Κώστας Αρκουδέας: «Μυστική Ιθάκη»

23:54 18/4/2025 - Πηγή: Diastixo

«Όλοι οι άνθρωποι έχουν τρεις ζωές: μία ιδιωτική, μία δημόσια και μία μυστική…» Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες

Η λογοτεχνία είναι πάντα ένα αγαπημένο θέμα συζήτησης. Πόσο μάλλον όταν αφορμή είναι το νέο βιβλίο του συγγραφέα Κώστα Αρκουδέα, Μυστική Ιθάκη, το οποίο, μαζί με τα προηγούμενα βιβλία Το χαμένο Νόμπελ (2015) και Επικίνδυνοι συγγραφείς (2019) συγκροτούν μία άτυπη τριλογία με θέμα τη λογοτεχνία.

Ξεκινώντας από τον τίτλο, η Ιθάκη προοιωνίζεται μακρύ και περιπετειώδες ταξίδι, ενώ το επίθετο «μυστική» τονίζει τον προσωπικό χαρακτήρα που ο συγγραφέας-οδηγός

μας προσδίδει σε αυτή την περιπλάνηση στην παγκόσμια λογοτεχνία.

Η συγγραφή και η ανάγνωση της λογοτεχνίας, ως βίωμα και εμπειρία μιας ζωής, βρίσκεται στον πυρήνα της σύλληψης και της δομής αυτού του ξεχωριστού βιβλίου, που αφηγείται με συναρπαστικό τρόπο τον βίο και το έργο «πρωτοπόρων της συγγραφικής τέχνης, παγκόσμιας και ελληνικής». Στον ρόλο του συνδετικού κρίκου, η κόκκινη κλωστή που διαπερνά τα κεφάλαια είναι ο ποιητής Κωνσταντίνος Καβάφης. Με βάση την επιλογή αυτή, ο συγγραφέας εναρμονίζει τα μέρη του βιβλίου με τον διαχωρισμό που έχει κάνει ο Γ.Π. Σαββίδης στο έργο του ποιητή: πέντε μέρη βασισμένα στις πέντε κατηγορίες των καβαφικών έργων. Πρώτο μέρος: Αναγνωρισμένα, δύο κορυφές της ποιητικής τέχνης με ανεξίτηλο αποτύπωμα στην παγκόσμια λογοτεχνία, ο Κων/νος Καβάφης και η Έμιλυ Ντίκινσον. Δεύτερο μέρος: Αφανή, δύο συγγραφείς που απέστρεψαν το πρόσωπό τους από τον κόσμο, ο Τζερόμ Ντέιβιντ Σάλιντζερ και ο Φερνάντο Πεσσόα. Τρίτο μέρος: Αποκηρυγμένα, δύο συγγραφείς που με το ήθος και τη γραφή τους σκανδάλισαν τους συγχρόνους τους και κατατάχθηκαν στα μαύρα πρόβατα του καιρού τους, ο Αρθούρος Ρεμπώ και ο Σαρλ Μπωντλαίρ. Τέταρτο μέρος: Ατελή, δύο συγγραφείς ιδιοφυείς αλλά και παράφρονες, ο Φίλιπ Ντικ και ο Γεώργιος Βιζυηνός. Πέμπτο μέρος: Άγνωστα ή Πεζά, δύο ταλαντούχοι συγγραφείς που σε σκοτεινές εποχές επέλεξαν την αυτοχειρία, ο Στέφαν Τσβάιχ και η Βιρτζίνια Γουλφ.

Εκτός από τα πέντε μέρη, ένα πλήθος συγγραφέων αναφέρεται στα κεφάλαια Υστερόγραφο, Καταραμένοι, Παράφρονες και Αυτόχειρες, ένα πολύχρωμο ψηφιδωτό εμπνευσμένων δημιουργών που τόσο η ζωή όσο και η τέχνη τους είχε ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Στο τέλος του βιβλίου, ένα πολυσέλιδο κεφάλαιο με Παραπομπές και πλούσια Βιβλιογραφία (που μαρτυρά τη σε βάθος μελέτη του συγγραφέα για το θέμα του) προτείνει στον αναγνώστη να επεκτείνει σε ό,τι επιθυμεί τις αναγνωστικές του αναζητήσεις.

