2025 έτος πλανητικών δασμομαχών

08:23 17/1/2025 - Πηγή: Huffington Post Greece

Γράφει ο Γιώργος Ατσαλάκης, Οικονομολόγος, Αναπληρωτής Καθηγητής Πολυτεχνείου Κρήτης Εργαστήριο Ανάλυσης Δεδομένων και Πρόβλεψης 

Η παγκοσμιοποίηση του εμπορίου έχει δημιουργήσει ένα σύνθετο δίκτυο οικονομικών σχέσεων, όπου τα κράτη συχνά αξιοποιούν επιδοτήσεις και δασμολογικές πολιτικές για να ενισχύσουν την ανταγωνιστικότητα των εξαγωγών τους. Στο πλαίσιο αυτό, ο Μίλτον Φρίντμαν, ένας από τους κορυφαίους οικονομολόγους του 20ού αιώνα, είχε περιγράψει τις επιδοτήσεις εξαγωγών ως «ξένη φιλανθρωπία», υποστηρίζοντας ότι οι

Ηνωμένες Πολιτείες θα έπρεπε να τις υποδέχονται θετικά. Ωστόσο, η πραγματικότητα του διεθνούς εμπορίου είναι πιο περίπλοκη, καθώς οι επιδοτήσεις αυτές μπορούν να δημιουργήσουν στρατηγικά προβλήματα για τις ελλειμματικές οικονομίες και να επηρεάσουν αρνητικά την εγχώρια παραγωγή, τους εργαζόμενους και τη βιομηχανική πολιτική. 

Η θέση του Φρίντμαν και η πραγματικότητα των επιδοτήσεων

Ο Φρίντμαν υποστήριζε ότι αν μια ξένη κυβέρνηση θέλει να επιδοτεί τα αγαθά και τις υπηρεσίες της, ώστε να τα προσφέρει σε χαμηλές τιμές στους καταναλωτές άλλων χωρών, αυτό θα έπρεπε να θεωρείται όφελος. Από τη σκοπιά του καταναλωτή, οι εισαγωγές με τεχνητά χαμηλές τιμές μειώνουν το κόστος ζωής και αυξάνουν την αγοραστική δύναμη των πολιτών. Ωστόσο, οι επίμονες επιδοτούμενες εισαγωγές έχουν συχνά μακροπρόθεσμες επιπτώσεις που ξεπερνούν τα άμεσα οφέλη για τους καταναλωτές. 

Οι επιδοτήσεις εξαγωγών δημιουργούν συνθήκες αθέμιτου ανταγωνισμού, που μπορούν να εκτοπίσουν την εγχώρια παραγωγή. Σε συνδυασμό με άλλες αθέμιτες πρακτικές διεθνούς εμπορίου όπως η τεχνητή υποτίμηση του νομίσματος, ο έλεγχος των χρηματικών ροών από τις κυβερνήσεις ώστε να μην γίνονται εισαγωγές κλπ., επιτείνουν τον αθέμιτο ανταγωνισμό. Αυτό είναι ιδιαίτερα ανησυχητικό σε κλάδους στρατηγικής σημασίας, όπως η μεταποίηση, η τεχνολογία, η άμυνα ή η ενέργεια. Όταν οι εγχώριες επιχειρήσεις χρεοκοπούν λόγω του αθέμιτου ανταγωνισμού, οι ξένες εταιρείες αποκτούν μονοπωλιακή θέση, αυξάνοντας τελικά τις τιμές και μειώνοντας την επιλογή για τους καταναλωτές. 

Οι επιδράσεις στις εργατικές τάξεις

 Η διεθνοποίηση της βιομηχανικής παραγωγής είχε σημαντικές συνέπειες για τις εργατικές τάξεις στις ανεπτυγμένες οικονομίες. Ενώ η παγκοσμιοποίηση συνέβαλε στη μείωση της παγκόσμιας ανισότητας, οι εργαζόμενοι στις ανεπτυγμένες χώρες, ιδιαίτερα αυτοί που εργάζονται σε χειρωνακτικές δουλειές υπέφεραν από τη μεταφορά της παραγωγής σε χώρες με χαμηλότερο κόστος εργασίας. Οι βιομηχανίες που παρείχαν σταθερές θέσεις εργασίας μετακινήθηκαν στο εξωτερικό, αφήνοντας πίσω τους οικονομικές ανισότητες και κοινωνικές αναταραχές. 

