Η “τυραννία των ανεξάρτητων θεσμών”: Ο εθνικολαϊκισμός Trump, Musk και σια, ξέρει πού να χτυπήσει

13:25 27/2/2025 - Πηγή: Provocateur

Αυτό το κείμενο για την “τυραννία” δεν είναι για τους δικαστές. Είναι για σένα. Όπως κι αν βλέπεις Trump, Musk και “ακόλουθους” τους.

(Δηλαδή, για όλους μας. Και για το πώς η δημοκρατία είναι κάτι πολύ πιο εύθραυστο απ’ όσο νομίζουμε.)

Υπάρχει μια ερώτηση που μάλλον δεν έχεις κάνει στον εαυτό σου: γιατί υπάρχουν οι δικαστές; Όχι με την αυτονόητη έννοια («για να αποδίδουν δικαιοσύνη»), αλλά με την πραγματική, φιλοσοφική, σχεδόν υπαρξιακή της διάσταση.

Αν το σκεφτείς, οι δικαστές είναι οι μόνοι άνθρωποι σε μια δημοκρατία που μπορούν να ακυρώσουν την εξουσία χωρίς να χρειάζονται την

ψήφο κανενός. Δεν εκλέγονται, δεν υπόκεινται στις διαθέσεις του όχλου, δεν προσπαθούν να κερδίσουν likes στο X.com (ή τουλάχιστον δεν θα έπρεπε). Είναι εκεί για να λειτουργούν ως ένα είδος «θεσμικού αντιβάρου». Σαν αόρατοι φρουροί που λένε «εδώ σταματάς» όταν κάποιος ηγέτης παρασύρεται από το μεθυστικό άρωμα της απόλυτης εξουσίας.

Αυτό, φυσικά, δεν αρέσει καθόλου σε ανθρώπους όπως ο Elon Musk, που θεωρούν ότι ο κόσμος θα ήταν καλύτερος αν απλώς εκείνοι έπαιρναν όλες τις αποφάσεις. Γι’ αυτό, πριν λίγες ώρες, έγραψε στο X (πρώην Twitter):

«Εάν οποιοσδήποτε δικαστής ΟΠΟΥΔΗΠΟΤΕ μπορεί να μπλοκάρει ΚΑΘΕ Προεδρική Διαταγή ΠΑΝΤΟΥ, ΔΕΝ έχουμε δημοκρατία, έχουμε ΤΥΡΑΝΝΙΑ της δικαστικής εξουσίας».

If ANY judge ANYWHERE can block
EVERY Presidential order EVERYWHERE,
we do NOT have democracy,
we have TYRANNY of the JUDICIARY.

— Elon Musk (@elonmusk) February 26, 2025

Πρόκειται για μια από τις πιο ενδιαφέρουσες (και επικίνδυνες) διαστρεβλώσεις της πραγματικότητας που έχουμε ακούσει εδώ και καιρό. Γιατί, ξέρεις, η δικτατορία δεν έρχεται ποτέ ως «δικτατορία». Έρχεται ως επαναστατική πράξη απέναντι σε μια ψευδοτυραννία.

Το «βαθύ κράτος» και η νέα εκδοχή του «εχθρού του λαού»

Ο Musk, φυσικά, δεν είναι μόνος. Δίπλα του, ο Donald Trump – ο άνθρωπος που έδωσε στο «μεταμοντέρνο πραξικόπημα» ένα brand name – συνεχίζει να υπερασπίζεται ανοιχτά το δόγμα «αν το κάνω εγώ, δεν είναι έγκλημα». Σε μια πρόσφατη ανάρτησή του, έγραψε:

«He who saves his country does not violate any law»

He who saves his Country does not violate any Law.

— Donald J. Trump (@realDonaldTrump) February 15, 2025

Η λογική είναι απλή: αν θεωρείς ότι σώζεις τη χώρα σου, μπορείς να κάνεις οτιδήποτε. Μπορείς να μπλοκάρεις εκλογές, να στείλεις όχλους να εισβάλουν σε κοινοβούλια, να βάζεις δικαστές να διώκουν πολιτικούς σου αντιπάλους, και όλα αυτά θα είναι νόμιμα, γιατί ο νόμος είναι αυτό που εσύ λες πως είναι.

(Αν αυτό σου θυμίζει κάτι από την ελληνική ιστορία, ίσως γιατί κάποτε κι ο Γεώργιος Παπαδόπουλος έλεγε ότι επέβαλε τη Χούντα για να σώσει τη χώρα από το χάος.)

