Οι μεγάλοι εξόριστοι από το Ελληνικό Συγκρότημα Σύγχρονης Μουσικής στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών

10:44 7/5/2015 - Πηγή: Culture Now

Συνθέσεις δημιουργών που υπέστησαν διώξεις λόγω της πολιτικής τους ιδεολογίας ή της φυλετικής τους καταγωγής από το ναζιστικό καθεστώς και αναγκάστηκαν να πάρουν τον δρόμο της εξορίας, θα παρουσιάσει την Τρίτη 12 Μαΐου (ώρα 8:30) το Ελληνικό Συγκρότημα Σύγχρονης Μουσικής υπό τον διακεκριμένο μαέστρο, συνθέτη και ακαδημαϊκό Θόδωρο Αντωνίου.

Το πρόγραμμα περιλαμβάνει δημιουργίες των Κουρτ Βάιλ, Πάουλ Ντεσσάου, Χανς Άισλερ, Ερνστ Κρένεκ και Πάουλ Χίντεμιτ. Συμμετέχουν η σοπράνο Άρτεμις Μπόγρη,

οι τενόροι Χρήστος Κεχρής και Γιώργος Κυριαζής, καθώς και οι βαρύτονοι Βαγγέλης Μανιάτης και Σωτήρης Τριάντης. Η συναυλία πραγματοποιείται στο πλαίσιο της Σειράς Σύγχρονη μουσική δημιουργία.

«Οι μεγάλοι εξόριστοι»

Η μεγάλη οικονομική κρίση στη Γερμανία μετά το τέλος του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου προκάλεσε τη ραγδαία άνοδο του ναζισμού. Η φασιστική, εθνικιστική ιδεολογία, απειλή για την ελεύθερη πνευματική δημιουργία, ανάγκασε καλλιτέχνες και επιστήμονες σε άτακτη φυγή. Οι δημιουργοί αυτοί, προσαρμοζόμενοι στις νέες συνθήκες της ζωής τους, μπόρεσαν να αναπτύξουν ελεύθερα τη σκέψη τους και την τέχνη τους. Ανάμεσά τους, σημαντικοί σύγχρονοι συνθέτες, όπως οι Κουρτ Βάιλ, Πάουλ Ντεσσάου, Χανς Άισλερ, Ερνστ Κρένεκ και Πάουλ Χίντεμιτ.

Στο πρώτο μέρος της συναυλίας με τίτλο «Οι μεγάλοι εξόριστοι»…, η υψίφωνος Άρτεμις Μπόγρη θα ερμηνεύσει τα Άγνωστα τραγούδια για σοπράνο και πιάνο (1925-44) του Κουρτ Βάιλ. Θα τη συνοδεύσει η πιανίστα Βίκυ Στυλιανού, η οποία θα παρουσιάσει στη συνέχεια –πλαισιωμένη από τη βιολονίστα Στέλλα Τσάνη– τον Εβραϊκό χορό για βιολί και πιάνο (1940) του Πάουλ Ντεσσάου. Η πρώτη ενότητα του προγράμματος θα ολοκληρωθεί με το έργο Nonet αρ. 1 για ενόργανο σύνολο (1939), μια από τις λίγες συνθέσεις μουσικής δωματίου που έγραψε ο Χανς Άισλερ, η οποία όμως κατέχει εξέχουσα θέση στο σύγχρονο ρεπερτόριο.

Το δεύτερο μέρος θα αρχίσει με τα Πέντε κομμάτια για τρομπόνι και πιάνο (1967) του Ερνστ Κρένεκ (1900-1991), τα οποία φέρουν έντονα το στίγμα του Μοντερνισμού. Παίζουν ο Ανδρέας-Ρολάνδος Θεοδώρου (τρομπόνι) και η Βίκυ Στυλιανού (πιάνο). Ο επίλογος της βραδιάς ανήκει στον Πάουλ Χίντεμιτ (1895-1963) και στο μονόπρακτο μουσικό σκετς για σολίστ και ενόργανο σύνολο Μπρος και πίσω [Hin und Zurück], έργο 45a (1927). Πρόκειται για μια σάτιρα στη σοβαρή όπερα σε λιμπρέτο του Μαρτσέλλους Σίφερ. Η όπερα-μινιατούρα του Χίντεμιτ έχει διάρκεια μόλις 12 λεπτά και ανέβηκε για πρώτη φορά στο Μουσικό Φεστιβάλ του Μπάντεν-Μπάντεν το 1927 μαζί με άλλα σύντομα λυρικά έργα των Μιγιώ, Βάιλ και Τοχ. Στη συναυλία του Ελληνικού Συγκροτήματος Σύγχρονης Μουσικής στο Μέγαρο τους ρόλους ερμηνεύουν η σοπράνο Άρτεμις Μπόγρη, οι τενόροι Χρήστος Κεχρής και Γιώργος Κυριαζής και οι βαρύτονοι Βαγγέλης Μανιάτης και Σωτήρης Τριάντης.

