Σοφία Αυγερινού

22:54 22/5/2022 - Πηγή: Diastixo

Ο Κάσπαρ Χάουζερ περνάει τα πρώτα δεκαεφτά χρόνια της ζωής του σ’ ένα υπόγειο κελί. Μα κι όταν ο μυστηριώδης δεσμοφύλακάς του τον απελευθερώνει, οι άνθρωποι τον υποδέχονται κλείνοντάς τον επίσης σ’ ένα κελί. «Όχι, Κάσπαρ», λέει ο συμπονετικός φύλακας που τον επιτηρεί, «τώρα πρέπει να μείνεις πια σ’ αυτόν τον κόσμο. Καταλαβαίνω πολύ καλά πως ίσως να μη σου αρέσει. Ούτε κι εμένα μου αρέσει, μα πρέπει να μείνεις εδώ». Και ο Κάσπαρ, χωρίς να καταλαβαίνει το ακριβές νόημα των λέξεων, αντιλαμβάνεται «την αμετάκλητη ετυμηγορία» που κλείνουν μέσα τους· έρχεται από έναν κόσμο χωρίς λέξεις, έναν

κόσμο όπου ο νους παλεύει μες στο σκοτάδι να εγκαθιδρύσει θεμελιώδεις σχέσεις ανάμεσα σε πράγματα θολά και ακαθόριστα, όπου τα αισθήματα περιορίζονται στον φόβο, τη δίψα και την αγάπη για κάποιο ξύλινο αλογάκι, όπου ακόμη και οι αισθήσεις χάνουν την αιχμηρότητά τους και πλέουν σε μια αδιαφοροποίητη θάλασσα σιωπής, όπως μέσα στο μητρικό σώμα, πριν από τη γέννηση.

Σε αυτό κυρίως, δηλαδή στη λογοτεχνική –και άρα λεκτική– ανασύσταση μιας πρωταρχικής κατάστασης, την ανάμνηση της οποίας έχουμε απoλέσει ως είδος και ως άτομα, συνίσταται το μεγάλο στοίχημα που βάζει με τον εαυτό του και με τον αναγνώστη ο Γιάκομπ Βάσερμαν. Επειδή όμως το εγχείρημα είναι αντιφατικό και σχεδόν αδιανόητο, τουλάχιστον για την εποχή του –ο Πέτερ Χάντκε θα το επαναλάβει ύστερα από μερικές δεκαετίες–, ο συγγραφέας αφήνει αυτόν τον κόσμο, από όπου έρχεται ο Κάσπαρ, να εκπέμπει τη θαμπή, απόκοσμη λάμψη του μέσα από το περίπλοκο πλέγμα των πολιτικών προεκτάσεων της ιστορίας του, των κοινωνικών συμβάσεων, των ιδεολογικών αγκυλώσεων, των προσωπικών εμμονών, των σχεδόν συμπτωματικών λεπτομερειών που καθορίζουν εντέλει τη μοίρα του ανέστιου «παιδιού της Ευρώπης». Και για κάθε μια από αυτές τις όψεις του πεπρωμένου, για κάθε πρόσωπο, περιγράφοντας, επικρίνοντας, σατιρίζοντας, συμπονώντας, ο Βάσερμαν επιλέγει να χρησιμοποιήσει το ανάλογο ύφος και λεξιλόγιο, δημιουργώντας ένα έργο πολυσυλλεκτικό ως προς τις πηγές του, πολύμορφο ως προς το αφηγηματικό στιλ και πολύχρωμο ως προς την παλέτα των συναισθημάτων και των κινήτρων, τα οποία κυμαίνονται από τον κυνισμό και την ιδιοτέλεια των ισχυρών μέχρι την ανήμπορη ευαισθησία και την τραγική αδράνεια των αδύναμων. Κυρίαρχο ρόλο, πάντως, σε όλα τα επίπεδα του έργου διαδραματίζουν οι ζωτικές αυταπάτες των ηρώων, οι οποίοι, μολονότι αντιλαμβάνονται το θεμελιώδες ψεύδος της ζωής τους, αρνούνται να παραιτηθούν από τη «ραθυμία της καρδιάς» τους και να ανοίξουν τα μάτια τους στη ζωοποιό ακτινοβολία του πρωτόπλαστου Κάσπαρ.

