Νίκος Γαβριήλ Πεντζίκης: «Αντρέας Δημακούδης»

04:16 6/7/2024 - Πηγή: Diastixo

«Γεμάτος από χαρά ο Αντρέας Δημακούδης, πρώτη φορά χωρίς κανέναν φόβο, πνίγηκε στο ρεύμα του μεγάλου ποταμού.» Αυτή είναι η τελευταία φράση του μυθιστορήματος Αντρέας Δημακούδης του Νίκου Γαβριήλ Πεντζίκη, του πρώτου έργου με το οποίο παρουσιάστηκε στα νέα ελληνικά γράμματα ο πεζογράφος αυτός με την τόσο ιδιαίτερη και χαρακτηριστική γραφή, η οποία έμοιαζε, εκείνη την εποχή, να προετοιμάζει το μέλλον της νεοελληνικής αφηγηματικής πεζογραφίας. Ήδη, από το τελείωμα αυτό, μπορεί

κανείς να αντιληφθεί ότι ο τρόπος με τον οποίο κλείνει τη διήγησή του ο συγγραφέας είναι ενδεικτικός μιας διάθεσης να εισηγηθεί την απλότητα ως βασικό στοιχείο της εξιστόρησης. Γραμμένο το 1935, το έργο αυτό του Πεντζίκη έρχεται για να εισηγηθεί μια σειρά από αφηγηματικούς τόπους που έκτοτε θα έμπαιναν στο κέντρο της δημιουργικής πράξης του συγγραφέα. Ο τελευταίος, έχοντας επηρεαστεί σημαντικά από τη συγγραφική του σχέση με τον Γιάννη Ψυχάρη, αλλά και από την πεζογραφία του Στρατή Δούκα και τον κύκλο του περιοδικού Μακεδονικές Ημέρες, θα διαμορφώσει μια αφηγηματική φωνή από τις πιο αξιοπρόσεκτες μέσα στην ιστορία της λογοτεχνίας μας.

Θεμελιακή θέση μέσα στο σύνολο του έργου του έχει το συγκεκριμένο μυθιστόρημα που προσδιόρισε, σαν ένας ομφάλιος λώρος που δεν κόπηκε ποτέ, όλη τη μετέπειτα λογοτεχνική πορεία του Πεντζίκη. Το έτος συγγραφής δεν είναι τυχαίο και δεν θα πρέπει να ξεπερνιέται με μιαν απλή αναφορά. Ίσα ίσα που αποκτά ιδιαίτερη σημασία, καθώς αποτελεί την απόληξη μιας πορείας και μιας κίνησης του συγγραφέα μέσα στο λογοτεχνικό περιβάλλον της εποχής και την αφετηρία μιας διαδρομής που θα οδηγήσει στα υπόλοιπα έργα του, στα οποία θα περάσουν λιγότερο ή περισσότερο τα θεματικά μοτίβα του Αντρέα Δημακούδη ή στοιχεία από την ψυχοσύνθεση του κεντρικού ήρωα. Πρόκειται βασικά για την έμφαση που δίνεται στην ψυχοπνευματική συγκρότηση ενός προσώπου και στον τρόπο με τον οποίο αυτό αποτελεί ρυθμιστικό παράγοντα του περιβάλλοντος χωροχρόνου.

Η υπόθεση του μυθιστορήματος έχει, με λίγα λόγια, ως εξής: o Αντρέας Δημακούδης, ένας εικοσάχρονος φοιτητής από τη Θεσσαλονίκη, βρίσκεται για σπουδές σε μια ανώνυμη πόλη του εξωτερικού. Αποτυχημένος και στις σπουδές και στις φιλικές του σχέσεις, δεν βρίσκει ούτε στον έρωτά του για τη Ρενέ Σαίγκερ την πλήρωση που προσδοκά, ενώ και η οικογένειά του αντιμετωπίζει οικονομικές δυσκολίες, περιμένοντας από αυτόν στήριξη και βοήθεια. Η μοναξιά που βιώνει, η δυσκολία προσαρμογής στο περιβάλλον του, η ταλάντευσή του ανάμεσα στις σκέψεις και τις αναμνήσεις του και, κυρίως, η ερωτική ματαίωση που βιώνει τον οδηγούν στον θάνατο. Τότε, για πρώτη φορά, θα νιώσει το καταλυτικό εκείνο συναίσθημα της απώλειας του φόβου. Πρόκειται για ένα μυθιστόρημα που πλέκεται γύρω από έναν κεντρικό ήρωα, ο οποίος παρουσιάζεται βέβαια να κινείται μέσα σε ένα περιβάλλον, το οποίο όμως μοιάζει να κυριαρχείται και να προσδιορίζεται από την ακτινοβολία και το βάρος της ψυχοσύνθεσής του.

