Συλλογικό έργο: «Άνθρωποι και ζώα στη Νεοελληνική λογοτεχνία»

22:53 22/5/2022 - Πηγή: Diastixo

«Αινείτε τον Κύριον […] τα θηρία και πάντα τα κτήνη, ερπετά και πετεινά πτερωτά» αναφέρεται σε ψαλμό του Δαυίδ, σ’ ένα πρώιμο λογοτεχνικό δείγμα της σχέσης ανθρώπων και ζώων, μια σχέση που μπορεί να βρει κανείς και σε μεσαιωνικά κείμενα – με πιο χαρακτηριστικό το Έπος του Διγενή Ακρίτα, όπου δίπλα στον πρωταγωνιστή δεσπόζει το άλογο (φαρί) είτε μαύρου χρώματος, είτε σταχτί (γρίβας), είτε κοκκινότριχο (δαγάλης), είτε «λευκόν καθάπερ γάλα». Τα άλογα, που χαρακτηρίζονται στο έπος ως «καλά και θαυμαστά», «επίλεκτα», «δρομαία» και «φοβερά», συνοδεύουν τον Διγενή Ακρίτα στις μακρινές του πορείες

μαζί με τα εφεδρικά, τα λεγόμενα «συρτά», αλλά και τα μουλάρια (μούλες), που αναλαμβάνουν το δύσκολο έργο της μεταφοράς των μεγάλων φορτίων.

Σε όλη τη διαδρομή της λογοτεχνίας μας μπορεί να διαπιστώσει κανείς τη στενή σχέση των Ελλήνων με τα ζώα και η περίπτωση του Εμμανουήλ Ροΐδη είναι μια από τις πιο χαρακτηριστικές, καθώς σε πολλές αφηγήσεις έδειξε τη βαθιά του αφοσίωση στα ζώα συντροφιάς, αλλά και σ’ εκείνα που μόχθησαν σκληρά δίπλα στον άνθρωπο για χιλιάδες χρόνια. Ο Ροΐδης τονίζει στις αφηγήσεις του την ενστικτώδη ανάγκη τούτης της συνύπαρξης, που πλήττεται από την κτηνώδη συμπεριφορά ατόμων τα οποία μεταχειρίζονται με τον χειρότερο τρόπο άλλα όντα. Την ίδια στιγμή όμως φέρνει στην επιφάνεια και την καλοσύνη των ιδιοκτητών αυτών των δύστυχων ζώων, αλλά και άλλων επαγγελματιών, όπως οι γιατροί που αναλαμβάνουν να ανακουφίσουν τον πόνο τούτων των πλασμάτων, που τον υπομένουν με απέραντη στωικότητα.

Η σχέση ανθρώπων και ζώων, όπως καταγράφεται στα κείμενα της νεοελληνική λογοτεχνίας, μελετήθηκε κατά τη διάρκεια του επιστημονικού συνεδρίου, του οποίου τα πρακτικά συγκεντρώθηκαν σ’ αυτόν τον τόμο. Το συνέδριο έλαβε χώρα στην Κεντρική Βιβλιοθήκη Θεσσαλονίκης με τη συμμετοχή λογοτεχνών, επιστημόνων, αλλά και ενός σημαντικού αριθμού φοιτητών και άλλων ακροατών. Οι συμμετέχοντες μίλησαν για την επαφή μας με τα ζώα, η οποία ήταν πολύ πιο στενή σε παλαιότερες εποχές, όταν κάθε σπίτι έτρεφε τα δικά του οικόσιτα, ειδικά στην επαρχία, αλλά και στα προάστια των πόλεων, που δεν διέφεραν και πολύ από τα χωριά. Εκεί, ντόπιοι και πρόσφυγες «έφτιαξαν κοτέτσια, ανάστησαν κοτόπουλα και κουνέλια, κουβάλησαν μια κατσικούλα μαλτέζα για το γάλα, ακόμα και φραγκόκοτες άρχισαν να κυκλοφορούν...». Όπως τονίζεται στις εισηγήσεις, πολλοί Νεοέλληνες συγγραφείς με καταγωγή από την επαρχία, όπως ο Ηλίας Παπαδημητρακόπουλος, υπογράμμισαν κατά καιρούς με έντονο τρόπο τη σκληρότητα των ανθρώπων της υπαίθρου, που δε διστάζουν να σκοτώσουν τα πιο γέρικα ζώα εγκαταλείποντάς τα στα πιο αφιλόξενα σημεία, όπου δεν μπορούν να επιβιώσουν και πεθαίνουν εντελώς αβοήθητα.

