August Strindberg: «Το Ημικύκλιο των Αθηνών»

23:19 2/11/2022 - Πηγή: Diastixo

Όλοι γνωρίζουμε τον Αύγουστο Στρίντμπεργκ από τα δράματά του. Λίγοι γνωρίζουν τη συλλογή διηγημάτων με τον τίτλο Ιστορικές μινιατούρες, που εκδόθηκε το 1905 και περιλαμβάνει σπουδαία πρόσωπα. Ξεκινά από τον Μωυσή, περνάει από τον Σωκράτη, φτάνει στη Γαλλική Επανάσταση. Ο τίτλος του παρόντος βιβλίου, Το Ημικύκλιο των Αθηνών, περιλαμβάνει τρία διηγήματα –«Το Ημικύκλιο των Αθηνών», «Αλκιβιάδης» και «Σωκράτης», στα οποία μας πληροφορεί για τα καθ’ ημάς και πώς προβλήματα του παρελθόντος

έχουν διαχρονική ισχύ. Δίνοντας λογοτεχνική μορφή στα πρόσωπα του έργου του, ο συγγραφέας πιστεύει πως θα έχει περισσότερους αποδέκτες από ό,τι στο θέατρο. Αυτό σημαίνει πως τον ενδιαφέρει πολύ να περάσουν τα μηνύματα του έργου του σε μεγαλύτερο κοινό. Ωστόσο δεν αποφεύγει τον διάλογο, στοιχείο θεατρικό, αλλά και χαρακτηριστικό των Πλατωνικών διαλόγων.

Κάτι που επισημαίνει στο Επίμετρο η Μαρία Σεχοπούλου είναι η δράση που επικεντρώνεται στην αρχαία Αθήνα, εκτός από κάποιες σκηνές που λαμβάνουν χώρα στη Σπάρτη και στην Περσία, όπου καταφεύγει ο Αλκιβιάδης. Ο Στρίντμπεργκ δεν εξιδανικεύει τα πρόσωπα· παρουσιάζει τον Σωκράτη με τις αντιφάσεις του, τον Αλκιβιάδη θρασύ, ζηλόφθονο, φιλήδονο, εξαιρετικά φιλόδοξο, τέλειο αριβίστα. Βλέπει με ειρωνεία τον δημαγωγό Κλέωνα, θεωρεί τον Ευριπίδη απόλυτο εκφραστή της εποχής του Σωκράτη. Ο Στρίντμπεργκ ήξερε καλά την τραγωδία, το «γυναικείο ζήτημα» και τη «μάχη των φύλων». Γίνεται κατά κάποιον τρόπο φερέφωνο του Ευριπίδη, ο οποίος μισεί όχι τις γυναίκες αλλά τις συζύγους, δηλαδή τον γάμο. Η Ξανθίππη και η Ασπασία είναι δύο γυναίκες διαφορετικές, η πρώτη αντιμάχεται τις ιδέες του συζύγου της, η δεύτερη τις υποστηρίζει.

Ο συγγραφέας στήνει θεατρικά τον χώρο έξω από την Ποικίλη Στοά, στο Ημικύκλιο, και εκεί τοποθετεί τους ήρωές του. Είναι όλοι άντρες «επιβλητικοί και ευειδείς» κι ένας ιδιαιτέρως άσχημος, ο Σωκράτης, που όμως συναναστρεφόταν με τον ίδιο τρόπο και τον Περικλή και τον Αλκιβιάδη. Πλάι στον Σωκράτη κάθισε ο Αριστοκλής, γνωστός με το όνομα Πλάτων. Παραδίπλα ο γιγαντόσωμος βλοσυρός Ευριπίδης, με την πλάτη γυρισμένη ο εσωστρεφής Φειδίας, στο πεζούλι του πηγαδιού ακόνιζε τη γλώσσα του ο σοφιστής και κατ’ επάγγελμα αμφισβητίας Πρωταγόρας, δεινός ρήτορας που έδινε ζωντάνια στην ομήγυρη, έφερνε συνεχώς αντίρρηση στον Σωκράτη αλλά κι εκείνος τον παγίδευε. Τέλος, έφτασε και ο αναμενόμενος Περικλής, που θα γινόταν βασιλιάς αν δεν είχε καταργηθεί η βασιλεία. Αρχοντικός, απλός, ευφυής, θεληματικός, μετριοπαθής και σώφρων.

Ο αναγνώστης που έχει διαβάσει τον πλατωνικό Πρωταγόρα αναγνωρίζει αμέσως το σκηνικό, που είναι ανάλογο με εκείνο στο σπίτι του Καλλία. Η συνάντηση τοποθετείται χρόνια μετά τη νίκη στη Σαλαμίνα, στην επέτειο που είναι και η γενέθλιος ημέρα του Ευριπίδη. Το σημερινό τους πνευματικό δείπνο είναι ένα είδος συμποσίου, δίχως τραπέζι και κύλικες. Με αφορμή την επέτειο, ο Πρωταγόρας θα θέσει το ερώτημα: «Κι εσείς πώς ξέρετε ότι η λύτρωσή μας από τον Πέρση βασιλιά ήταν όντως καλοτυχία;» και έτσι με τέτοιες δύσκολες ερωτήσεις που θυμίζουν και πολύ νεότερες αμφισβητήσεις (όπως το γνωστό «Pourquoi la guerre?») θα επεκταθεί η συζήτηση πάνω στην αμφιβολία και τον κακόβουλο ισχυρισμό. Μπορούμε να αποκαλέσουμε τον λαό όχλο; Όχι, λέει ο Πρωταγόρας, αν είσαι δημοκράτης. Και δεν μιλάς για τον Αισχύλο ενώ είναι παρών ο Ευριπίδης. Και αφού είναι μαζί μας ο Φειδίας, μιλάμε για την Αθηνά; «Η ευγένεια είναι το άλας της κοινωνικής ζωής», τονίζει.

