José Carlos Somoza: «Σπουδή στο μαύρο»

08:18 23/3/2023 - Πηγή: Diastixo

19ος αιώνας, βικτοριανή Αγγλία. Ο Χοσέ Κάρλος Σομόθα μάς εντυπωσιάζει για μια ακόμη φορά με τη θεματολογία του νέου του βιβλίου και μας μεταφέρει στο ατμοσφαιρικό σκηνικό του Λονδίνου και του Σάουθσι – παράκτια πόλη του Πόρτσμουθ. Πρωτότυπο και ταυτόχρονα προϊόν μεγάλης φαντασίας και συγγραφικής δεξιοτεχνίας, το βιβλίο τοποθετείται λίγο πριν από την εμφάνιση του μεγαλύτερου ντετέκτιβ όλων των εποχών, που δεν

είναι άλλος από τον Σέρλοκ Χολμς, το δημιούργημα του Άρθουρ Κόναν Ντόυλ.

Με πλοκή που διαδραματίζεται το 1882 και με τίτλο Σπουδή στο μαύρο, το μυθιστόρημα προδιαθέτει τον αναγνώστη παραπέμποντας στο κλασικό Σπουδή στο κόκκινο (1887), το πρώτο βιβλίο όπου εμφανίζεται ο Σέρλοκ Χολμς. Όπως αντιλαμβανόμαστε, εδώ έχουμε ένα πρίκουελ της πρώτης του εμφάνισης, ή όχι ακριβώς. Στην ουσία, το βιβλίο έχει γραφεί έτσι ώστε να αφήνει ανοιχτή την εκδοχή του σπέρματος που δημιούργησε τον ήρωα, δηλαδή το «αληθινό» πρόσωπο που ενέπνευσε τον Ντόυλ.

Σε άμεση γραφή πρώτου προσώπου, η αφηγήτρια Ανν ΜακΚάρεϋ ξεδιπλώνει το μυστήριο, αφήνοντας χώρο ενδιάμεσα για αινιγματικά κομμάτια από άγνωστο αφηγητή, φυλλάδια θεατρικών παραστάσεων, κείμενα επιστολών και μια παρτίδα σκάκι. Έξυπνα δομημένα τα παραπάνω στοιχεία, έτσι ώστε να διακόπτουν τη ροή μόνο ως πληροφορία παραπλάνησης και αποπλάνησης του αναγνώστη. Ακολουθούμε την ιστορία που αφηγείται η Ανν χωρίς πισωγυρίσματα στον χρόνο και είναι εύκολο να ταυτιστεί κανείς μαζί της. Εκείνη, ως άλλος Γουάτσον, μας παίρνει από το χέρι και μας οδηγεί στους τρελούς συλλογισμούς του κυρίου Χ, ή αλλιώς Σέρλοκ Χολμς, προσπαθώντας να τους ερμηνεύσει.

Η νοσοκόμα Ανν ΜακΚάρεϋ έχει εξειδίκευση σε άτομα που παρακολουθούνται ψυχιατρικά και είναι μια γυναίκα που μπορεί να ανεχτεί τα πάντα. Ακόμα και την κακοποίηση από τον ναυτικό Ρόμπερτ, έναν κομήτη που εμφανίζεται μονάχα όταν έχει ανάγκη από τα χρήματά της. Προκειμένου να ξεφύγει από εκείνον, αποφασίζει να αναλάβει τη φροντίδα ενός παράξενου ασθενή σε μακρινή πόλη, στην ιδιωτική ψυχιατρική κλινική του Σάουθσι. Είναι ο «κύριος Χ», όπως της έχουν ζητήσει να τον αποκαλεί, κάποιος που όλοι αποφεύγουν εξαιτίας του ιδιόρρυθμου χαρακτήρα και της αγένειάς του.

Σιγά σιγά όμως η Ανν δένεται μαζί του, παρά τον φόβο που αισθάνεται αρχικά, μια και ο κύριος Χ μπορεί μέσα από την παρατήρηση να αποκαλύψει κάθε τι που κρύβει κανείς μέσα του και να το βγάλει στη φόρα, ανεξάρτητα από τη θύελλα που θα ξεσπάσει. «…όταν σκεφτόμαστε κάτι για πολλή ώρα, αξιολογούμε πάντα δύο επιλογές. Η λύση σ’ όλες σχεδόν τις περιπτώσεις είναι ένα μείγμα των δύο. Οι αντιτιθέμενες απόψεις είναι απλώς συστατικά για την κατασκευή της αλήθειας. Μπορείτε να το αποκαλέσετε Νόμο του Χολμς».

{jb_quote}Ψάχνει κυρίως την τομή που θα σκίσει την ψυχή των χαρακτήρων του, για να φέρει στην επιφάνεια όσα κρύβονται στο μεγαλύτερο μυστήριο, που λέγεται άνθρωπος.{/jb_quote}

Ιδιοφυής ή τρελός ο κύριος Χ; Είναι το αντίθετο από το πρότυπο του Χολμς, τόσο σωματικά όσο και ψυχικά. Κοντός, φιλάσθενος, παρατημένος στην πολυθρόνα του, αγενής, αλαζόνας, αλλά και ενδόμυχα τρυφερός με τους ανθρώπους που θέλει να προστατέψει, φυλακισμένος από την οικογένειά του σε ψυχιατρικές κλινικές από την παιδική ηλικία. Η επαφή του με τον έξω κόσμο είναι κάποια ορφανά χαμίνια που μπαινοβγαίνουν κρυφά στο δωμάτιό του και η νοσοκόμα του, η Ανν. Ώσπου εμφανίζεται ο γιατρός Άρθουρ Κόναλ Ντόυλ!

