Ταχάρ Μπεν Ζελούν: «Στην πιο όμορφη χώρα του κόσμου»

23:54 18/4/2025 - Πηγή: Diastixo

Η πιο όμορφη χώρα του κόσμου είναι το Μαρόκο. Εκεί ζωντανεύουν οι δεκατέσσερις ιστορίες του ομώνυμου βιβλίου του Ταχάρ Μπεν Ζελούν (γενν. 1944). Προτάσσεται η «Ωδή στη δόξα του Μαρόκου», που υμνεί τη φυσική ομορφιά και την αμεριμνησία της ζωής «μέσα στα μάτια των άλλων». Πρωταγωνιστούν τρεις πόλεις: η Καζαμπλάνκα, πόλη του ωκεανού, η ονειροπόλα-μεσογειακή Ταγγέρη και η θρησκευτική-ονειρική Φες. «Μέσα από αυτές τις σκληρές ή αντίθετα ανάλαφρες ιστορίες, ο συγγραφέας ταξιδεύει τον αναγνώστη στους αιώνες, στις διαφορετικές πολιτισμικές, θρησκευτικές κοινότητες και

γλώσσες, στις όχθες της Μεσογείου και του Ατλαντικού» (από το οπισθόφυλλο). Πολυγραφότατος, γεννήθηκε στο Μαρόκο, σπούδασε στη Γαλλία και τιμήθηκε με διεθνή βραβεία. Επικεντρώθηκε στη σχέση μεταξύ της αποικιοκρατίας και του ρατσισμού με τρόπο εύληπτο, «εξηγώντας ότι η αποικιοκρατία είναι μια μορφή εξουσίας που βοηθά τον ρατσισμό να συντηρηθεί σε κρατικό επίπεδο» (από τη Wikipedia). Τα θέματα αυτά τον απασχολούν στο πεζογραφικό του έργο.

Στο βιβλίο επικρατεί το σύνδρομο της νοσταλγίας («η νοσταλγία είναι οι μνήμες που πλήττουν», σ. 56) για μια χώρα εξιδανικευμένη και ταυτόχρονα πραγματική. Στο άμεσο παρελθόν βρίσκονται τα «πέτρινα χρόνια» της δεκαετίας του 1950 με διώξεις αντιφρονούντων και εξάρσεις θρησκευτικού φανατισμού. Ο θρησκευτικός συγκρητισμός, με τη συνύπαρξη μουσουλμάνων, εβραίων και χριστιανών στον ίδιο χώρο, δεν είναι πάντα εφικτός. Η πολιτική κατάσταση συνδέεται με τον ιδιωτικό βίο και τις προσωπικές σχέσεις των ηρώων. Περιγράφεται ο αγνός έρωτας αλλά και οι επικίνδυνες σχέσεις, η εκμετάλλευση των παιδιών, η πορνεία. Η ομοφυλοφιλία παραμένει θέμα ταμπού. Η θέση της γυναίκας στην κοινωνία είναι ένα ακανθώδες ζήτημα, που τυπικά εξομαλύνθηκε με τις μεταρρυθμίσεις του 1958. Τα στερεότυπα ωστόσο επιβιώνουν και δεν λείπει η σχηματοποίηση. Στο διήγημα «Ένα δείπνο στο Κάμπο» παρουσιάζονται όλοι οι «τύποι» γυναικών (η γυναίκα του κόσμου, η ανεξάρτητη, η χωρισμένη, η παραδοσιακή). Κάποτε εμφανίζεται και η αδίστακτη, που σκηνοθετεί «Ένα τέλειο έγκλημα» προκειμένου να τιμωρήσει την απιστία του συζύγου της ή στήνει «Μια παγίδα στο Άμστερνταμ» για τον αφελή συγγραφέα. Είναι χαρακτηριστική η απομυθοποίηση της πρώτης αγάπης («Αναζητώντας την πρώτη αγάπη»), καθώς και η μετατροπή μιας ερωτευμένης νέας σε φανατική θρησκόληπτη.

