Η φιλία στον 21ο αιώνα

02:32 23/2/2025 - Πηγή: Τα Νεα

O Νίτσε είπε κάποτε πως μόνο κάτι που δεν έχει ιστορία μπορεί να οριστεί. Η φιλία, όμως, έχει ιστορία, όπως δείχνει το γεγονός ότι από τον Αριστοτέλη μέχρι τον Μισέλ ντε Μονταίνι δεν έχει πάψει να είναι πρωταγωνίστρια στην παράδοση της γνώσης. Πρέπει λοιπόν συνεχώς να αναθεωρείται και να επαναπροσδιορίζεται. Ο κριτικός της El País προτείνει να παρατηρήσουμε έναν πίνακα του 1920, τη Συνάθροιση στο Καφέ ντε Πόμπο, του Χοσέ Σολάνα. Εκείνη την εποχή, φίλοι σαν τους κοστουμαρισμένους άνδρες που βλέπουμε απαγορευόταν να μιλούν για προσωπικά θέματα. Εναν αιώνα αργότερα, ο μόνος φόβος των φίλων που

βγαίνουν να τα πιουν σε ένα μπαρ είναι μήπως ξυπνήσουν το άλλο πρωί με τύψεις επειδή ανοίχτηκαν πολύ.

Ο ισπανός συγγραφέας Χακόμπο Μπεργκαρέτσε και ο αργεντίνος νευροεπιστήμονας Μαριάνο Σίγκμαν αποφάσισαν να εξερευνήσουν την έννοια της φιλίας μέσα από προσωπικές εμπειρίες. Οργάνωσαν έτσι ένα συμπόσιο σε ένα εργοστάσιο, που κράτησε πολλές μέρες και πέρασαν από εκεί δεκάδες καλεσμένοι. Οπως γράφουν στο βιβλίο τους Φιλία, ο μόνος ακριβής ορισμός στον οποίο μπόρεσαν να φτάσουν διατυπώθηκε από τη δημοσιογράφο και συγγραφέα Ρόσα Μοντέρο, που έφτασε στη σύναξη συνοδευόμενη από μια σκυλίτσα την οποία δεν θεωρούσε φίλη της. Αντιθέτως, είπε, τα σκυλιά πάνω από 30 κιλά είναι φίλοι. Να λοιπόν το πιο πολύτιμο εύρημα της έρευνας: η φιλία, στα σκυλιά τουλάχιστον, ξεκινά από τα 30 κιλά.

Ενα άλλο πρόβλημα με τη φιλία είναι ότι δεν διαθέτουμε αρκετό γλωσσικό πλούτο για να προσεγγίσουμε όλη τη διαφορετικότητά της. Οπως παρατηρεί ο γάλλος φιλόσοφος Ζοφρουά ντε Λαγκανρί στο Εγκώμιο της φιλίας, υπάρχουν πολλές λέξεις για τον «γιο του αδελφού της μητέρας μου», δεν υπάρχουν όμως δύο λέξεις για να ξεχωρίσουν τον στενό μου φίλο από τον συνάδελφο με τον οποίο βγαίνω κάθε τόσο για φαΐ. Στο βιβλίο του, ο Λαγκανρί περιγράφει τη φιλία του με τους συγγραφείς Εντουάρ Λουί (γνωστό στην Ελλάδα κυρίως από το Να τελειώνουμε με τον Εντύ Μπελγκέλ, εκδ. Αντίποδες) και Ντιντιέ Εριμπόν (Επιστροφή στη Ρενς, εκδ. Νήσος). Η εξιστόρηση της καθημερινότητάς τους θυμίζει ερωτικές ή οικογενειακές σχέσεις: οι τρεις άνδρες γιορτάζουν την ημέρα κατά την οποία ξεκίνησε η φιλία τους, ανταλλάσσουν επιστολές όπου θυμούνται τις ωραίες μέρες και νύχτες που πέρασαν μαζί, τρώνε μαζί καθημερινά και ανησυχούν μήπως κάποιος απ’αυτούς περάσει αρκετό καιρό μακριά από την πόλη. Μια από τις πιο αποκαλυπτικές στιγμές του βιβλίου είναι εκεί που ο Λουί περιγράφει την τεράστια χαρά που ένιωσε όταν ανακοίνωσε στους γονείς του ότι θα περνούσε τα Χριστούγεννα με τους δύο καλύτερούς του φίλους.

Η Μαρίνα Γκαρθές είχε πλαντάξει στο κλάμα όταν, σε ηλικία εννιά ετών, είχε δει σε έναν κινηματογράφο της Βαρκελώνης την ταινία του Στίβεν Σπίλμπερκ ΕΤ ο εξωγήινος. Τον Σεπτέμβριο του 2023 την ξαναείδε σε ένα αεροπλάνο που την πήγαινε στο Μεξικό. Και τότε συνειδητοποίησε ότι η ταινία δεν μιλούσε για δύο φίλους που δεν μπορούσαν να είναι μαζί, αλλά για το ότι μπορείς να αγαπήσεις χωρίς όρους μόνο κάποιον που δεν θα γίνει ποτέ δικός σου. Αρχισε τότε να σκέφτεται σε τι ακριβώς συνίσταται η περιπέτεια της φιλίας και πόσο πολύτιμη είναι σε μια εποχή που δεν δημιουργούμε πια κοινότητες φίλων, αλλά φυσαλίδες ανθρώπων που είναι σαν κι εμάς, σκέπτονται σαν κι εμάς, κινούνται σαν κι εμάς.

«Αναρωτιέμαι σε ποιο βαθμό συγχέουμε την ανάγκη για ασφάλεια με την επιθυμία για φιλία», τονίζει η φιλόσοφος σε συνέντευξή της στην El País. «Οι φίλοι μπορούν να μας παράσχουν στήριξη ή παρέα σε μια στιγμή που οι πρακτικές αυτές αποσυντίθενται στο κοινωνικό, το εργασιακό ή το οικογενειακό πεδίο. Ομως ο σκοπός της φιλίας δεν είναι να μας αναισθητοποιήσει απέναντι στους φόβους μας, αλλά να μπορέσουμε να απαλλαγούμε απ’αυτούς μαζί».

Η Γκαρθές παρατηρεί ότι οι κοινωνίες μας, με πρώτη την αμερικανική του Τραμπ, διαμορφώνονται σήμερα γύρω από τον εσωτερικό εχθρό ως κίνδυνο και τον εξωτερικό εχθρό ως απειλή. «Με δεδομένη αυτή τη διπλή σχέση, τι σχέσεις φιλίας είναι δυνατές; Η λογική απάντηση είναι πως πρόκειται για αμυντικές σχέσεις. Και το ερώτημα είναι αν οι σχέσεις φιλίας μπορούν να είναι μόνο αμυντικές ή κάτι άλλο. Ενα άλλο ερώτημα είναι αν μπορεί να χαρακτηριστεί φιλία η σχέση δύο ανθρώπων που δεν βλέπονται συχνά. “Α, αυτή είναι μια εκδοχή low cost”, λένε πολλοί. Από πού κι ως πού; Ποιος ορίζει τα κριτήρια με βάση τα οποία μια φιλία χαρακτηρίζεται πραγματική και μια άλλη όχι;»