Ο Κουρτ Βάιλ (1900-1950) γεννήθηκε στο Ντεσσάου και πέθανε στη Νέα Υόρκη. Μεγάλωσε σε μουσική οικογένεια, έμαθε πιάνο, και δεκαπέντε ετών εργαζόταν ως πιανίστας συνοδός στο Friedrich-Theater. Το 1918 μαθήτευσε δίπλα στον Χούμπερντινκ και δύο χρόνια αργότερα στον Φερρούτσιο Μπουζόνι, στην Κρατική Ακαδημία Τεχνών του Βερολίνου. Υπήρξε ο αγαπημένος του μαθητής. Τότε έγραψε την πρώτη του συμφωνία και το πρώτο του κουαρτέτο για έγχορδα. Με τη μονόπρακτη όπερα Ο πρωταγωνιστής καθιερώθηκε ως ένας από τους βασικούς δραματικούς συνθέτες της Γερμανίας. Ακολούθησαν το έργο Μαχαγκόννυ (Songspiel) και η Όπερα της πεντάρας σε συνεργασία με τον Μπρεχτ. Με την άνοδο του ναζισμού ο εβραϊκής καταγωγής Βάιλ φεύγει από τη Γερμανία. Μένει δύο χρόνια στο Παρίσι και το 1935 πηγαίνει στη Νέα Υόρκη, όπου αρχίζει να γράφει μουσική για το Μπρόντγουεϋ.

O συνθέτης και μαέστρος Πάουλ Ντεσσάου (1894-1979) γεννήθηκε στο Αμβούργο και πέθανε στο Βερολίνο. Μελέτησε βιολί στο Ωδείο του Βερολίνου. Το 1912 έγινε μουσικός προγυμναστής στο Stadttheater του Αμβούργου. Από το 1914 έως το 1933, εργάστηκε ως δεύτερος διευθυντής χορωδίας στο Θέατρο Τίβολι της Βρέμης, μαέστρος στο Intimate Theatre του Αμβούργου, μουσικός προγυμναστής και διευθυντής χορωδίας στην Όπερα της Κολωνίας και διευθυντής χορωδίας στο Μάιντς και στην Όπερα του Βερολίνου. Το 1933 μετακόμισε στη Γαλλία και το 1939 στις ΗΠΑ, αρχικά στη Νέα Υόρκη και μετά στο Χόλλυγουντ. Επέστρεψε στο Αν. Βερολίνο το 1948, όπου, εκτός της διεύθυνσης και της σύνθεσης, ανέπτυξε αξιόλογη ακαδημαϊκή καριέρα. Η εργογραφία του πολυβραβευμένου Πάουλ Ντεσσάου περιλαμβάνει όπερες, συμφωνικά έργα, έργα για χορωδία, φωνητική μουσική, καθώς και έργα για μικρότερα σύνολα και σόλο όργανα. Συνεργάστηκε με τον Μπρεχτ και έγραψε μουσική για θεατρικά έργα και για τον κινηματογράφο (πρώτα φιλμ του Ντίσνεϋ και βωβές ταινίες). Προσχώρησε στο κίνημα των αβανγκάρντ συνθετών της εποχής του, μαζί με τους Λουτοσλάφσκι, Σνίτκε, Μπλάχερ, Χέντσε και Νόνο.