{jb_quote}Κι εδώ ακριβώς έρχεται η λογοτεχνία να εκφράσει τη βαθιά μας αγωνία για την επιβίωση τόσο τη δική μας όσο και του εύθραυστου φυσικού κόσμου, που μπορεί να γίνει κομμάτια σε μια στιγμή.{/jb_quote}

Πέρα από τη λογοτεχνική διάσταση της σχέσης ανθρώπων και ζώων, στα πρακτικά της ημερίδας γίνεται λόγος και για μια σειρά από άλλα σημαντικά ζητήματα, όπως η συμπεριφορά των κτηνιάτρων, που καλούνται να περιθάλψουν τα άρρωστα ζώα συντροφιάς, τα οποία κατακλύζουν τις σύγχρονες πόλεις, αλλά και κάποιες καινούργιες τάσεις που έχουν να κάνουν με το ζήτημα της κρεοφαγίας, που φαίνεται ότι θα απασχολήσει την ανθρωπότητα στα επόμενα χρόνια, καθώς οι σύγχρονες κοινωνίες έχουν την απαίτηση να καταναλώνουν τεράστιες ποσότητες ζωικών προϊόντων επιβαρύνοντας το περιβάλλον, καταστρέφοντας την υγεία τους και θανατώνοντας εκατομμύρια άτυχα πλάσματα, που δεν μπορούν να αντισταθούν στις αδηφάγες ορέξεις μας.

Από την πρώτη στιγμή της ύπαρξής του ο άνθρωπος ένιωσε την ανάγκη επικοινωνίας με τον φυσικό κόσμο, και κυρίως με τα ζώα που τον περιέβαλλαν σε κάθε του κίνηση. Όπως χαρακτηριστικά σημειώνει η Άννα Αφεντουλίδου σε μια από τις παρεμβάσεις της συνεδρίας, «οι σχέσεις των ανθρώπων με τα ζώα εκτείνονται σε όλο το φάσμα: από την απόλυτη σκληρότητα, τον ωφελιμισμό και την εκμετάλλευση μέχρι και την απόλυτη αφοσίωση, τη συναισθηματική επένδυση και την ευσπλαχνία». Στο πέρασμα των χρόνων, έπρεπε να δαμάσουμε τον φόβο μας γι’ αυτά τα περίεργα πλάσματα κι αργότερα μάθαμε να τα χρησιμοποιούμε, όμως κάθε στιγμή βλέπαμε στο πρόσωπό τους τον αντικατοπτρισμό του εαυτού μας· αυτόν τον αντικατοπτρισμό εξακολουθούμε να νιώθουμε καθώς μπαίνουμε σε μια καινούργια εποχή, όπου απειλείται η ισορροπία του περιβάλλοντος. Κι εδώ ακριβώς έρχεται η λογοτεχνία να εκφράσει τη βαθιά μας αγωνία για την επιβίωση τόσο τη δική μας όσο και του εύθραυστου φυσικού κόσμου, που μπορεί να γίνει κομμάτια σε μια στιγμή.

Άνθρωποι και ζώα στη Νεοελληνική λογοτεχνία
Από τις αρχές (12ος αι.) ώς σήμερα
Συλλογικό έργο
επιμέλεια: Σωτηρία Σταυρακοπούλου
Εκδόσεις Κυριακίδη
σ. 480
ISBN: 978-960-599-375-7
Τιμή: 34,90€