{jb_quote}Συνυφαίνει τον υποκειμενισμό με την αντικειμενικότητα, την καταβύθιση στην εσωτερική δομή του ήρωα με την αντικειμενική του ανασύσταση.{/jb_quote}

Θα μπορούσε να κάνει κανείς λόγο για «ψυχολογικό μυθιστόρημα» ή, πιο σωστά, για ένα είδος «ψυχοαφήγησης» και, στην πραγματικότητα, για κάτι τέτοιο θα πρέπει να μιλάμε. Είναι η εξεικόνιση της εσωτερικής ζωής ενός ήρωα, με τις εντάσεις και τις υφέσεις της, με τις παλινωδίες και τις υπαναχωρήσεις, με όλα όσα, εν τέλει, συνιστούν και συστήνουν μια διαδρομή που δίνει την αίσθηση μιας γραμμικότητας, είναι, όμως, κατ’ ουσίαν δαιδαλώδης και ανηφορική. Το ενδιαφέρον, ωστόσο, δεν έγκειται μόνο εδώ. Εντοπίζεται κυρίως στον τρόπο με τον οποίο πλέκεται η σχέση αφηγητή και ήρωα. Γιατί ο Πεντζίκης, αντί να τεχνουργήσει μια πρωτοπρόσωπη αφήγηση που θα ταίριαζε ίσως περισσότερο στην ανάπλαση της νεανικής συνείδησης, επιλέγει το τρίτο πρόσωπο. Και το χειρίζεται με τέτοιον τρόπο, ώστε να συνυφαίνει τον υποκειμενισμό με την αντικειμενικότητα, την καταβύθιση στην εσωτερική δομή του ήρωα με την αντικειμενική του ανασύσταση. Πρόκειται για μια άκρως πρωτοπόρα τεχνική, που διαμορφώνει ένα είδος ακροβασίας του αφηγητή ανάμεσα στη λειτουργία του ως φωνής που διηγείται και φωνής που βιώνει συνειδησιακά όλα όσα αποδίδονται στον Αντρέα Δημακούδη.

Άκρως ενδιαφέρουσα είναι και η ίδια η μορφή του κεντρικού ήρωα, η ποιότητα και οι συνδηλώσεις του. Λαμβάνοντας υπ’ όψιν ότι αυτός συνδέεται στενά με τα επιμέρους θέματα της νεότητας και της ενηλικίωσης και διακρίνοντας την πρόθεση του Πεντζίκη να τον παρουσιάσει αντισυμβατικό κι ανένταχτο, διαφορετικό ή, πιο σωστά, αντίθετο στο πρότυπο και το μοντέλο του θετικού ήρωα, αντιλαμβανόμαστε καλύτερα την πρωτότυπη και πρωτοποριακή σύλληψη. Ο Αντρέας Δημακούδης είναι ο αποτυχημένος, ο ματαιωμένος ήρωας. Είναι ο ανένταχτος και ο ασυντόνιστος – σημαδιακός κι αταίριαστος, θα γράψει για τον δικό του ήρωα ο Παπαδιαμάντης κάποια χρόνια νωρίτερα στο «Μοιρολόγι της φώκιας» εισηγούμενος, για πρώτη ίσως φορά, αυτόν τον τύπο ήρωα που αργότερα θα γίνει ένα από τα χαρακτηριστικότερα στοιχεία της μοντερνιστικής γραφής. Αρνητής και εγωκεντρικός, υιοθετεί μια ξεκάθαρα αποκλίνουσα συμπεριφορά που τον οδηγεί στον θάνατο. Έναν θάνατο που είναι, όμως, και αυτός ιδιαίτερος και ξεχωριστός, καθώς αποτελεί την οριακή εκείνη στιγμή που προσφέρει στον ήρωα τη μοναδική γνώση αυτού που στερήθηκε όσο ζούσε – της αφοβίας.

Θα μπορούσε να δει κανείς εδώ ένα είδος ενηλικίωσης που συμπίπτει με το τέλος της ζωής και που, αντί να αποτελεί απώλεια, αποτελεί κέρδος. Είναι το κέρδος της ίδιας της λογοτεχνίας, η οποία ανοίγεται πλέον σε έναν ορίζοντα που έχει στο κέντρο του τον εναγκαλισμό του ανθρώπινου πάθους, της ανθρώπινης μονομέρειας και του εγωισμού, και τον χειρισμό τους ως δυνάμεων ανατρεπτικών της αφήγησης και της δόμησης μιας ιστορίας. Εν τέλει, όμως, και ως δυνάμεων ανατρεπτικών μιας ζωής που βουλιάζει στην ηττοπάθεια και την ήττα. Κι αυτό γιατί ο Αντρέας Δημακούδης καταλαμβάνει μια πλευρά κάθε ανθρώπου που συνδέεται όχι μόνο με το ασυνείδητο αλλά και με το συνειδητό, με την εσωτερική διάθεση και την εξωτερίκευσή της. Με το «μέσα» και το «έξω» της ύπαρξης, που αγωνιά για τη συμφιλίωση ακόμα κι όταν μοιάζει απρόθυμη γι’ αυτή.

Αντρέας Δημακούδης
Ένας νέος μοναχός
Νίκος Γαβριήλ Πεντζίκης
Εκδόσεις Δόμος
208 σελ.
ISBN 978-960-353-212-5
Τιμή €15,00