Γεννημένος στη Λειψία, ο Χανς Άισλερ (1898-1962) σπούδασε στο Ωδείο της Βιέννης, όπου υπήρξε μαθητής του Σαίνμπεργκ (1919-23). Επηρεασμένος από τον μαρξισμό υιοθετεί, από το 1927, ένα πιο «λαϊκό» ύφος στη σύνθεση. Έγραψε πολιτικά εμβατήρια, χορωδιακά και θεατρική μουσική σε συνεργασία με τον Μπρεχτ. Εξορίστηκε το 1933 και εργάστηκε στο Παρίσι, στο Λονδίνο, στην Κοπεγχάγη και στις ΗΠΑ. Το 1938 εγκαταστάθηκε στο Χόλλυγουντ, όπου δίδαξε στο Πανεπιστήμιο της Νέας Καλιφόρνιας και συνέθεσε μουσική για ταινίες του Τσάπλιν. Έγραψε στα αγγλικά το βιβλίο Composing for the Films (1947). Λόγω των μέτρων του αμερικανού γερουσιαστή Μακάρθυ κατά των κομμουνιστών, το 1947 απελάθηκε από τις ΗΠΑ και έφυγε, το 1948, για τη Βιέννη και το Βερολίνο. Το 1952 εγκαταστάθηκε στην Ανατολική Γερμανία, όπου οργάνωσε εργατικές χορωδίες και έγραψε λαϊκά τραγούδια (μεταξύ άλλων και τον εθνικό ύμνο της Λαϊκής Δημοκρατίας της Γερμανίας). Πολλές συνθέσεις του είναι γραμμένες σε δωδεκαφθογγικό σύστημα. Συνέθεσε περίπου 600 τραγούδια αλλά και μουσική για 40 θεατρικά έργα και για περισσότερες από 40 ταινίες. Πέθανε στο Βερολίνο.

O αυστριακός συνθέτης Ερνστ Κρένεκ (1900-1991) ήταν τσεχικής καταγωγής και πολιτογραφήθηκε Αμερικανός το 1945. Σπούδασε με τον Φραντς Σρέκερ στην Ακαδημία της Βιέννης (1916) και στο Ωδείο του Βερολίνου (1920-23). Εργάστηκε σε πολλά γερμανικά λυρικά θέατρα ως μαέστρος. Το 1926 ολοκλήρωσε την όπερα Ο Τζόννυ παίζει [Jonny spielt auf] σε τζαζ ύφος. Το 1928 μελέτησε επισταμένως το δωδεκάφθογγο σύστημα και συνέθεσε την περίτεχνη όπερα Κάρολος Ε΄ [Karl V]. Σε μεταγενέστερα έργα του εφάρμοσε την ελεύθερη ατονική τεχνική και χρησιμοποίησε ηλεκτρονικά μέσα. Αργότερα επανήλθε σε πιο λυρικό ύφος. Μετανάστευσε στις ΗΠΑ το 1938 και δίδαξε μουσική στο Κολέγιο Βάσσαρ (1939-42) και στο Χάμλιν της Μινεσότας (1942-47). Το 1948 εγκαταστάθηκε στο Λος Άντζελες, όπου συνέθετε, έδινε διαλέξεις κ.λπ. Έγραψε 15 όπερες, 3 μπαλέτα, 5 συμφωνίες, κοντσέρτα, 7 κουαρτέτα εγχόρδων, πολλά έργα για πιάνο, συλλογές λίντερ και θεωρητικές μελέτες.

Ο Γερμανός Πάουλ Χίντεμιτ (1895-1963) σπούδασε βιόλα με καθηγητές τους Μέντελσον και Ζέκλες στο Ωδείο της Φρανκφούρτης. Είκοσι ετών έγινε Konzertmeister στην όπερα της πόλης. Το 1923 σχημάτισε το κουαρτέτο Amar-Hindemith, όπου έπαιζε βιόλα. Έκανε πολλές περιοδείες ως μέλος του κουαρτέτου και ως σολίστ. Το ίδιο διάστημα απέκτησε φήμη και ως συνθέτης, καθώς τα έργα του άρχισαν να παρουσιάζονται σε εκδηλώσεις της Διεθνούς Εταιρείας Σύγχρονης Μουσικής (SIMC) και στο Φεστιβάλ του Ντοναουέσινγκεν. Το 1927 έγινε καθηγητής στην Ανωτάτη Σχολή Μουσικής του Βερολίνου. Καθώς το ναζιστικό καθεστώς τον χαρακτήρισε persona non grata, ο Χίντεμιτ έχασε τη θέση του στο πανεπιστήμιο, και το έργο του απαγορεύτηκε στη Γερμανία. Επέστρεψε στην Ευρώπη μετά τον πόλεμο και αργότερα ανέλαβε το Μουσικό Τμήμα του Πανεπιστημίου της Ζυρίχης. Από το 1930 άρχισε να συνθέτει έργα με βάση ένα δικό του νέο σύστημα. Έγραψε 8 όπερες, χορωδιακά έργα a cappella, πολλά τραγούδια, 3 συμφωνίες κ.ά.

Το Ελληνικό Συγκρότημα Σύγχρονης Μουσικής ιδρύθηκε το Φεβρουάριο του 1967 από τον συνθέτη και μαέστρο Θόδωρο Αντωνίου, ο οποίος είναι και ο καλλιτεχνικός διευθυντής του. Πρώτα μέλη του υπήρξαν οι πιο ταλαντούχοι μουσικοί της εποχής, με ιδιαίτερα ενδιαφέροντα στη σύγχρονη μουσική.