Και το θέμα μετακινείται: Ποιο ήταν το πρότυπο για την Αθηνά; Ο Φειδίας είχε δει τον Δία όταν φιλοτέχνησε το άγαλμά του στην Ολυμπία; Ποιος είναι ο αληθινός θεός; Ποια είναι η άποψη για τις γυναίκες; Πλέκουν το εγκώμιο της Ασπασίας, ο Ευριπίδης όμως πλέκει το κατηγορητήριο μέσω του Ιππόλυτου. Αυτή η συζήτηση στο ημικύκλιο, με τον τρόπο που εξελίσσεται, θα μπορούσε να είναι μια συζήτηση μεταξύ ανδρών στο καφενείο του παρελθόντος ή στην καφετέρια του παρόντος. Τίποτα δεν ξενίζει, γιατί κάθε θέμα, όσο παλιό κι αν είναι, έχει το στοιχείο της επικαιρότητας.

Το ύφος κινείται σε όλες τις αποχρώσεις του, ο τόνος είναι πειρακτικός, αλλά και υπαινικτικός και παραπέμπει βεβαίως στην εποχή όπου γράφεται αλλά επεκτείνεται και στη δική μας. Αντιγράφω το πορτρέτο της Αθήνας, κατά την κρίση του Αλκιβιάδη:

{jb_quote}O Στρίντμπεργκ έπαιξε την τριλογία της Αθήνας μέσα από τρία διηγήματα, όπου οι σπουδαίοι Έλληνες ανέτειλαν και έδυσαν, φωτίζοντας με το παράδειγμά τους το σημερινό ανάλογο. {/jb_quote}

«Να πώς μοιάζει η Αθήνα στους καιρούς μας! Τη σάρκα της την καταβρόχθισαν η Σπάρτη και ο Πέρσης βασιλιάς, το δέρμα της το ξέσκισε ο Κλέων, τα μάτια της τα έβγαλαν οι σύμμαχοι, τα δόντια της τα ξερίζωσαν οι πολίτες, αυτοί οι πολίτες που ο Αριστοφάνης γνωρίζει καλά και σύντομα θα μας τους περιγράψει. Στην υγειά σου, σκελετέ! “Πολλά πέλει κύλικος και χείλεος άκρου”»… και το όμορφο, μέχρι τώρα, ντεκόρ ανατρέπεται· πράγματι, ώσπου να φτάσει ο κύλικας στα χείλη έγινε σεισμός, κατηγορήθηκε για υπεξαίρεση ο Φειδίας, αρρώστησε ο Πάραλος, σε λίγο πεθαίνει και είναι ο δεύτερος γιος που χάνει ο Περικλής, το σπίτι καταρρέει, οι θεοί κοιμούνται ή έχουν μετοικήσει ή είναι νεκροί, αθωώνεται ο Φειδίας και ξανά κατηγορείται για ασέβεια, πεθαίνει ο Περικλής. Αναλαμβάνει ο Κλέων και η καταστροφή πλησιάζει…

Ο Αλκιβιάδης θα πάει στη Σπάρτη, ο Πρωταγόρας θα εξοριστεί, ο Αλκιβιάδης θα επιστρέψει στην Αθήνα, ο Αλκιβιάδης πεθαίνει.

Ο Σωκράτης ζει σε μια Αθήνα ερειπωμένη, ο Ευριπίδης φεύγει για τη Μακεδονία, στην Αθήνα κυβερνούν οι Τριάκοντα, οι Τριάκοντα έκλεισαν τα θέατρα, ο Αριστοφάνης θρηνεί γιατί δεν παίζονται τα έργα του, η Ασπασία συμφιλιώνεται τελικά με τον Σωκράτη, ο Σωκράτης πεθαίνει. Ανατέλλει η Ρώμη που έχει μέλλον, ενώ η Αθήνα μόνο παρελθόν.

Έτσι, ο Στρίντμπεργκ έπαιξε την τριλογία της Αθήνας μέσα από τρία διηγήματα, όπου οι σπουδαίοι Έλληνες ανέτειλαν και έδυσαν, φωτίζοντας με το παράδειγμά τους το σημερινό ανάλογο. Η μετάφραση του Δημήτρη Χ. Φωτόπουλου πλήρως ικανοποιητική, το εξώφυλλο λιτό και υπαινικτικό.

Το Ημικύκλιο των Αθηνών
Τρία διηγήματα από τις Ιστορικές μινιατούρες
August Strindberg
Μετάφραση: Δημήτρης Χ. Φωτόπουλος
Επίμετρο: Μαρία Σεχοπούλου
Αιώρα
96 σελ.
ISBN 978-618-5369-54-5
Τιμή €10,00