{jb_quote}Η μεγάλη λογοτεχνία έχει αυτοτέλεια, υποσκάπτει κάθε κατεστημένο σύστημα αξιών και απαιτεί να ξαναδιαβαστεί.{/jb_quote}

Ο συγγραφέας διαρθρώνει το βιβλίο του επιλέγοντας μία ριζοσπαστική υπέρβαση των ορίων ανάμεσα στη μυθοπλασία και τη μη μυθοπλασία. Με βάση πραγματολογικά στοιχεία από τη βιογραφία των συγγραφέων, φωτίζει με μυθιστορηματική αφήγηση ιδιαίτερες πλευρές της ζωής, του χαρακτήρα και της τέχνης των λογοτεχνών που επιλέγει να παρουσιάσει. Παρούσα σε κάθε κεφάλαιο η διακειμενικότητα, που επιτελεί πολλαπλό ρόλο: τα αποσπάσματα από τα βιβλία δίνουν στον αναγνώστη άμεση επικοινωνία με τη γραφή του κάθε συγγραφέα, ενώ συγχρόνως τονίζουν την απόλυτη σύνδεση ανάμεσα στην τέχνη και τη ζωή. Η επιτυχημένη τεχνική του Κώστα Αρκουδέα λειτουργεί ενοποιητικά στο βιβλίο, καθώς τα ζεύγη των λογοτεχνών επικοινωνούν άλλοτε με φανερά και άλλοτε με υπόγεια ρεύματα, ενώ παράλληλα, αφαιρώντας το βάρος του μνημείου, ανταποκρίνεται στην προσδοκία των αναγνωστών να έρθουν σε επαφή με το ζωντανό πνεύμα των εξαιρετικών αυτών καλλιτεχνών.

Γιατί, όμως, ο Αλεξανδρινός βρίσκεται στο επίκεντρο; Διότι είναι το υπόδειγμα του πρωτοπόρου. Ύψωσε το ανάστημά του δίπλα σε κάθε αυθεντία και απέναντι στη συντηρητική παράδοση. Ηθικά και αισθητικά επαναστάτης, με όραμα και εξαιρετική ευαισθησία, έστρεψε την προσοχή του στην εσωτερική αλήθεια. Η ποιητική του δύναμη και γοητεία πηγάζει από την ιδιαίτερη ποιητική του εκφραστική, που επιδιώκει ποιητικό αποτέλεσμα με τη λιτή φράση, τις λίγες μελετημένες λέξεις, την ακριβολογία, την αποσιώπηση, την ονειροπόληση και το συναίσθημα. Το πεζολογικό στοιχείο της ποιητικής του, που αποτελεί προσωπική του πρωτοτυπία, μεταστοιχειώνεται σε λόγο δίνοντας στη σύνθεση σπάνια δόνηση και συγκίνηση. Ζώντας ολόκληρη την ελληνική ιστορία ως ένα διηνεκές παρόν, με το ήθος και τη γλώσσα της, εξέφρασε τον άνθρωπο στη βαθύτερη ουσία του.

Γνωρίζοντας τα παραπάνω, μπορούμε να ανακαλύψουμε και στους υπόλοιπους συγγραφείς τόλμη στη ζωή και την τέχνη τους, που τους καθιστά πολύτιμους και τους δίνει ξεχωριστή θέση στην παγκόσμια λογοτεχνία.

