Παυλίνα Παμπούδη: «Χάρτινη ζωή»

01:18 18/8/2023 - Πηγή: Diastixo

Πόσες ζωές χωράνε σ’ ένα βιβλίο; Πόση «χάρτινη ζωή» αναλογεί σε μία «πραγματική ζωή» και πόση πιθανόν χρειάζεται προκειμένου να την αναπαραστήσει; Κι αν, καταπώς λέει ο Σαίξπηρ, «είμαστε φτιαγμένοι από το υλικό των ονείρων», τότε η άλλη, η «χάρτινη ζωή» μας, από τι φτιάχνεται; Η απάντηση φυσικά δεν μπορεί να περιορίζεται στο… χαρτί. Όπως αποδεικνύεται στις σελίδες της μυθιστορίας Χάρτινη ζωή της Παυλίνας Παμπούδη, η δεύτερη αυτή πραγματικότητα μάλλον δεν στέκεται πολύ μακριά από εκείνην που συνηθίζουμε να αντιλαμβανόμαστε ως πραγματική, αλλά βέβαια ούτε και αποτελεί απλώς

την απόμακρη αποτύπωσή της.

Στο πράγματι πρωτοποριακό για τα ελληνικά γράμματα έργο της, που πρωτοεκδόθηκε το 2002, δοκιμάζοντας την κοινή αντίληψή περί του τι συνιστά ένα μυθιστόρημα, η Παμπούδη συνέδεσε το υλικό δημοσιευμάτων, σχολικών τετραδίων, επιστολών, δημοσίων και ιδιωτικών εγγράφων, σημειωματαρίων, στιχουργημάτων και δικών της αφηγημάτων, κλείνοντας εκεί ολόκληρο τον 20ό αιώνα. Είναι εκεί το Λασίθι, η Χαλκίδα, η Αθήνα, η Ικαρία και η Μακρόνησος, η Μύκονος· η Κρητική Πολιτεία, ο Εθνικός Διχασμός, ο ελληνοϊταλικός πόλεμος, η Εθνική Αντίσταση, η Απελευθέρωση, η μετεμφυλιακή σκληρότητα, η δικτατορία των συνταγματαρχών· ο Ελευθέριος Βενιζέλος και ο Κωνσταντίνος Α’, ο Άγγελος Σικελιανός και η Εύα Πάλμερ· ένα πολύκλαδο οικογενειακό δέντρο· ο λόγιος και πολιτικός προπάππος, ο δικηγόρος και δολοφόνος παππούς, ο αγωνιστής πατέρας, οι πικραμένες γυναίκες· γεννήσεις, έρωτες και θάνατοι, εξορίες, ασθένειες, ενδοοικογενειακές συγκρούσεις, όνειρα, χαρές και πληγωμένες ελπίδες. Είναι ένας κόσμος που χωράει ταυτοχρόνως την άβυσσο και τον παράδεισο, το «μεγάλο, στοιχειωμένο σπίτι» (σ. 10) και τον «απύθμενο ουρανό γεμάτο άστρα» (σ. 344), ενώ ο χρόνος άλλοτε πυκνώνει και άλλοτε απλώνεται, κυλάει χειμαρρώδης, ασταμάτητος μέσα στο μέλλον, αλλά κυλάει και αντίδρομα μέσα στη μνήμη: «Τώρα στο ημίφως, όλα σαν να έδειχναν πάλι την πρώτη τους φάση, το σχέδιο με το κάρβουνο, το αρχικό τους μαύρο – και το τελικό», όπως διαβάζουμε στο κεφάλαιο «Ο βρικόλακας» (σ. 27).

{jb_quote}Aνακάλυψε έναν δρόμο πολυφωνικής αφήγησης που μας επιτρέπει να οικειωθούμε όσα μάς είναι ξένα κι όμως μας περιέχουν.{/jb_quote}

Όσο διάβαζα τη Χάρτινη ζωή, διαρκώς επανερχόταν στον νου μου η φράση του Στεφάν Μαλαρμέ: «Ο κόσμος φτιάχτηκε για να καταλήξει σε ένα βιβλίο». Ας δούμε το γεγονός μέσα από το πρίσμα της αλήθειας του: η ανθρώπινη ζωή κουβαλάει ένα τέτοιο φορτίο πραγματικότητας, ώστε ήδη συχνά μοιάζει εξωπραγματική, και μοιάζει εύκολα να καταργείται οτιδήποτε συντηρεί έναν –έστω και κάπως εκτεταμένο– προσωπικό μικρόκοσμο, δηλαδή την περισσότερο εσωτερική μας ζωή ενόσω βρισκόμαστε μέσα στον έξω κόσμο. Λοιπόν, κι ας παραμένει λεπτομέρεια του απέραντου ψηφιδωτού που είναι ο χρόνος, τι τριγύρω μας δεν προσφέρεται για αυτό το περίφημο συμπαντιαίο βιβλίο στο οποίο παραπέμπει ο Μαλαρμέ;

Η συγγραφέας σημειώνει προκαταβολικά: «Τα πρόσωπα της μυθιστορίας είναι, κατά το ήμισυ τουλάχιστον, φανταστικά – όπως είμαστε όλοι. Το ίδιο και τα γεγονότα, κι ας αφορούν σε πραγματικές, υποτίθεται, πραγματικότητες» (σ. 7). Έτσι, με την τεθλασμένη πρακτική της συμπαράθεσης του μύθου και της ιστορίας, η Παυλίνα Παμπούδη ανακάλυψε έναν δρόμο πολυφωνικής αφήγησης που μας επιτρέπει να οικειωθούμε όσα μάς είναι ξένα κι όμως μας περιέχουν· έναν τρόπο να περιέχουμε οτιδήποτε δεν έχουμε διαλέξει αλλά μας καθορίζει. Η Παμπούδη ανακάλυψε έναν θαυμαστό τρόπο σύνδεσης των αντιθέσεων που παράγονται από την τριβή της ιδιωτικής και της συλλογικής μας ζωής· έναν τρόπο το χαρτί να μετουσιώνεται στο τζάμι ενός καθρέφτη κι έναν τρόπο να στεκόμαστε μπροστά στον καθρέφτη χωρίς το είδωλό μας να συνιστά κάτι το μακρινό και ξέχωρο από τον ζωντανό εαυτό.

Ευτυχώς, τα σημαντικά έργα τέχνης δεν σταματούν να αποκαλύπτονται μέσα στον χρόνο και να αποκαλύπτουν αλήθειες, οι οποίες ριζώνουν βαθιά στην ανθρώπινη συνθήκη. Επομένως, ας λογαριάσουμε ως μεγάλο κέρδος τη –μετά είκοσι ένα έτη– δεύτερη γραφή και επανακυκλοφορία της Χάρτινης ζωής.

[Το κείμενο διαβάστηκε στη «Λογοτεχνική βραδιά προς τιμήν της Παυλίνας Παμπούδη», Κέρκυρα, 11/7/2023.]

Χάρτινη ζωή
Μυθιστορία
Παυλίνα Παμπούδη
Ροές
σ. 384
ISBN: 978-960-283-525-8
Τιμή: 19,08€