{jb_quote}Σε αυτό κυρίως, δηλαδή στη λογοτεχνική –και άρα λεκτική– ανασύσταση μιας πρωταρχικής κατάστασης, την ανάμνηση της οποίας έχουμε απoλέσει ως είδος και ως άτομα, συνίσταται το μεγάλο στοίχημα που βάζει με τον εαυτό του και με τον αναγνώστη ο Γιάκομπ Βάσερμαν.{/jb_quote}

Όλα αυτά, λοιπόν, τα λόγια, τα συμφραζόμενα, τα υπονοούμενα, τα στρώματα της ζωής που κρύβονται κάτω από τις λέξεις, κλήθηκα να τα αποκωδικοποιήσω και να τα ανασυνθέσω στη γλώσσα μας, ως μεταφράστρια του Κάσπαρ Χάουζερ. Το στοίχημα του συγγραφέα, για το οποίο έκανα λόγο πιο πάνω, έγινε και δικό μου· γιατί η γραφειοκρατική ακαμψία και η υπηρεσιακή αβελτηρία έπρεπε να αποδοθούν με όλη την επιπόλαιη σοβαροφάνεια που τις διακρίνει· ήταν ανάγκη να φανεί η δίσημη γλώσσα των ανθρωπιστών, που ευαγγελιζόμενοι τη δικαιοσύνη, ακόμη και μέσα στον ειλικρινή ιδεαλισμό τους, ή μάλλον ακριβώς εξαιτίας αυτού, δίνουν προτεραιότητα στην επιβεβαίωση των δικών τους ιδανικών και αποτυγχάνουν να θέσουν τον άνθρωπο Κάσπαρ πάνω από την υπόθεση Κάσπαρ· ομοίως όφειλα να αποδώσω με όλη τη συγκινητική της αμεσότητα την ανθρώπινη αντίδραση των δευτερευόντων χαρακτήρων ή την απωθητική, αλλά τόσο οικεία μικροψυχία όλων αυτών που χρησιμοποιούν τον Κάσπαρ για να καλύψουν τα δικά τους ψυχικά κενά, να επιβεβαιώσουν τις παιδαγωγικές τους θεωρίες, να δρέψουν τον θαυμασμό των ομοίων τους ή να επιβεβαιώσουν την ηθική τάξη που φαντάστηκαν πως διέπει τον κόσμο. Όφειλα, τέλος, να δώσω τη δική τους φωνή ακόμη και στους πιο αμφιλεγόμενους ήρωες, τον καθηγητή που μέσω μιας εγωιστικής διαλεκτικής εξυψώνει υπέρμετρα τον Κάσπαρ, για να μπορέσει κατόπιν να τον αρνηθεί· τον ξεπεσμένο αριστοκράτη που εμπορεύεται τη φιλία και τη στοργή και πέφτει ο ίδιος θύμα της· τη γυναίκα που δεν τολμά να σώσει αυτόν που αγαπά, επειδή αγαπά κατ’ ουσίαν την ίδια της την ελευθερία. Και μ’ όλη την αναπόφευκτη συναισθηματική εμπλοκή –καθώς η μετάφραση βασίζεται σε μια παλινδρομική κίνηση ανάμεσα στην αποστασιοποίηση και την ενσυναίσθηση–, έπρεπε να εισχωρήσω μέσα σ’ εκείνον τον κόσμο απ’ όπου έρχεται ο Κάσπαρ και του οποίου θραύσματα παραμένουν οι σκέψεις και τα αισθήματά του σ’ όλο το έργο, να βιώσω τους πρωτόγνωρους φόβους του, τις παιδιάστικες λύπες του, την πεισματική απόφασή του να ζήσει το πεπρωμένο του, την τραγωδία της ατελέσφορης αναζήτησης της γαλήνης μέσα σε μια απούσα μητρική αγκαλιά – για τον Κάσπαρ αυτή είναι η θεμελιώδης ρίζα, η ρίζα που ο ίδιος στερείται, καταδικασμένος να παραμείνει έρμαιο των ακατανόητων συνανθρώπων του και μόνος με την πιο ουσιαστική σημασία της λέξης.

Κάσπαρ Χάουζερ ή Η ραθυμία της καρδιάς (Α’ + Β’ τόμος)
Γιάκομπ Βάσερμαν
μετάφραση: Σοφία Αυγερινού
ISBN: 978-960-637-049-6 / 978-960-637-050-2
700 σελ.
Σοκόλη
Τιμή €23,32
Βρείτε το εδώ.