Οι συγγραφείς που παρουσιάζονται στη Μυστική Ιθάκη εκτείνονται χρονικά από το 1821 (γέννηση του Σαρλ Μπωντλαίρ) μέχρι σήμερα, με μοναδικό επιζώντα τον Ουελμπέκ. Τα λογοτεχνικά κινήματα που συναντάμε την περίοδο αυτή είναι κατ’ αρχάς το λογοτεχνικό ρεύμα του μοντερνισμού. Πρόκειται για ένα κίνημα που εμφανίστηκε προς τα τέλη του 19ου αιώνα και συνεχίστηκε στον 20ό αιώνα, το οποίο θέλησε να σπάσει τους καθιερωμένους αισθητικούς και λογοτεχνικούς κανόνες, υιοθετώντας τον γλωσσικό και αφηγηματικό πειραματισμό και τη διερεύνηση των ορίων της λογοτεχνικής αναπαράστασης. Κατεξοχήν εκπρόσωπος του κινήματος αυτού είναι η Βιρτζίνια Γουλφ. Στη συνέχεια, ως αντίδραση στον μοντερνισμό και στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο γεννήθηκε το λογοτεχνικό κίνημα του μεταμοντερνισμού, που ορίζεται από τη χρήση της μεταμυθοπλασίας, των αποσπασματικών αφηγήσεων, της διακειμενικότητας και της αποδόμησης εννοιών όπως η γνώση και η αλήθεια. Υπάρχουν πολλές ομοιότητες μεταξύ των δύο αυτών λογοτεχνικών κινημάτων και μία σημαντική διαφορά: το γεγονός ότι ο μοντερνισμός περιγράφεται ως αναζήτηση της αλήθειας, ενώ ο μεταμοντερνισμός ως άρνηση της καθολικής αλήθειας. Μέσα σε αυτό το πνευματικό κλίμα έζησαν και δημιούργησαν οι συγγραφείς του βιβλίου, με το έργο τους να έχει λίγα ή πολλά χαρακτηριστικά των λογοτεχνικών κινημάτων της εποχής τους.

Οι βιογραφίες των συγγραφέων μάς δίνουν την ευκαιρία να πραγματοποιήσουμε ένα εμπνευσμένο ταξίδι στη λογοτεχνία, ως αντανάκλαση της ανθρώπινης εμπειρίας, και εξάπτουν τη φαντασία μας. Κάθε ιστορία αποκαλύπτει τη μοναδική διαδρομή, το πάθος, τη δημιουργικότητα και την πρωτοτυπία των επιλεγμένων λογοτεχνών. Προσφέρουν τα κλειδιά για να αποκρυπτογραφήσουμε τον αντίκτυπό τους στην κοινωνία και τους λόγους για τους οποίους άφησαν ανεξίτηλο το στίγμα τους. Μας οδηγούν στη διαπίστωση ότι η μεγάλη λογοτεχνία έχει αυτοτέλεια, υποσκάπτει κάθε κατεστημένο σύστημα αξιών και απαιτεί να ξαναδιαβαστεί.

Το εξαιρετικά ενδιαφέρον βιβλίο του Κώστα Αρκουδέα, ταλαντούχου συγγραφέα αλλά και παθιασμένου αναγνώστη, ρίχνει μια ευαίσθητη και διεισδυτική ματιά στη ζωή και το έργο συγγραφέων που αποτύπωσαν στο χαρτί λέξεις και ιδέες που πάντα μας συγκινούν. Τα βιβλία συνομιλούν με άλλα βιβλία και αφήνουν να διαφανούν οι αλληλεπιδράσεις μεταξύ των δημιουργών. Η απόλαυση της ανάγνωσης της λογοτεχνίας είναι παρούσα και το βιβλίο, παρότι αποκαλύπτει μυστικά και απαντά σε ερωτήματα, τελικά οδηγεί σε νέα. Κι αυτό είναι που κάνει τη λογοτεχνία τόσο συναρπαστική!

Μυστική Ιθάκη
Κώστας Αρκουδέας
Εκδόσεις Καστανιώτη
σ. 544
ISBN: 978-960-03-7308-0
Τιμή: 20,00€