Ο JD Vance, αντιπρόεδρος πλέον των ΗΠΑ, έχει παρόμοια άποψη. «Οι δικαστές δεν επιτρέπεται να ελέγχουν τη νόμιμη άσκηση της εκτελεστικής εξουσίας». Δηλαδή, το μόνο που χρειάζεται είναι να χαρακτηρίσεις μια ενέργεια «νόμιμη» και τότε κανείς δεν μπορεί να την αμφισβητήσει.

If a judge tried to tell a general how to conduct a military operation, that would be illegal.

If a judge tried to command the attorney general in how to use her discretion as a prosecutor, that's also illegal.

Judges aren't allowed to control the executive's legitimate power.

— JD Vance (@JDVance) February 9, 2025

Εδώ βρισκόμαστε σήμερα. Οι εθνικολαϊκιστές σε όλο τον κόσμο – από τις ΗΠΑ μέχρι τη Βρετανία, την Ουγγαρία, τη Βραζιλία – ξέρουν καλά πού να χτυπήσουν: στους ανεξάρτητους θεσμούς. Γιατί αν εξουδετερώσεις αυτούς, τότε δεν υπάρχουν πλέον όρια.

Η «λαϊκή κυριαρχία» ως όπλο εναντίον της Δημοκρατίας

Αν η δημοκρατία ήταν απλώς θέμα πλειοψηφίας, τότε θα μπορούσε αύριο το πρωί ένα 51% να αποφασίσει ότι το υπόλοιπο 49% δεν έχει δικαιώματα. Όμως, το κράτος δικαίου υπάρχει ακριβώς για να προστατεύει τα δικαιώματα όλων, ακόμη και (ή κυρίως) των μειοψηφιών.

Αυτό το καταλάβαιναν πολύ καλά φιλόσοφοι όπως ο John Locke και ο Tzvetan Todorov, που εξηγούσαν ότι η φιλελεύθερη δημοκρατία δεν είναι απλώς η κυριαρχία του λαού, αλλά η κυριαρχία των θεσμών που εγγυώνται τις ελευθερίες του λαού. Αντίθετα, ο Jean-Jacques Rousseau είχε μια πιο επικίνδυνη άποψη: η απόλυτη κυριαρχία του λαού είναι το ανώτατο αγαθό.

(Μάντεψε ποιο μοντέλο ακολουθούν σήμερα οι Trump, Musk, και Orbán.)

Δεν είναι τυχαίο ότι στην Ουγγαρία ο Viktor Orbán έχει ουσιαστικά καταργήσει την ανεξαρτησία των δικαστών και σταδιακά διαλύει το κράτος δικαίου. Το ίδιο και στην Πολωνία, όπου οι κυβερνώντες πειθαρχούσαν τους δικαστές με πρόσχημα ότι είχαν «πολιτικές ατζέντες».

Κι αν νομίζεις ότι αυτά συμβαίνουν μόνο στις ΗΠΑ και στην Ανατολική Ευρώπη, σκέψου ξανά. Στην Ελλάδα, είδαμε πολιτικούς να μιλούν για «δικαστές που θα έπρεπε να προσέχουν» ή για «προγραφές δικαστών». Είδαμε παρουσιαστές να απαιτούν δικαστικές αποφάσεις που να «ταιριάζουν με το κοινό αίσθημα» – γιατί αν κάτι μάθαμε από την Ιστορία, είναι ότι ο όχλος πάντα βγάζει σωστές δικαστικές αποφάσεις, σωστά;

Δημοκρατία χωρίς θεσμούς = Οχλοκρατία με marketing

Όλα αυτά μας φέρνουν σε ένα τρομακτικό αλλά υπαρκτό σενάριο: τι συμβαίνει όταν αποδυναμωθούν πλήρως οι ανεξάρτητοι θεσμοί;

1) Οι πολιτικοί θα αποφασίζουν ποιοι δικαστές είναι «αποδεκτοί» και ποιοι όχι.
2) Οι δικαστικές αποφάσεις θα εξαρτώνται από το «δημοκρατικό αίσθημα».
3) Η εκτελεστική εξουσία θα έχει πλήρη ασυλία – γιατί, θυμήσου, «όποιος σώζει την πατρίδα δεν παραβιάζει κανέναν νόμο».

Η φιλελεύθερη δημοκρατία δεν είναι τέλεια. Είναι αργή, δυσκίνητη, πολλές φορές αδικαιολόγητα γραφειοκρατική. Αλλά είναι ο μόνος τρόπος να προστατευτούμε από την αυθαιρεσία της απόλυτης εξουσίας.