Η περίπτωση των Ηνωμένων Πολιτειών είναι χαρακτηριστική. Ενώ η χώρα συνολικά επωφελήθηκε από τη μείωση του κόστους προϊόντων λόγω των εισαγωγών, η ανισότητα στο εσωτερικό της αυξήθηκε. Οι εργαζόμενοι που εξαρτώνται από τη βιομηχανική παραγωγή είδαν τους μισθούς τους να μειώνονται και τις θέσεις εργασίας τους να εξαφανίζονται, δημιουργώντας κοινωνικές εντάσεις και ενισχύοντας τις ανισότητες. 

Ο ρόλος της Κίνας και ο αθέμιτος ανταγωνισμός

 Η Κίνα αποτελεί ένα από τα πλέον χαρακτηριστικά παραδείγματα πλεονασματικής οικονομίας που αξιοποίησε τις επιδοτήσεις για να ενισχύσει τη βιομηχανική της ανάπτυξη. Οι άμεσες και έμμεσες επιδοτήσεις προς τις κινεζικές επιχειρήσεις (οι περισσότερες εξαγωγικές επιχειρήσεις είναι κρατικές), σε συνδυασμό με τον κρατικό έλεγχο σε στρατηγικούς τομείς όπως η ενέργεια (φθηνή ρυπογόνο ενέργεια από κάρβουνο για την βιομηχανία) και οι τράπεζες (παροχή δανείων με χαμηλά επιτόκια και ελάχιστες εγγυήσεις), δημιούργησαν ένα ισχυρό πλαίσιο ανταγωνιστικότητας. Παράλληλα, η Κίνα επέβαλλε περιορισμούς στις ξένες επιχειρήσεις που επιθυμούσαν πρόσβαση στην εσωτερική της αγορά, υποχρεώνοντάς τες να μεταφέρουν τεχνογνωσία και να συνεργάζονται με τοπικούς εταίρους. 

Η στρατηγική αυτή ενίσχυσε την κινεζική βιομηχανία, αλλά δημιούργησε εντάσεις στις διεθνείς σχέσεις. Οι δυτικές οικονομίες άρχισαν να βλέπουν την Κίνα ως έναν επιθετικό εμπορικό εταίρο που καθορίζει τις εμπορικές πολιτικές άλλων χωρών μέσω της υπεροχής της στη μεταποίηση και την εξαγωγή, αξιοποιώντας και τις οικονομίες κλίμακος λόγω μεγάλης παραγωγής. 

Οι επιδόσεις της Κίνας σε έμμεσες επιδοτήσεις

Ένα βασικό στοιχείο της κινεζικής στρατηγικής είναι οι έμμεσες επιδοτήσεις, που συχνά είναι δυσκολότερο να εντοπιστούν. Οι κρατικές τράπεζες προσφέρουν φθηνά δάνεια σε ευνοούμενες επιχειρήσεις, ενώ οι κρατικοί πάροχοι ενέργειας παρέχουν χαμηλό κόστος ενέργειας κυρίως από άνθρακα ο οποίος συμμετέχει κατά 65% στο ενεργειακό μίγμα. Αυτές οι πολιτικές μειώνουν δραματικά το κόστος παραγωγής για τις κινεζικές επιχειρήσεις, καθιστώντας τες εξαιρετικά ανταγωνιστικές στις διεθνείς αγορές. 

Οι επιπτώσεις αυτών των πολιτικών είναι ευρύτερες. Οι ελλειμματικές οικονομίες, όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες, και η Ε.Ε., αναγκάζονται λόγω φθηνών τιμών, να απορροφούν την υπερβάλλουσα παραγωγή της Κίνας, περιορίζοντας τη δική τους εγχώρια παραγωγή και καθιστώντας τους παραγωγούς τους μη ανταγωνιστικούς. Αυτός ο άνισος τρόπος εμπορίου δημιουργεί εξαρτήσεις και ενισχύει την ανισορροπία στις εμπορικές σχέσεις. 

