MasterChef, δημιουργικότητα και ελληνικό σχολείο: Σκέψεις του Lockdown

09:19 13/3/2021 - Πηγή: Huffington Post Greece

Η δημιουργικότητα αποτελεί τη γνωστική ικανότητα του ατόμου που συμβάλλει στην παραγωγή πρωτότυπων και χρήσιμων προϊόντων.

Με τη λέξη «προϊόν» εννοούμε οτιδήποτε παράγει ο άνθρωπος, από μια ιδέα μέχρι κάτι απτό και χειροπιαστό, σε οποιονδήποτε τομέα της δράσης του.

Ως πρωτότυπο εννοείται κάτι που δεν έχουν σκεφθεί άλλοι και ως χρήσιμο (ή «σχετικό») κάτι που ανταποκρίνεται σε ένα πλαίσιο που έχει τεθεί (ή που απαντά στο «πρόβλημα» για την επίλυση του οποίου παρήχθη).

Για παράδειγμα, αν σου ζητηθεί να γράψεις μία έκθεση με θέμα τη ζωή στο χωριό και γράψεις μια έκθεση για τις

άνθιση των νεοφυών επιχειρήσεων στην Σίλικον Βάλι, ασφαλώς θα έχεις γράψει την πιο πρωτότυπη έκθεση αλλά δε θα είναι δημιουργική, αφού απλούστατα θα είναι… εκτός θέματος!

Για πολύ κόσμο η έννοια της δημιουργικότητας συγχέεται με την έννοια της παραγωγικότητας (ή στην κοινή αντίληψη έχει επικρατήσει η σύνδεση ή η ταύτιση της δημιουργικότητας με την παραγωγικότητα -κάτι που μας απομακρύνει από τον πραγματικό ορισμό).

’Όταν ευχόμαστε π.χ. «ευτυχισμένο και δημιουργικό το νέο έτος» δεν εννοούμε να είναι πρωτότυπο αλλά παραγωγικό. καθώς όμως η παραγωγικότητα αφορά στο πλήθος των προϊόντων (ή των προσωπικών επιτευγμάτων), χωρίς αυτά να είναι οπωσδήποτε πρωτότυπα, ο παραγωγικός άνθρωπος μπορεί να είναι ταυτόχρονα δημιουργικός, αλλά όχι απαραίτητα.

Η δημιουργικότητα είναι η γνωστική ικανότητα στην οποία εδράζεται η καινοτομία, η οποία συχνότατα αναφέρεται ως το μέσο για την έξοδο από την κρίση και την ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας.

Για παράδειγμα, αυτές τις μέρες διεξήχθη το συνέδριο Innovative Greeks όπου ο πρωθυπουργός συνομίλησε με τον πρόεδρο του ΣΕΒ και υποστήριξε μεταξύ άλλων ότι η δημιουργικότητα και η καινοτομία θα συμβάλουν στην ανάπτυξη κι ως εκ τούτου θα πρέπει δεξιότητες που είναι χρήσιμες προς αυτό το στόχο να καλλιεργούνται ήδη από το νηπιαγωγείο.

Εγώ ριάλιτι δεν παρακολουθώ (πια), θυμάμαι ωστόσο ότι την πρωτοχρονιά που μπήκε η Ελλάδα στο ευρώ, η τηλεόραση διέκοψε για να δείξει τον πρωθυπουργό Σημίτη να προχωρά θριαμβευτικά σε ανάληψη μερικών ευρώ από ένα ΑΤΜ, με σύσσωμη την παρέα μου να δυσανασχετεί (για να το θέσω ήπια), καθώς όλοι ενδιαφερόμασταν αν θα κερδίσει το Big Brother o Τσάκας ή ο Πρόδρομος.

Έκτοτε, ως σοβαρός επιστήμονας και μέλος της ακαδημαϊκής κοινότηταςαποφάσισα ότι δεν θα ασχοληθώ ξανά με τέτοια «σκουπίδια», αλλά με άλλα… σοβαρά κοινωνικά και εκπαιδευτικά θέματα όπως είναι η καινοτομία και η καλλιέργεια της δημιουργικότητας στο ελληνικό σχολείο.

Για πολλοστή φορά δεν τήρησα τη δέσμευσή μου.

Το περσινό lockdown το πέρασα με μια οικογένεια φίλων οι οποίοι παρακολουθούσαν μανιωδώς το MasterChef.

Οι υποτιμητικές μου παρατηρήσεις για την ανοησία αυτών των παιχνιδιών δεν φάνηκαν να πιάνουν τόπο και με το αποστομωτικό «Εμείς το παρακολουθούμε ό,τι κι αν λες εσύ», όντας φιλοξενούμενος και μη μπορώντας να φύγω λόγω της απαγόρευσης κυκλοφορίας, παρακολούθησα ένα επεισόδιο.