Και γι’ αυτό, αν ακούσεις κάποιον (όπως ο Trump) να λέει ότι οι δικαστές είναι «εχθροί του λαού» ή ότι «η λαϊκή κυριαρχία είναι υπεράνω του νόμου», κάνε μια χάρη στον εαυτό σου και θυμήσου πώς ξεκινούν όλες οι τυραννίες.

(Υπόδειξη: Ποτέ δεν ξεκινούν ως τυραννίες.)

Δημοκρατία χωρίς θεσμούς = Οχλοκρατία με marketing

Αν όλα αυτά σου φαίνονται λίγο υπερβολικά, ας κάνουμε ένα μικρό νοητικό πείραμα. Φαντάσου ότι ξυπνάς αύριο σε μια χώρα όπου δεν υπάρχουν ανεξάρτητοι θεσμοί. Οι δικαστές ελέγχονται από την κυβέρνηση. Οι δημοσιογράφοι δεν μπορούν να ελέγξουν την εξουσία, γιατί αν το κάνουν, χαρακτηρίζονται «εχθροί του λαού». Οι επιστήμονες απορρίπτονται ως «γραφειοκράτες» που δεν εκλέχθηκαν από κανέναν.

Σε αυτή τη χώρα, η απόλυτη πλειοψηφία αποφασίζει τα πάντα. Αν το 51% αποφασίσει ότι το 49% δεν έχει δικαιώματα, αυτό είναι αποδεκτό. Αν οι κυβερνώντες αποφασίσουν ότι κάποιος που τους ενοχλεί πρέπει να βγει από τη μέση, μπορούν να το κάνουν χωρίς να τους σταματήσει κανείς.

Δεν χρειάζεται να το φανταστείς πολύ σκληρά. Αυτό ακριβώς συνέβη στη Ρωσία του Πούτιν, όπου τα δικαστήρια είναι απλά εργαλεία της εξουσίας. Το ίδιο στη Βενεζουέλα, όπου ο Τσάβες και ο Μαδούρο διέλυσαν τους ανεξάρτητους θεσμούς στο όνομα της «λαϊκής κυριαρχίας». Στην Τουρκία, ο Ερντογάν φυλάκισε χιλιάδες δικαστές και πανεπιστημιακούς για να εξασφαλίσει ότι κανείς δεν μπορεί να του φέρει αντίρρηση.

Το ερώτημα, λοιπόν, δεν είναι αν μπορεί να συμβεί αυτό και στη Δύση. Το ερώτημα είναι πόσο κοντά είμαστε ήδη σε αυτό το σημείο. Και πόσο επικίνδυνοι είναι ο Trump κι ο Musk σήμερα.

Ο φαιοκόκκινος εθνικολαϊκισμός και το τέλος της φιλελεύθερης δημοκρατίας

Ο σύγχρονος εθνικολαϊκισμός έχει ένα πολύ ενδιαφέρον χαρακτηριστικό: δεν είναι ούτε καθαρά δεξιός, ούτε καθαρά αριστερός. Είναι ένα φαιοκόκκινο μείγμα, που παίρνει στοιχεία από τις δύο πλευρές και τα ενώνει κάτω από την κοινή ομπρέλα του «εμείς εναντίον αυτών».

Γι’ αυτό μπορεί να δεις τον Trump και τον Orban να μιλούν για «πατριωτική αναγέννηση», ενώ ο Πάμπλο Ιγκλέσιας και η Τζόρτζια Μελόνι λένε σχεδόν τα ίδια πράγματα από αντίθετες ιδεολογικές αφετηρίες.

Γι’ αυτό η Liz Truss, πρώην πρωθυπουργός της Βρετανίας, εμφανίστηκε στο CPAC – τη Μέκκα του τραμπισμού – για να πει ότι το Ηνωμένο Βασίλειο «αποτυγχάνει» και χρειάζεται ένα κίνημα τύπου MAGA για να σωθεί.

Γι’ αυτό βλέπεις την άκρα δεξιά και την άκρα αριστερά να ενώνονται στη ρητορική περί «βαθέος κράτους» και «δικαστικής τυραννίας». Ο κοινός εχθρός είναι οι ανεξάρτητοι θεσμοί – γιατί εκείνοι είναι που μπορούν να τους εμποδίσουν.