Βασικά θέματα προβληματισμού επομένως αποτελούν ο ισλαμισμός, ο φανατισμός, το πολιτικό μέλλον του Μαρόκου, όπως και το ζήτημα της διαφθοράς: «Μίλησαν για το Μαρόκο, για τη διαφθορά που γενικευόταν, για το γυναικείο ζήτημα, για τα παιδιά των δρόμων» (σ. 149). Κοινή είναι η διαπίστωση ότι, παρά τις μεταρρυθμίσεις, «η νοοτροπία δεν έχει αλλάξει» (σ. 76). Η προσγείωση στη σκληρή πραγματικότητα ωστόσο δεν εμποδίζει την ονειροπόληση. Οι αντιθέσεις κυριαρχούν: Ανατολή και Δύση, φτώχεια και πλούτος, καλλιέργεια και αμάθεια, παράδοση και νεωτερισμοί. Το βιβλίο καταφέρνει να ισορροπεί τις αντίρροπες δυνάμεις χάρη στο ταλέντο του συγγραφέα. Οι αναφορές στην ευρωπαϊκή λογοτεχνία είναι πολυάριθμες. Στο πιο χαρακτηριστικό διήγημα, ο Δον Κιχώτης κυκλοφορεί αμέριμνος στους δρόμους της Ταγγέρης και ομολογεί: «Είμαι μόνον ένα βιβλίο, ένα μεγάλο βιβλίο που ο χρόνος έπλασε, που η ζωή έγραψε. Ξέρω ότι τα βιβλία είναι η ελευθερία μας, ακόμη κι όταν μερικοί υποστηρίζουν ότι είναι μόνο ψέματα. Τα βιβλία μάς δίνουν τη δυνατότητα να ανοίξουμε ένα κάστρο ή ένα θαυμάσιο παλάτι που οι τοίχοι του είναι από ατόφιο χρυσάφι, οι επάλξεις από διαμάντια, οι πόρτες από υακίνθους» («Ο Δον Κιχώτης στην Ταγγέρη», σ. 131). Η διάθεση του παραμυθιού είναι φανερή.

{jb_quote}Οι αντιθέσεις κυριαρχούν: Ανατολή και Δύση, φτώχεια και πλούτος, καλλιέργεια και αμάθεια, παράδοση και νεωτερισμοί. Το βιβλίο καταφέρνει να ισορροπεί τις αντίρροπες δυνάμεις χάρη στο ταλέντο του συγγραφέα.{/jb_quote}

Ο τόπος πρωταγωνιστεί. Περιγράφεται επίμονα η Ταγγέρη, γοητευτική και ολέθρια, με όλες τις αντιθέσεις της. «Γιατί είχε ζήσει μια μεγαλοπρεπή εποχή όπου πρόσφερε θεάματα» (σ. 120). Το αστικό κομμάτι της, η έρημος, οι κατοικίες και τα δημόσια κτίρια συνθέτουν ένα μωσαϊκό που γοήτευσε συγγραφείς όπως ο Πολ Μπόουλς. Η μορφή του σκιαγραφείται με αχνά –ίσως μελανά– χρώματα. Ο νεαρός Σάλεμ «δεν κατάλαβε ποτέ γιατί αυτός ο συγγραφέας απολάμβανε μια ιδιαίτερη φήμη σε σημείο που μερικοί έκαναν το ταξίδι μέχρι την Ταγγέρη με μοναδικό σκοπό να τον συναντήσουν και να περάσουν μια στιγμή μαζί του» (σ. 160). Παραμονεύει εδώ ο ανταγωνισμός μεταξύ συγγραφέων. Το πνεύμα του τόπου πάντως επικρατεί. «Όπως τα περισσότερα σπίτια της μεδίνας, η πόρτα είναι απλή, σχεδόν ασήμαντη. Αδύνατον να ανακαλύψεις τι κρύβει μέσα της. Τη σπρώχνουμε και πέφτουμε σε έναν άλλο κόσμο. Είναι ένα σπίτι ή ένα παλάτι; Ένα σπίτι-κήπος, ένα σπίτι-πηγή, μια ευτυχία» (σ. 105). Κάθε τόπος κρύβει ένα μυστικό.