Με την έναρξη του επεισοδίου άκουσα ότι την ημέρα εκείνη είχαν «τεστ δημιουργικότητας». «Τι ξέρουν αυτοί από δημιουργικότητα;» σκέφτηκα υπεροπτικά ενοχλημένος.

Και όμως… Στο ριάλιτι παιχνίδι MasterChef είδα την έκφραση και την αξιολόγηση της δημιουργικότητας των παιχτών όπως έχει περιγραφεί από τους σπουδαιότερους μελετητές και ερευνητές του χώρου.

Τρεις ειδήμονες που θα ήταν και οι κριτές ζητούσαν από τους παίχτες να δημιουργήσουν ένα δημιουργικό προϊόν εντός του πλαισίου που έθεταν (νομίζω τους είχαν προσδιορίσει ένα συστατικό στο οποίο θα βασιζόταν το πιάτο τους) σε συγκεκριμένο χρονικό πλαίσιο.

«Αυτό είναι για μένα!» αναφώνησα βλέποντας το χαμόγελο των φίλων, οι οποίοι όντας φιλότιμοι και φιλόξενοι βάλθηκαν να μου εξηγούν ποιον συμπαθούν και ποιον όχι, ποιος είναι καλός και ποιος κακός, ποιος ειλικρινής και ποιος πονηρός και διάφορα που δεν ενδιέφεραν εμένα αλλά μάλλον κάποιον κοινωνικό ψυχολόγο.

Σε κάθε περίπτωση χαμογέλασα και απέφυγα περαιτέρω υποτιμητικά σχόλια για τα οποία θα μετάνιωνα λίγο αργότερα και αφοσιώθηκα στη δημιουργική παραγωγή.

Οι περισσότεροι παίκτες δεν πρέπει να ήταν μαθητές με υψηλές σχολικές επιδόσεις και οι περισσότεροι μάλλον προέρχονταν από τα λαϊκά στρώματα.

Ήταν εμφανές από τον τρόπο που χειρίζονταν το λόγο.

Κατά τη διάρκεια της δημιουργικής παραγωγής οι κριτές περιφέρονταν ανάμεσά τους και συζητούσαν τις σκέψεις και το σχεδιασμό των παικτών.

Στις διηγήσεις των παιχτών (που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για επιστημονική ανάλυση) διακρίνονταν οι γνωστικές διαδικασίες που χρησιμοποιούσαν και οι γνωστικές στρατηγικές που εφάρμοζαν: Άλλοι στηρίζονταν στην ήδη υφιστάμενη γνώση τους και ανακαλούσαν από την μακροπρόθεσμη μνήμη τους συνταγές που θεωρούσαν ότι ταιριάζουν με το ζητούμενο και εκτιμούσαν ως δημιουργικές.

Άλλοι τροποποιούσαν γνωστές τους συνταγές για να γίνουν πιο πρωτότυπες, ενώ άλλοι (ελάχιστοι) δεν είχαν σχεδιάσει εκ των προτέρων το τελικό προϊόν αλλά προετοίμαζαν υλικά τα οποία στη συνέχεια συνέθεταν σε μια αρχική σύλληψη την οποία τροποποιούσαν στην πράξη.

Η τελευταία στρατηγική οδηγεί στα πιο δημιουργικά προϊόντα αλλά οι πιθανότητες για αποτυχία είναι πολλές και άρα είναι υψηλού ρίσκου για ένα παιχνίδι.

Για την δημιουργική παραγωγή της πραγματικής ζωής η αποτυχία είναι αναπόσπαστο συστατικό της δημιουργικότητας.

Οι κριτές τελικά έκριναν το προϊόν για τη πρωτοτυπία του καθώς και την αρτιότητα της μαγειρικής του εκτέλεσης.

Όπως αναφέρθηκε στην αρχή η δημιουργικότητα σχετίζεται με την πρωτοτυπία και την αποτελεσματικότητα.

Τα κριτήρια δεν ήταν απολύτως ξεκάθαρα αλλά, όπως και στην πραγματικότητα, η δημιουργικότητα κρίνεται από τους ειδικούς.

Στην βιβλιογραφία αυτή η διαδικασία ονομάζεται «συναινετική αξιολόγηση της δημιουργικότητας (Consensual assessment of Creativity)».

Η αλήθεια είναι ότι διαφώνησα με μερικές από τις κρίσεις τους, αλλά αυτοί είναι οι επαΐοντες και οι όποιες δικές μου διαφωνίες υποτάσσονταν στην ειδημοσύνη τους.

