Στέφαν Τσβάιχ: Η χίμαιρα της ανθρώπινης φύσης

01:47 16/2/2025 - Πηγή: Τα Νεα

Από τις Εκδόσεις Κριτική κυκλοφορούν τρία διηγήματα του πολυγραφότατου αυστριακού συγγραφέα και βιογράφου Στέφαν Τσβάιχ, σε εξαιρετική μετάφραση του Απόστολου Στραγαλινού.  Πρόκειται για έργα που παρουσιάζονται για πρώτη φορά στο ελληνικό κοινό, γεγονός παράδοξο αν αναλογιστεί κανείς την εκτεταμένη παρουσία του Τσβάιχ στην ελληνική εκδοτική παραγωγή, αλλά και παγκοσμίως. Για τον Τσβάιχ ο σύγχρονός του, νομπελίστας, Τόμας Μαν είχε επισημάνει: «Η λογοτεχνική του δόξα έφτανε ως την τελευταία γωνιά

της Γης – ένα αξιοπερίεργο φαινόµενο, αν σκεφτεί κανείς τη σχετικά περιορισµένη απήχηση της γερµανικής λογοτεχνίας σε σύγκριση µε την αγγλική και τη γαλλική. Ισως από την εποχή του Ερασµου να µην υπήρξε κανένας συγγραφέας τόσο διάσηµος όσο ο Στέφαν Τσβάιχ».

Ο εβραίος Στέφαν Τσβάιχ έζησε σε μια από τις πιο ταραχώδεις περιόδους της Iστορίας, σε μια εποχή όπου η πίστη και η ανθρώπινη βούληση δοκιμάστηκαν σκληρά. Γεννήθηκε στη Βιέννη το 1881, αλλά, ως αποτέλεσμα της ανόδου του Ναζιστικού Κόμματος, μετανάστευσε στην Αγγλία και στη συνέχεια στη Νέα Υόρκη. Συντετριμμένος από τις πολιτικές τραγωδίες στην Ευρώπη, το 1942 σε ηλικία 61 ετών, ήδη εγκατεστημένος στη Βραζιλία, έθεσε τέλος στη ζωή του, μαζί με τη σύζυγό του, λαμβάνοντας υπερβολική δόση βαρβιτουρικών. Μελετητές του συμφωνούν πως στα έργα του η Ευρώπη του παρελθόντος αναδύεται σαν μια χαμένη Εδέμ, ένας κόσμος πολιτισμού και πνευματικότητας που σιγά σιγά καταρρέει υπό το βάρος της βαρβαρότητας. Μέσα από τις βιογραφίες, τις νουβέλες και τα ιστορικά του έργα αναδεικνύονται η πίστη του στην ιδέα της ενωμένης Ευρώπης και η ανησυχία του για την άνοδο του ολοκληρωτισμού.

Στα τρία διηγήματα της συγκεκριμένης συλλογής αποτυπώνεται η δεξιοτεχνία του να διεισδύει στα πιο έντονα συναισθήματα των χαρακτήρων μέσα από συγκρούσεις και  ευρηματικούς συμβολισμούς.

Στο πρώτο διήγημα που τιτλοφορείται Το χιόνι, ένας άγνωστος χτυπά την πόρτα του σπιτιού μιας εβραϊκής οικογένειας, στα σύνορα Γερμανίας και Πολωνίας, όταν γιορτάζουν τη Χανουκά, τη «γιορτή των Φώτων». Τους προειδοποιεί πως πλησιάζουν χριστιανοί φονταμενταλιστές για να τους επιτεθούν και τελικά η εβραϊκή κοινότητα της πόλης τρέπεται έντρομη σε φυγή μέσα σε χιονοθύελλα. «[…]Φυγή! -Πρέπει να φύγουμε! Να περάσουμε τα σύνορα προς την Πολωνία. Είναι ο μόνος τρόπος, το ξέρουν όλοι, ο πανάρχαιος, ατιμωτικός, εντούτοις ο αναντικατάστατος τρόπος μάχης του αδύναμου ενάντια στον ισχυρό. Κανείς δεν σκέφτεται την αντίσταση […]». Το χιόνι και το τρομερό κρύο συμβολίζουν τις αντιξοότητες και την αποξένωση ενός ολόκληρου λαού και το φινάλε αφήνει μια αίσθηση τραγικότητας. «[…] η άνοιξη δεν αργεί να έρθει. Σύντομα θα κάνει πάλι τα πάντα να βλαστήσουν και να πρασινίσουν και θα πάρει το λευκό σάβανο από τον τάφο των φτωχών, χαμένων, παγωμένων εβραίων που ποτέ στη ζωή τους δεν γνώρισαν την άνοιξη […]». Μια αποκαρδιωτική ιστορία στην οποία η  απόγνωση κυριαρχεί.