Η πρώτη εμφάνιση του Συγκροτήματος έγινε το Μάρτιο του 1967 στην Ελληνοαμερικανική Ένωση, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ «Ημέρες Σύγχρονης Μουσικής». Έκτοτε, το Ελληνικό Συγκρότημα Σύγχρονης Μουσικής έχει παρουσιάσει εκατοντάδες έργων όλων των αισθητικών κατευθύνσεων και τεχνοτροπιών, τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό, καθώς και τα πιο αντιπροσωπευτικά έργα του διεθνούς ρεπερτορίου.

Έχει λάβει μέρος σε πολλές συναυλίες και φεστιβάλ σε όλο τον κόσμο. Στα προγράμματα του Ελληνικού Συγκροτήματος έχουν συμπεριληφθεί έλληνες συνθέτες όλων των γενεών, με ιδιαίτερη έμφαση σε νεότερους δημιουργούς, καθώς και σε παραγγελίες και πρώτες εκτελέσεις.

Από το 1989 το ΕΣΣΜ συνεργάζεται πολύ στενά με την Ένωση Ελλήνων Μουσουργών και συμμετέχει σε όλες τις δραστηριότητες της. Υπεύθυνος του συγκροτήματος είναι ο Ιάκωβος Κονιτόπουλος.

Ο Θόδωρος Αντωνίου, Πρόεδρος της Ένωσης Ελλήνων Μουσουργών από το 1989, είναι ένας από τους διαπρεπέστερους και πολυγραφότερους σύγχρονους καλλιτέχνες. Διάγει λαμπρή καριέρα ως συνθέτης, μαέστρος και καθηγητής πανεπιστημίου, τόσο στην Ελλάδα, όσο και στο εξωτερικό.

Σπούδασε βιολί, φωνητική και σύνθεση στο Εθνικό και Ελληνικό Ωδείο και συνέχισε διεύθυνση ορχήστρας και σύνθεση στη Μουσική Ακαδημία του Μονάχου και στο Διεθνές Μουσικό Κέντρο του Ντάρμσταντ.

Δίδαξε μουσική στα μεγαλύτερα Πανεπιστήμια των ΗΠΑ, μεταξύ άλλων στο Πανεπιστήμιο του Στάνφορντ και στη Μουσική Ακαδημία της Φιλαδέλφειας. Υπήρξε συνδιευθυντής όλων των δραστηριοτήτων σύγχρονης μουσικής στο Μουσικό Κέντρο του Τάνγκελγουντ. Το 1978 έγινε καθηγητής σύνθεσης στο Πανεπιστήμιο της Βοστώνης, θέση την οποία κατείχε ως τον Οκτώβριο του 2008, οπότε και ανακηρύχθηκε Ομότιμος Καθηγητής. Ανακηρύχθηκε Επίτιμος Διδάκτωρ του Τμήματος Μουσικών Σπουδών του Ιονίου Πανεπιστημίου και του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών το 2005 και το 2009 αντίστοιχα. Διετέλεσε καλλιτεχνικός διευθυντής της Πειραματικής Λυρικής Σκηνής. Είναι διευθυντής του Μουσικού Τμήματος του Hellenic American College. Οι περισσότεροι έλληνες συνθέτες της νεότερης γενιάς υπήρξαν μαθητές του.

Ως μαέστρος έχει διευθύνει σημαντικές ορχήστρες και μουσικά σχήματα παγκοσμίως. Πολλές συνθέσεις του είναι παραγγελίες μεγάλων συνόλων. Του έχουν απονεμηθεί πολυάριθμα διεθνή βραβεία και διακρίσεις. Το 2007 έλαβε τη διάκριση του «Ταξιάρχη του Τάγματος της Τιμής» από τον Πρόεδρο της Ελληνικής Δημοκρατίας, το 2011 το βραβείο «Τιμώντας τον Ελληνικό Πολιτισμό» από το Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ και το 2013 το βραβείο «Απόλλων» από την Εθνική Λυρική Σκηνή και την Εταιρία Φίλων ΕΛΣ. Το 2014 εξελέγη τακτικό μέλος της Ακαδημίας Αθηνών (έδρα: Μουσική Σύνθεση).

Τα έργα του Θόδωρου Αντωνίου είναι πολυάριθμα και ποικίλης φύσεως και έχουν εκδοθεί από τους οίκους Bärenreiter Verlag (Γερμανία), G. Schirmer (ΗΠΑ) και Φίλιππος Νάκας (Ελλάδα).