορφή του, εκτυλίσσεται σαν μια υποθετική ανάκληση της στιγμής της δολοφονίας του Λόρκα, η οποία συνοδεύεται από το ξέσπασμα και τη συμμετοχή της φύσης ως εκδικήτριας του άδικου θανάτου και του άδικου γενικότερα. Πρόκειται για μια διαφορετική προσέγγιση, η οποία παρότι απομακρύνεται από αυτήν του Εγγονόπουλου, διατηρεί τους δεσμούς της με αυτήν στο μέτρο και στον βαθμό που οικοδομείται πάνω σε δύο βασικές έννοιες: την έννοια της αποδοχής και την ακριβώς αντίθετή της. Και τα δύο ποιήματα ισορροπούν με άκρα επιδεξιότητα ανάμεσα στη θαρραλέα ενατένιση του γεγονότος και στο λύγισμα που κρύβεται αντίστοιχα στις λέξεις «ποιητάς» και «πνιγμένων» των δύο ποιημάτων που, από κοινού, διαμορφώνουν μια νέα ενότητα – οι ποιητές των πνιγμένων είναι πάνω απ’ όλα οι ποιητές των ανθρώπων, οι ποιητές των αδικημένων, οι ποιητές του κόσμου. Οι δημιουργοί του.

[…] Άκουσαν τη φοβερή βουή των κυμάτων σημάδι μιας θαλασσοταραχής που όμοιά της δεν είχε δει άνθρωπος στον κόσμο απ’ την πανάρχαια εποχή των κατακλυσμών του Θεού. Αύριο όταν τα νερά γαληνέψουν θα περπατήσουμε όλοι επί των υδάτων. Διόσκορο Γκαλίντο Γκονσάλες και Φρανσίσκο Γκαλαντί και Χοακίν Αρκόγιας και Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα ακούστε τη θάλασσα που έρχεται. Τη σκοτεινή ακούστε θάλασσα που θυμάται τα ονόματα όλων της των πνιγμένων.

Προς Δαμασκόν
Σταμάτης Πολενάκης
Εκδόσεις Ενύπνιο
112 σελ.
ISBN 978-618-5769-68-0
Τιμή €12,00