Η στρατηγική αντίδραση των Δυτικών οικονομιών

Για να αντιμετωπιστεί ο αθέμιτος ανταγωνισμός και οι επιπτώσεις των επιδοτήσεων εξαγωγών, οι ελλειμματικές οικονομίες πρέπει να αναπτύξουν έξυπνες στρατηγικές πολιτικές. Οι δασμοί αποτελούν ένα από τα εργαλεία που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την προστασία της εγχώριας παραγωγής από τον αθέμιτο ανταγωνισμό. Ωστόσο, η εφαρμογή δασμών πρέπει να είναι προσεκτική, ώστε να αποφεύγονται οι εμπορικοί πόλεμοι και οι αρνητικές συνέπειες για τους καταναλωτές.

Η επιβολή Δασμών των ΗΠΑ κατά την Μεγάλη Ύφεση το 1929-1932 είχε ως αποτέλεσμα να μειωθούν οι εξαγωγές των ΗΠΑ κατά 18% με τις χώρες που δεν αύξησαν τους δικούς τους δασμούς ως αντίποινα. Επιπλέον οι εξαγωγές των ΗΠΑ μειώθηκαν κατά 31% με τις χώρες που ως αντίποινα αύξησαν τους δασμούς τους.   Οπότε θα πρέπει να εξεταστούν και άλλες λύσεις με  πιο συστημική και ολιστική σκέψη, που θα μπορούσαν να φέρουν θετικά αποτελέσματα. 

Παράλληλα, οι δυτικές χώρες πρέπει να επενδύσουν στην ενίσχυση της εγχώριας παραγωγής, ιδιαίτερα σε στρατηγικούς τομείς όπως η τεχνολογία, η ενέργεια και οι υποδομές. Οι πολιτικές που ενθαρρύνουν την καινοτομία, την εκπαίδευση και την ανάπτυξη νέων τεχνολογιών μπορούν να συμβάλουν στη διατήρηση της ανταγωνιστικότητας στις παγκόσμιες αγορές. 

Η ισορροπία μεταξύ ανοικτού εμπορίου και προστασίας

Οι επιδοτήσεις εξαγωγών και ο αθέμιτος ανταγωνισμός αποτελούν σημαντικές προκλήσεις για τις ελλειμματικές οικονομίες. Ενώ η φιλοσοφία του Μίλτον Φρίντμαν τονίζει τα οφέλη από την υποδοχή φθηνών αγαθών, η μακροπρόθεσμη πραγματικότητα υποδεικνύει ότι η απουσία στρατηγικής προστασίας μπορεί να οδηγήσει σε σημαντικές απώλειες για τις εγχώριες οικονομίες. 

Οι δυτικές χώρες, και ιδιαίτερα οι Ηνωμένες Πολιτείες, πρέπει να ισορροπήσουν μεταξύ της προώθησης του ελεύθερου εμπορίου και της προστασίας των στρατηγικών τομέων τους. Μια ολοκληρωμένη προσέγγιση, που περιλαμβάνει την εφαρμογή δασμών όπου είναι απαραίτητο, την ενίσχυση της εγχώριας παραγωγής και τη συνεργασία με άλλες ελλειμματικές χώρες, μπορεί να αποτελέσει τη βάση για μια δίκαιη και βιώσιμη εμπορική πολιτική παρόλο που ιστορία έχει δείξει ότι οι δασμοί δεν είναι το βέλτιστο μέσο για την αντιμετώπιση των εμπορικών ελλειμάτων. Ακόμα και οι εργαζόμενοι των χωρών που διαθέτουν εμπορικά πλεονάσματα πλήττονται, καθως έχοντας κεφαλαιακούς ελέγχους, μεταφέρουν το πλούτο από τους εργαζόμενους που τον παράγουν στις εξαγωγικές επιχειρήσεις.