Αυτό που μου προκάλεσε εντύπωση ως επιστήμονα που ασχολείται με την καλλιέργεια της δημιουργικότητας ήταν ότι ένα ριάλιτι τηλεπαιχνίδι κατάφερνε με αξιοπρόσεκτο τρόπο να προκαλέσει δημιουργική παραγωγή και να την αξιολογήσει με συνεπή και έγκυρο τρόπο, χωρίς κανένας από του συμμετέχοντες, παίκτες και κριτές, να έχουν επίγνωση ότι έχουν καταφέρει κάτι που η επίσημη εκπαίδευση παγκοσμίως επιδιώκει, και μάλιστα με αμφιλεγόμενα αποτελέσματα: την ανάπτυξη της δημιουργικότητας των νέων ανθρώπων.

Μετά από ένα μικρό διάστημα της περυσινής καραντίνας δεν παρακολούθησα συστηματικά το παιχνίδι. Φέτος το παρακολουθώ τακτικότερα.

Οι κόρες μου είναι «φαν» και το βλέπω μαζί τους.

Καθώς το παιχνίδι είναι σχετικά στην αρχή του, διακρίνω ότι οι παίκτες δεν έχουν έρθει από την αρχή ιδιαίτερα δημιουργικοί, ενδεχομένων πέρυσι να είχαν φύγει οι λιγότερο δημιουργικοί.

Προσπαθώ να παρατηρήσω αν η δημιουργικότητά τους καλλιεργείται κατά τη διάρκεια του παιχνιδιού, πράγμα που δεν είναι εύκολο καθώς το παιχνίδι όλο και περισσότερο εστιάζει σε διαπροσωπικά ζητήματα ίντριγκες και κόντρες που ενδιαφέρουν περισσότερο τις κόρες μου απ’ όσο εμένα.

Πάντως, φαίνεται ότι ορισμένοι αναγνωρίζουν την αδυναμία τους για δημιουργικές ιδέες και ότι προσπαθούν να βρουν τρόπους να ανταποκριθούν.

Σε κάθε περίπτωση, η δημιουργική διαδικασία στο παιχνίδι συμβαίνει μέσα σε μία ατμόσφαιρα που σφύζει από γνωστική και φυσική δραστηριότητα, σε συνεχή αλληλεπίδραση με τους ειδήμονες-κριτές.

Αντιπαραβάλετε τώρα την ατμόσφαιρα μια τυπικής σχολικής τάξης, ιδιαίτερα του Λυκείου στην οποία υποτίθεται οι μαθητές προετοιμάζονται για την κοινωνία του μέλλοντος.

Ο καθηγητής κυρίως μονολογείκαι θέτει ερωτήσεις στους μαθητές, οι οποίοι οφείλουν να προσέχουν, να μη μιλάνε μεταξύ τους, να λύνουν βαρετές ασκήσεις, και να απομνημονεύουν για να γράψουν καλά στις εξετάσεις, για να περάσουν σε μια ανώτατη σχολή.

Η καλλιέργεια της δημιουργικότητας απουσιάζει παντελώς, εφόσον δεν αξιολογείται στις εξετάσεις.

Οι εκπαιδευτικοί ούτε ξέρουν τον τρόπο, ούτε έχουν διάθεση να καλλιεργήσουν και να αξιολογήσουν τη δημιουργικότητα των μαθητών τους για την οποία γνωρίζουν ελάχιστα.

Η αντίθεση μεταξύ των παικτών του τηλεπαιχνιδιού και των μαθητών που προετοιμάζονται για να αξιολογηθούν στις γενικές εξετάσεις δείχνει την αντίθεση μεταξύ των κόσμων του σχολείου και της πραγματικής ζωής.

Τα τελευταίο ενάμιση χρόνο περίπου έχουν θεσμοθετηθεί «εργαστήρια δεξιοτήτων στο σχολείο» όπου μεταξύ άλλων στοχεύουν στην καλλιέργεια της δημιουργικότητας των μαθητών.

Αντίστοιχες προσπάθειες, ονομαζόμενες για παράδειγμα «ευέλικτη ζώνη» ή «συνθετικές δημιουργικές εργασίες» δεν φάνηκαν να έχουν επιφέρει δραματικές αλλαγές στην παραδοσιακή σχολική μαθησιακή κουλτούρα.

Ας ελπίσουμε ότι η εφαρμογή των εν λόγω εργαστηρίων θα έχει καλύτερη μοίρα, αλλά δεν είμαι και πολύ αισιόδοξος.

Εμείς πάντως που προσπαθούμε για ένα σχολείο που να προετοιμάζει του μαθητές για την πραγματική κοινωνία μελαγχολούμε που η σχολική τάξη δεν μοιάζει έστω και λίγο με την κουζίνα του Master Chef και ελπίζουμε….

ΠΡΙΝ ΦΥΓΕΤΕΜελίσσα Καργιαννάκη, η start-upper που έγινε δεκτή στους άριστους της Silicon ValleyΟ ύπνος της λογικής γεννά τέρατα