Ο γιατρός εντυπωσιάζεται με τον ασθενή και τη σκέψη του: «Όταν μιλάτε μ’ αυτό τον τρόπο… μου θυμίζετε… έναν χαρακτήρα δικής μου επινόησης». Από αυτό το σημείο, γιατρός και ασθενής αναπτύσσουν μια περίεργη σχέση αλληλοκατανόησης και συνεργασίας, αφού και οι δύο αγαπούν να λύνουν μυστήρια. Οι δολοφονίες ζητιάνων και ενός μικρού παιδιού, πληροφοριοδότη του κυρίου Χ, είναι η υπόθεση που τους απασχολεί και η Ανν προσπαθεί με κάθε τρόπο να βοηθήσει, κινδυνεύοντας να χάσει τη δουλειά της, ίσως και τη ζωή της.

Είναι μήπως η ζωή ένα θέατρο; Ένα παράνομο θέατρο όπως αυτό του Κοππέλιους στο βιβλίο, με τον φιλανθρωπικό θίασό του, που μπορεί να ανατρέψει τα πάντα; «Όλες εκείνες οι σειρές καθισμάτων με αόρατο κοινό με ξάφνιασαν. Σαν να μας περίμεναν. Σαν να ήμασταν εμείς οι ηθοποιοί». Η δύναμη του θεάτρου – και, καθώς ο αναγνώστης ανακαλύπτει μέσα από το κείμενο ότι η απόλαυση είναι μέσα στο μυαλό μας, όποιος την ελέγχει μπορεί να χειραγωγήσει τον νου μας, λειτουργεί καταλυτικά για κάθε μορφή τέχνης. Ακόμα και για το βιβλίο που γράφει ο Ντόυλ, εμπνεόμενος από τον κύριο Χ.

Με εξαιρετικές αντιθέσεις χαρακτήρων, έχοντας από τη μια την Ανν που φροντίζει τα ορφανά παιδιά, ενώ ο Χ υπεροπτικά τα χρησιμοποιεί για να μαθαίνει τι συμβαίνει στον έξω κόσμο, ο συγγραφέας δίνει μια ξεχωριστή πινελιά στον καμβά εκείνης της εποχής, ακολουθώντας τα χνάρια του Ντίκενς. Δίπλα στο «θέρετρο» των πλουσίων, την πολυτελή κλινική, υπάρχουν οι φτωχές γειτονιές και το λιμάνι, τα ορφανά χαμίνια, οι λασπεροί δρόμοι και τα βρόμικα καπηλειά, οι μπεκρήδες και οι μαχαιροβγάλτες, τα θέατρα με τις προκλητικές παραστάσεις, οι γυναίκες και τα παιδιά που κακοποιούνται.

Ο Σομόθα δεν στέκεται μόνο σε όσα αποτελούν το σκηνικό του για τη δημιουργία κλίματος και μιας αξιοθαύμαστα ατμοσφαιρικής γραφής. Πιστεύει ότι: «Δεν ανήκουμε στους τόπους, αλλά στα πρόσωπα», όπως αναφέρει στο κείμενο σε κομβικό σημείο της πλοκής. Άρα λειτουργεί όπως στο θέατρο: ψάχνει κυρίως την τομή που θα σκίσει την ψυχή των χαρακτήρων του, για να φέρει στην επιφάνεια όσα κρύβονται στο μεγαλύτερο μυστήριο, που λέγεται άνθρωπος. Γιατρός και ο ίδιος –όπως ο Ντόυλ–, και μάλιστα ψυχίατρος, φαίνεται πως τον απασχολεί όχι τόσο η λύση, όσο το χτίσιμο και το ξεσκέπασμα των ηρώων του παράλογου θεάτρου που στήνει. Σε μια περίπλοκη υπόθεση, με ανθρώπους γλυκίσματα, παράνομα θέατρα και περίεργες παρτίδες σκάκι, το ουσιώδες δεν είναι αν αυτό θα μπορούσε να συμβεί στ’ αλήθεια, αλλά τι θα συνέβαινε αν καταλαβαίναμε ότι «είμαστε πιο ισχυροί από κάθε θέατρο κι από κάθε ψευδαίσθηση».

Θεωρώ ότι δικαίως ο Σομόθα φέρει τον τίτλο του ανανεωτή του ισπανόφωνου μυθιστορήματος μυστηρίου, γιατί με αυτό το βιβλίο του κατάφερε να είναι πρωτότυπος και να εμβαθύνει, χρησιμοποιώντας έναν ήρωα που έχει αποδοθεί πλέον στο κοινό με δεκάδες εκδοχές του από συγγραφείς παγκόσμια. Αυτή είναι μία από τις καλύτερες εκδοχές του Χολμς και ο Ντόυλ βεβαίως θα προσυπέγραφε, γιατί: «Κανένας αληθινός συγγραφέας δε δέχεται να παίζει (παίζουν) με το όνομα των χαρακτήρων του». Σε αναμονή και νέου βιβλίου από τον Σομόθα, με τη βεβαιότητα ότι θα κάνει για μια ακόμη φορά την έκπληξη.

Σπουδή στο μαύρο
Η «προϊστορία» του Σέρλοκ Χολμς
Χοσέ Κάρλος Σομόθα
μετάφραση: Χριστίνα Θεοδωροπούλου
Εκδόσεις Πατάκη
σ. 512
ISBN: 978-960-16-9256-2
Τιμή: 19,90€