«Η λαϊκή βούληση πρέπει να είναι πάνω από όλα», λένε.

Όμως η δημοκρατία δεν είναι απλώς η βούληση της πλειοψηφίας. Είναι οι θεσμοί που εξασφαλίζουν ότι η πλειοψηφία δεν θα καταπιέσει κανέναν.

Και αυτή είναι μια λεπτομέρεια που οι νέοι «σωτήρες της πατρίδας» προτιμούν να ξεχνούν.

Φτιάχνει δικούς του χάρτες, απειλεί να αθετήσει συνθήκες, καταργεί συμμάχους… Ο Trump δεν θέλει κανέναν να του θυμίζει πως δεν μπορεί να κάνει ό,τι “του καπνίσει”…Η αυταπάτη της απόλυτης λαϊκής κυριαρχίας

Αν κοιτάξεις την Ιστορία, θα διαπιστώσεις ότι οι πιο αυταρχικές μορφές εξουσίας δεν εμφανίστηκαν ως δικτατορίες, αλλά ως «γνήσιες λαϊκές εξεγέρσεις». Ο Trump δεν έχει καμία σχέση με αυτό λες;

Το 1789, στη Γαλλία, η Επανάσταση ξεκίνησε με τα πιο ευγενή ιδανικά: «Ελευθερία, Ισότητα, Αδελφοσύνη». Μέχρι το 1793, όμως, είχε μετατραπεί σε καθεστώς τρόμου, όπου η «γενική βούληση» αποφάσιζε ποιος θα ζήσει και ποιος θα πεθάνει.

(Αυτό είναι που εννοούσε ο Benjamin Constant όταν έλεγε ότι «η απόλυτη λαϊκή κυριαρχία είναι εξίσου επικίνδυνη με την απόλυτη μοναρχία».)

Το ίδιο συνέβη και το 1917, όταν οι Μπολσεβίκοι υποσχέθηκαν «ειρήνη, ψωμί και γη», μόνο και μόνο για να καταλήξουν με έναν Στάλιν που σκότωσε εκατομμύρια ανθρώπους στο όνομα του «λαού».

Το ίδιο έγινε και στη Γερμανία του 1933, όταν ο Χίτλερ ήρθε στην εξουσία απολύτως δημοκρατικά και στη συνέχεια διέλυσε όλους τους ανεξάρτητους θεσμούς.

Η δημοκρατία μπορεί να σκοτώσει τον εαυτό της, αν δεν έχει μηχανισμούς προστασίας.

Γιατί πρέπει να ανησυχείς (ακόμα κι αν νομίζεις ότι δεν σε αφορά)

Αν έχεις φτάσει μέχρι εδώ, μπορεί να σκέφτεσαι:

«Εντάξει, αλλά γιατί να με νοιάζει; Εγώ δεν ζω ούτε στη Ρωσία, ούτε στην Τουρκία, ούτε στην Ουγγαρία».

Αυτός είναι ακριβώς ο λόγος που πρέπει να σε νοιάζει.

Κανένα απολυταρχικό καθεστώς δεν εμφανίστηκε ξαφνικά, από τη μια μέρα στην άλλη. Πάντα ξεκινά με μικρές μετατοπίσεις:

Πρώτα, οι ανεξάρτητοι θεσμοί χαρακτηρίζονται «γραφειοκρατικό εμπόδιο».Μετά, οι δικαστές «δεν εκφράζουν τη λαϊκή βούληση».Μετά, οι δημοσιογράφοι γίνονται «πράκτορες του συστήματος».Και ξαφνικά, ξυπνάς και αναρωτιέσαι: «Πότε ακριβώς χάθηκε η δημοκρατία μας;»

Η απάντηση είναι: όταν αρχίσαμε να αμφισβητούμε την αξία των θεσμών που μας προστατεύουν από την αυθαιρεσία.

Η πιο επικίνδυνη ερώτηση του κόσμου

Όποτε ακούς κάποιον να ρωτάει «Γιατί να υπάρχουν δικαστές; Γιατί να υπάρχουν ανεξάρτητοι θεσμοί;», να θυμάσαι ότι αυτό δεν είναι πραγματική ερώτηση.

Είναι ένας τρόπος να σου πουν:

«Δεν θέλω κανείς να μπορεί να με σταματήσει.»

Και όταν κάποιος λέει «κανείς δεν μπορεί να με σταματήσει», η Ιστορία έχει δείξει ξανά και ξανά τι συμβαίνει μετά.

(Συνήθως, δεν είναι καλό.)