Στο δεύτερο διήγημα, το οποίο είναι και το  ομώνυμο της συλλογής, Το αστέρι πάνω από το δάσος, ο συγγραφέας αγγίζει θέματα όπως η κοινωνική ανισότητα και η αυτοκαταστροφή, μέσα από μια ρομαντική τραγωδία με ψυχολογικές προεκτάσεις. Ενας νεαρός, υπάλληλος ξενοδοχείου, αντικρίζει τυχαία μια όμορφη αριστοκράτισσα και την ερωτεύεται παράφορα. Χωρίς να τη γνωρίζει και δίχως να έχει ανταπόκριση στον έρωτά του, αφήνει τον εαυτό του να παρασυρθεί από ένα απόλυτο, σχεδόν μεταφυσικό αίσθημα που τον οδηγεί σε παράλογες πράξεις. Το πάθος του ξεπερνά τα όρια της λογικής και γίνεται εμμονή και ο νεαρός αποφασίζει να ακολουθήσει κρυφά την κόμισσα Οστρόφσκα, όταν εκείνη φεύγει από το ξενοδοχείο, διασχίζοντας μεγάλες αποστάσεις. O συγγραφέας πριν τελειώσει άδοξα την ιστορία του νεαρού μάς χαρίζει μια σειρά λυρικών μεταφορών και στοχασμών. «[…] Ετσι ζωντάνεψε η ξαφνικά στη ζωή ενός απλού ανθρώπου το όνειρο, όπως ένα όμορφο, προσεκτικά καλλιεργημένο λουλούδι του κήπου ανθίζει στην άκρη του δρόμου, εκεί όπου η σκόνη των περαστικών καταστρέφει όλους τους άλλους βλαστούς. Ηταν ο παροξυσμός ενός συνηθισμένου ανθρωπάκου, ένα σαγηνευτικό, ναρκωτικό  όνειρο, μέσα σε μια ψυχρή και μονότονη ζωή. Και τα όνειρα αυτού του είδους των ανθρώπων είναι σα βάρκες χωρίς πηδάλιο […]», γράφει προοικονομώντας την πραγματικότητα που τελικά συνθλίβει τον ήρωά του, αφού η εξιδανίκευση ενίοτε συγγενεύει με τις ψευδαισθήσεις.

Το τρίτο και τελευταίο διήγημα της συλλογής  τιτλοφορείται Το θαύμα της ζωής. Ο συγγραφέας το έγραψε σε ηλικία 22 ετών. Σε αυτό το διήγημα διακρίνεται η δυνατότητα του Τσβάιχ στην ψυχολογική εμβάθυνση των χαρακτήρων. Διαδραματίζεται στην Αμβέρσα. Ενας βαθιά θρησκευόμενος άντρας αναθέτει σε έναν ηλικιωμένο ζωγράφο τη δημιουργία μιας εικόνας της Παναγίας. Ο χριστιανός καλλιτέχνης βρίσκει το ιδανικό μοντέλο του στο πρόσωπο μιας όμορφης εβραίας, της Εσθήρ, και θεωρώντας πως η συνάντησή τους είναι αποτέλεσμα θεϊκής παρέμβασης, επιχειρεί να την προσηλυτίσει. «[…] Ηθελε να διακρίνει στα μάτια της τη βαθιά λατρεία για τον Σωτήρα, αυτήν τη λατρεία που η μητέρα του Θεού πρέπει να αισθανόταν ριγώντας καθώς θα περίμενε τον ευλογημένο ερχομό του […]».  Η αφήγηση κυλά σαν ποτάμι, άλλοτε γαλήνιο κι άλλοτε ορμητικό, οδηγώντας τον αναγνώστη σε έναν κόσμο όπου η ανθρώπινη ψυχή είναι ένας λαβύρινθος αντιθέσεων. Κλείνοντας το βιβλίο θα μείνει στον αναγνώστη μια γλυκόπικρη αίσθηση για έναν κόσμο στον οποίο δεν κυριαρχούσε το καλό, έναν κόσμο παρασυρμένο από την εγωιστική χίμαιρα της ανθρώπινης φύσης.

H Ντίνα Σαρακηνού είναι συγγραφέας, διευθύντρια του λογοτεχνικού online περιοδικού Literature.gr.