Το τοπίο εμψυχώνουν οι άνθρωποι. Παρατίθεται μια πινακοθήκη προσώπων που ζωντανεύουν για χάρη του αναγνώστη. (Λείπουν πάντως οι γοητευτικοί ιθαγενείς του Πολ Μπόουλς.) Η μαροκινή κοινωνία έχει δύο πρόσωπα και μιλά δύο γλώσσες, την αραβική και τη γαλλική. Ο συγγραφέας «επινοεί πρόσωπα που κάτι τυχαίο κλονίζει ή ανατρέπει τη ζωή τους: μια πανούργα γυναίκα που είναι έτοιμη να προκαλέσει την καταστροφή, μπλεξίματα και αδιέξοδα με τη διοίκηση που κάνουν τη ζωή κόλαση, μια νεανική αγάπη που δεν έπρεπε να την είχαν συναντήσει ξανά, καλεσμένοι σε ένα δείπνο που έρχονται αντιμέτωποι με το βάρος των παραδόσεων» (από το οπισθόφυλλο). Ταυτόχρονα διασώζεται η παραδοσιακή οικογένεια, συνήθως πολυμελής, ενωμένη με δεσμούς αίματος και αγάπης. Το πιο συγκινητικό πρόσωπο όμως είναι ο μικρός Ναμπίλ, που γεννήθηκε με «τρισωμία 21» (σύνδρομο Ντάουν). Παρά τις δυσκολίες του, δίνει ένα παράδειγμα αγάπης και πίστης στον Θεό. «Αυτός μόνο έχει ανακαλύψει τον Θεό και προσεύχεται με τον δικό του τρόπο» (σ. 34). Ο συγγραφέας αποκαλύπτει την ιστορία του σταδιακά και μεταδίδει τη φωνή του με ιδιαίτερο σεβασμό και αγάπη.

Ποιο είναι όμως το αληθινό Μαρόκο; Ποια είναι η ψυχή αυτής της χώρας; Σίγουρα «Η Καζαμπλάνκα δεν είναι ταινία». Ίσως «είναι ένα νεαρό κορίτσι με μακριά μαλλιά αλειμμένα με χένα, αρωματισμένο με πατημένα λουλούδια […] Περιφέρεται προβάλλοντας καθαρά στο βάθος, μέσα από τους καθρέφτες. Με λίγα ρούχα, με χάρη, φαίνεται σαν να περιμένει κάποιον. Μια καμήλα περνά. Ένα άλογο καλπάζει. Η ομορφιά της ακτινοβολεί» (σ. 113). Πέρα από τη γραφικότητα, η «πιο όμορφη χώρα του κόσμου» αποτελεί ένα σταυροδρόμι. Μακρινό ιδεατό όριο αποτελεί το Γιβραλτάρ («Άνεμος Ανατολής»). Ο Ζελούν χάρη στον ποιητικό του λόγο, με περιγραφές, διαλόγους, εσωτερικούς μονολόγους ζωντανεύει έναν ολόκληρο κόσμο μπροστά στα μάτια του αναγνώστη. Η επιστροφή στην πραγματικότητα ωστόσο είναι δύσκολη και δεν λείπει το στοιχείο της ειρωνείας, καθώς και ο φόβος της γελοιοποίησης. Ο άνθρωπος είναι άλλωστε παντού ο ίδιος, όπως και ο πόνος της απώλειας του φίλου από την Ασίλα («Camarero»). Η ανθρωπιά «έρχεται από αυτές τις ρίζες, από αυτή τη μικρή πόλη που μοιάζει με ποίημα του Πρεβέρ για την απλότητά της, με τα περίεργα πρόσωπα, τη λεπτή και σιωπηλή ομορφιά της» (σ. 240). Η ομορφιά αποκαλύπτεται πλουσιοπάροχα στον αναγνώστη μέσα στις σελίδες του βιβλίου, χάρη στη λογοτεχνική μετάφραση της Βασιλικής Τσίγκανου.

Στην πιο όμορφη χώρα του κόσμου
Ταχάρ Μπεν Ζελούν
μετάφραση: Βασιλική Τσίγκανου
Εκδόσεις Gema
248 σελ.
ISBN 978-960-6893-65-0
Τιμή €12,00